Sprawa tajnych więzień CIA w Europie

Odtajniony raport Senatu Stanów Zjednoczonych na temat metod zatrzymywania i przesłuchań stosowanych przez CIA po 11 września 2001

Tajne więzienia CIAwięzienia CIA, znajdujące się poza USA, w tym również w Polsce[1], służące do nielegalnego przetrzymywania osób podejrzanych przez rząd USA o terroryzm.

Sprawa zaczęła się od artykułu Dany Priest w Washington Post[2], w której został opisany system tajnych więzień CIA i oskarżyła niewymienione z nazwy „kraje wschodnioeuropejskie” o goszczenie nielegalnych więzień. Jednocześnie gazeta przyznała, że kraje te pozostały anonimowe na skutek nacisków ze strony Białego Domu[3][4]. Następnego dnia Tom Malinowski z nowojorskiego oddziału Human Rights Watch ogłosił, że tymi krajami są Polska i Rumunia[5]. Sprawa tajnych więzień była szeroko komentowana przez polskie i zagraniczne media.

Śledztwo Rady Europy

4 listopada 2005 roku przewodniczący Zgromadzenia Parlamentarnego Rady Europy René van der Linden ogłosił, że zgromadzenie spróbuje wyjaśnić sprawę. 7 listopada szwajcarski senator i były prokurator Dick Marty został mianowany szefem komisji mającej wyjaśnić zarzuty. 25 listopada Marty ogłosił, że będzie próbował zweryfikować zarzuty m.in. przez porównanie obrazów satelitarnych z okresu działalności rzekomych więzień z Centrum Satelitarnego UE, jak również szczegóły lotów, które miało wykonywać CIA z europejskiej agencji kierowania ruchem lotniczym Eurocontrol.

24 stycznia 2006 roku w raporcie ze śledztwa stwierdził, że jest mało prawdopodobne, by rządy europejskie nie wiedziały o nielegalnej działalności CIA w Europie[6]. Ogłosił także, że uzyskał wszystkie dane, o które prosił z europejskiego centrum satelitarnego i lotniczego. 7 czerwca 2006 roku ogłosił ostateczny raport ze śledztwa[7], w którym twierdzi, że zdemaskował światową pajęczynę, która służyła CIA do sekretnego i nielegalnego przewożenia i przetrzymywania więźniów podejrzanych o terroryzm[8].

Według nowego raportu Rady Europy, CIA miała w latach 2003–2005 tajne więzienia w Polsce i Rumunii, w których przetrzymywano osoby podejrzane o terroryzm. Rzecznik polskiego MSZ twierdził, że nie było tajnych baz w Polsce. Rzecznik koordynatora do spraw służb specjalnych twierdził, że polskie władze nie chcą komentować raportu przed jego oficjalną publikacją[9].

Śledztwo Parlamentu Europejskiego

Również Parlament Europejski w 2007 roku postanowił zająć się tą sprawą[10]. Powołano w tym celu komisję tymczasową do zbadania sprawy rzekomego wykorzystania krajów europejskich przez CIA do transportu i nielegalnego przetrzymywania więźniów[11]. Przed komisją zeznawała pełnomocniczka lotniska Mariola Przewłocka, która potwierdziła, że w Szymanach (woj. warmińsko-mazurskie) lądowały samoloty[12].

Sprawa udziału Polski

Jednym z przetrzymywanych miał być Chalid Szejk Mohammed, uważany za głównego organizatora zamachu na World Trade Center. Podczas pobytu w Polsce został ok. 180[13][14] razy poddany torturze polegającej na kontrolowanym topieniu (ang. waterboarding). Przesłuchania miał prowadzić były specjalista CIA od karteli narkotykowych Deuce Martinez[15].

Według brytyjskiej organizacji Reprieve oraz na podstawie materiałów sądowych z pozwu o zapłatę wniesionego przez Richmor Aviation i SportsFlight, loty te były organizowane przez amerykańską firmę Dyncorp z siedzibą w Wirginii, która później połączyła się z Computer Sciences Corporation[16][17].

Niektóre media ogłosiły, że są w posiadaniu dowodów lądowania amerykańskich samolotów, m.in. wykazu operacji startów i lądowań na lotnisku w Szymanach i książki ruchowej lotniska w Szymanach z lat 2002 i 2003[1]. Obaj prezesi firmy zarządzającej lotniskiem w Szymanach, Jerzy Kos i Tomasz M. Starowieyski, mają powiązania z amerykańskimi służbami specjalnymi[18].

Rząd Kazimierza Marcinkiewicza oficjalnie zaprzeczał istnieniu takich nielegalnych więzień łamiących Konstytucję RP i prawa człowieka (Prezes Rady Ministrów Kazimierz Marcinkiewicz utrzymał klauzulę ściśle tajne na informacje o tej sprawie). Śledztwo prokuratury w Szczytnie w sprawie utrudniania odprawy celnej przez lądujące w Szymanach samoloty zostało umorzone. Nieoficjalnie dlatego, że nie zwolniono urzędników z tajemnicy[19].

Potwierdzenie istnienia więzienia

Według Gazety Wyborczej były prezydent Aleksander Kwaśniewski potwierdził ich istnienie w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” w 2012. W wywiadzie miał stwierdzić, że wszystko działo się za moją wiedzą. Prezydent i premier (wówczas Leszek Miller) godzili się na współpracę wywiadowczą z Amerykanami (...)”[20]. Do sprawy więzień nawiązał ponownie w rozmowie dla TVN24 z 30 stycznia 2014. Zaprzeczył tym razem ich istnieniu, przyznając jednak, że baza w Kiejkutach została czasowo udostępniona amerykańskim służbom specjalnym. Dopytywany, zaznaczył, że