Spowiedź szaleńca

Spowiedź szaleńca

Le plaidoyer d'un fou

Autor	August Strindberg
Wydanie oryginalne
Język	francuski
Data wydania	1895
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	1988
Wydawca	Państwowy Instytut Wydawniczy
Przekład	Janusz Bogdan Roszkowski

Spowiedź szaleńca (fr. Le plaidoyer d'un fou) – powieść autobiograficzna autorstwa Augusta Strindberga, która opisuje jego związek z pierwszą żoną Siri von Essen (powieściowa Maria).

Powieść pierwotnie ukazała się jedynie w języku niemieckim (Die Beichte eines Thoren, 1893) i francuskim (Le plaidoyer d'un fou, 1895). W zamyśle autora nie miała się ukazać po szwedzku, jednakże szwedzkie czasopismo „Budkaflen” dokonało przekładu z wydania niemieckiego, drukując tę powieść w odcinkach w latach 1893-1894, mimo protestów pisarza.

Bohaterka powieści, eksbaronowa Siri von Essen, czyli „księżniczka, z którą krew zmieszał świniopas”, już 9 listopada 1893 napisała do swej przyjaciółki, Béate Schück: „Miałam zaszczyt przeczytać tę uroczą książkę”. Ich pierworodna córka Karin też zdawała się nie podzielać kontrowersyjnych poglądów swego ojca, publikując w obronie swej matki dwie głośne książki Strindbergs första hustru (Pierwsza żona Strindberga, 1925) oraz Så var det i verkligheten (Tak było w rzeczywistości, 1956).

Powieść Die beichte eines Thoren wywołała w Niemczech i w Austrii niesłychany skandal i niebawem zaprowadziła Strindberga na ławę sądową w Berlinie z oskarżenia o obrazę moralności. W momencie wydania książki Strindberg zawarł właśnie związek małżeński z drugą żoną, Fridą Uhl, córką radcy dworu cesarskiego w Wiedniu. Wstrząśniętej Fridzie, która zapytywała siebie w duchu: czy pewnego razu mnie też tak nie obsmaruje?, wyjaśnił: „Musiałem wydać tę książkę, bo moje dzieci umarłyby z głodu!"

Oryginalny rękopis w języku francuskim, sporządzony ręką pisarza w latach 1887-1888, zaginiony bez śladu po roku 1896, został odnaleziony dopiero w roku 1973 w Oslo (wchodził w skład spuścizny po zmarłym w roku 1944 malarzu Edwardzie Munchu). W kilka lat później ukazała się ona w Szwecji w przekładzie Hansa Levandera (En dåres förstvarstal, 1976) – poprzednie edycje za wydaniem francuskim były znacznie gorsze od odnalezionej wersji oryginalnej. W Polsce, aż do roku 1988, nikt nie pokusił się nawet o przetłumaczenie fragmentów tej skandalicznej książki, mimo iż doskonale wiedziano o jej istnieniu. Karl Jaspers wyjaśnia ten stan rzeczy: „Wystawia on (Strindberga) swoje życie na widok publiczny z brutalną szczerością, nie oszczędzającą ani jego samego, ani innych. W dziedzinie psychologicznej brakuje mu nie tylko taktu, ale nawet najbardziej elementarnych względów”. Zapominano jednak o tym, że bez znajomości owych „książek skandalicznych”, a także listów do trzech żon, nasze rozumienie genezy jego najgłośniejszych sztuk teatralnych byłoby bardziej niż niepełne. W roku 1988 Państwowy Instytut Wydawniczy wydał wreszcie Spowiedź szaleńca w przekładzie i opracowaniu Janusza Bogdana Roszkowskiego. Nakład dwudziestotysięczny rozszedł się w okamgnieniu, pierwsze zamówienia opiewały na ponad sto tysięcy egzemplarzy, jednakże brak papieru (PIW drukował właśnie mowy Gorbaczowa) spowodował, że drugie piwowskie wydanie z roku 1997, w kompletnie zmienionej sytuacji rynku książki w Polsce, było wielokrotnie mniejsze. Dopiero wydanie jej w roku 2005 w serii wydawniczej Biblioteka „Gazety Wyborczej”: XIX wiek (niestety, z winy redaktorów PIW za pierwszym wydaniem, zamiast drugim, poprawionym) spowodowało, że w rękach czytelników znalazło się ponad sto tysięcy egzemplarzy tej kontrowersyjnej książki.

Bibliografia

• Posłowie autorstwa Janusza B. Roszkowskiego we wszystkich polskich wydaniach tej książki oraz komentarze tego samego autora w: August Strindberg Listy miłosne i nienawistne (ANAGRAM 1998, ss. 130-131, 156-157)