Sprawa Tomasza Komendy

Sprawa Tomasza Komendy

Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Miejscowość	Miłoszyce
Data	Noc z 31 grudnia 1996 na 1 stycznia 1997
Uczestnicy	Małgorzata Kwiatkowska (zamordowana) Ireneusz M. (skazany za zabójstwo) Norbert Basiura (skazany za zabójstwo) Tomasz Komenda (skazany za zabójstwo, uniewinniony po 18 latach)
Położenie na mapie gminy Jelcz-Laskowice Miłoszyce
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Miłoszyce
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Miłoszyce
Położenie na mapie powiatu oławskiego Miłoszyce
51°02′55″N 17°18′39″E/51,048611 17,310833

Sprawa Tomasza Komendy – postępowanie karne przeciwko Tomaszowi Komendzie zakończone niesłusznym skazaniem w 2004 wyrokiem Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu na karę 25 lat pozbawienia wolności za zgwałcenie i zabójstwo 15-letniej Małgorzaty Kwiatkowskiej w Miłoszycach (ok. 20 km na wschód od Wrocławia)^[1][2][3]. Orzeczenie to zmieniło wyrok Sądu Okręgowego we Wrocławiu z 14 listopada 2003, który w I instancji orzekł dla Tomasza Komendy karę 15 lat pozbawienia wolności^[4]. Sąd Najwyższy oddalił kasację wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu jako bezzasadną. Karę odbywał w Zakładzie Karnym w Strzelinie. W połowie marca 2018 został przez sąd penitencjarny przy Sądzie Okręgowym we Wrocławiu warunkowo zwolniony z odbywania kary i wyszedł na wolność po 18 latach^[5]. 16 maja 2018 Sąd Najwyższy uniewinnił Tomasza Komendę^[6].

Według wyników sondażu opublikowanego w marcu 2018 przez Wirtualną Polskę o sprawie Tomasza Komendy słyszało 89% Polaków^[7]. Wspomnienia niesłusznie skazanego spisał dziennikarz Superwizjera TVN Grzegorz Głuszak w książce 25 lat niewinności. Historia Tomasza Komendy^[8], wydanej 11 września 2018 nakładem wydawnictwa Znak Literanova^[9]. Za reportaż na antenie TVN o tym samym tytule 1 grudnia 2018 otrzymał nagrodę MediaTory w kategorii DetonaTOR^[10], a w listopadzie 2018 wyróżnienie honorowe Nagrody im. Andrzeja Woyciechowskiego^[11].

Okoliczności skazania Tomasza Komendy

Noc sylwestrową 1996/1997 15-letnia Małgorzata Kwiatkowska spędziła, bawiąc się na dyskotece Alcatraz w Miłoszycach. Piła tam alkohol, a na zewnątrz wyszła z jednym z kolegów. Ostatni raz widziana była z trzema mężczyznami, którzy ją prowadzili^[2]. Wśród nich był rozpoznany przez świadków Ireneusz M.^[3][12]

Rano między gospodarstwami znaleziono ciało nastolatki. Na sobie miała jedynie skarpetki z czerwonym paskiem, a wokół była duża ilość krwi^[3]. Nastolatka została brutalnie zgwałcona. Na śniegu i mrozie umierała przez wiele godzin. Zmarła z wykrwawienia i wyziębienia. Śledczy ustalili, że sprawców było kilku. Świadczyły o tym ślady zostawione na miejscu zbrodni, między innymi DNA, jednak sprawców nie wykryto, a śledztwo umorzono^[13].

W gospodarstwie obok Ireneusz M. pił tej nocy. Tam również w pobliżu pustych butelek znaleziono mały naszyjnik z napisem „love” i kolczyk, ale biżuteria ta zwrócona została właścicielom gospodarstwa. W czasie przesłuchań świadek M., opowiadając, jak obserwował dziewczynę bawiącą się na dyskotece, wspomniał również o skarpetkach i ich czerwonym pasku^[3].

W 2000 w programie Telewizyjne Biuro Śledcze telewizji Polsat przedstawiono rysunek z wizerunkiem mężczyzny, z którym miała bawić się wtedy 15-latka. Po programie na policję zadzwoniła Dorota P., która stwierdziła, że osoba z rysunku jest podobna do wnuka jej sąsiadki, Tomasza Komendy^[14]. Eksperci z Akademii Medycznej we Wrocławiu napisali, że włos znaleziony na kominiarce z miejsca zbrodni może do niego należeć, jak również ślad zębów na ciele ofiary mógłby być jego, z zastrzeżeniem, że także kilku innych osób^[15]. Dwa psy policyjne, niezależnie od siebie, wskazały, że zapach z czapki ofiary należy do Komendy. Z kolei 12 osób dało mu alibi, że tamtego sylwestra spędzał we Wrocławiu^[16].

W 2000 Komenda został aresztowany. Podczas przesłuchania tylko raz potwierdził policjantom, że tamtej nocy był w Miłoszycach i miał tam odbyć dobrowolny stosunek z pewną dziewczyną. Później powtarzał, że te wyjaśnienia zostały na nim wymuszone groźbami i zastraszaniem. 14 listopada 2003 przez sąd I instancji został skazany na 15 lat pozbawienia wolności za gwałt i morderstwo^[16]. 16 czerwca 2004 Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zmienił ten wyrok, zaostrzając mu karę i kwalifikację prawną, a następnie skazując go prawomocnie na karę 25 lat więzienia^[1]. Kasacja od tego wyroku, 12 maja 2005, została przez Sąd Najwyższy oddalona jako oczywiście bezzasadna^[17]. W trakcie śledztwa Komenda złożył zeznanie, w którym przyznał się do popełnienia zbrodni. Później w wywiadzie dla Superwizjera TVN w 2006 roku wyjaśnił, że zeznanie wymuszono na nim biciem^[18].

Przyznałem się do tego, ale tylko z tego powodu na policji się przyznałem, bo (...) ci którzy mnie zatrzymywali powiedzieli, że mają na mnie takie, jakie mają dowody. I zaczęli mnie bić, żebym się do tego przyznał, że ta sprawa za długo trwa, że nie mogą odnaleźć prawdziwych sprawców, i ja muszę się do tego przyznać, bo inaczej nie wyjdę żywy z ich pokoju. I po prostu tak mnie bili, że nawet bym się przyznał, że strzelałem do papieża, nie? Jana Pawła II^[18].

W momencie skazania Komenda miał ukończoną jedynie szkołę podstawową i szkołę specjalną. Pracował w myjni^[19]. Nie miał wcześniej problemów z prawem^[20].

Droga do uniewinnienia

Policjant Remigiusz Korejwo oraz dwóch innych policjantów z wydziału dochodzeniowo-śledczego sięgnęli po akta śledztwa. Kilkanaście tomów akt czytali strona po stronie, każdy sam, a potem wspólnie analizowali. W 2016 prokuratura wróciła do sprawy^[21]. W czerwcu 2017 ujawniono, że związek ze śmiercią nastolatki może mieć Ireneusz M., który kilka razy był już skazywany za gwałty^[22]. Stał się głównym oskarżonym w sprawie, gdyż okazało się, że w czasie przesłuchania świadek wskazywał na elementy, które w ocenie prokuratury mógł znać jedynie sprawca: czarne rajstopy i białe skarpetki z charakterystycznym wzorem. Mężczyzna twierdził, że skarpetki wystawały znad butów, choć nie mógł ich widzieć, gdyż nastolatka miała na sobie kozaki, a skarpetki były dopiero pod rajstopami^[23].

Podczas powtórnej analizy akt okazało się, że nie zawierają one dowodów winy Tomasza Komendy^[22], w związku z czym Prokuratorzy Prokuratury Krajowej: Robert Tomankiewicz i Dariusz Sobieski złożyli do Sądu Najwyższego wniosek o uniewinnienie prawomocnie skazanej osoby. 15 marca 2018 r. sąd okręgowy we Wrocławiu rozpoznając sprawę z urzędu warunkowo zwolnił Komendę z odbycia kary^[20]. 16 maja 2018 r. Sąd Najwyższy uchylił wyroki skazujące mężczyznę, stwierdzając, iż jest niewinny, a dowody w sposób jednoznaczny wykluczają jego sprawstwo^[22]. SN przyjął, że nowa ekspertyza biegłych z Katedry Medycyny Sądowej z Poznania, jako nowoczesna technika badawcza wyklucza pozostawienie śladów zębów przez oskarżonego. Ponadto badanie DNA włosów i innych wydzielin organizmu może należeć do innych osób, natomiast czapka z miejsca zdarzenia nie należała do oskarżonego^[24].

Tomasz Komenda spędził w więzieniu 6540 dni. Znęcano się nad nim psychicznie i fizycznie. Trzy razy próbował popełnić samobójstwo^[25].

Późniejsze wydarzenia

W czerwcu 2018 zmarła Dorota P., natomiast w październiku 2018 roku media poinformowały, że w sierpniu 2017 życie stracił inny świadek w tej sprawie, Piotr S., znajomy Ireneusza M. (został zamordowany podczas libacji alkoholowej)^[14][26][27]. We wrześniu 2020 Sąd Okręgowy we Wrocławiu skazał Ireneusza M. i Norberta Basiurę za gwałt oraz zabójstwo 15-letniej Małgorzaty Kwiatkowskiej na 25 lat pozbawienia wolności i 10 lat pozbawienia praw publicznych. Wyrok nie jest prawomocny^{[28][29][30][31]}.

W kwietniu 2019 Tomasz Komenda złożył wniosek o przyznanie za niesłuszne pozbawienie wolności kwoty: 18 mln zł odszkodowania i 812 tys. zł zadośćuczynienia^[32]. 8 lutego 2021 Sąd Okręgowy w Opolu orzekł, że Komenda otrzyma od Skarbu Państwa 12 mln zł zadośćuczynienia i 811 533,12 zł odszkodowania^[33]. Wyrok nie jest prawomocny i od tego wyroku przysługuje apelacja do Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu.

Tomasz Komenda w kulturze

Film oparty na sprawie Tomasza Komendy

W 2020 na ekrany kin wszedł film fabularny 25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy, polski dramat sensacyjny, w reżyserii Jana Holoubka, powstały na podstawie scenariusza Andrzeja Gołdy. Tytułową rolę zagrał Piotr Trojan, a w komponowaniu muzyki do filmu brał udział m.in. Kazik Staszewski. Podczas uroczystej premiery filmu 10 września 2020 w Warszawie Tomasz Komenda zdradził, że jego partnerka jest w ciąży i oświadczył się jej na oczach zgromadzonych gości i dziennikarzy. Anna Walter przyjęła oświadczyny^[34].

21 stycznia 2021 premierę miał czteroodcinkowy miniserial, również zatytułowany 25 lat niewinności. Sprawa Tomka Komendy, będący rozszerzeniem wydarzeń przedstawionych w filmie kinowym.

Tomasz Komenda jako aluzja

Sprawa Komendy jest przedmiotem aluzji. Stosowana jest ona m.in. przy porównaniu określonych sytuacji do sprawy niesłusznie skazanego za zbrodnię w Miłoszycach, np. w celu ekspresji poczucia niesprawiedliwego osądzenia^[35][36].

Przypisy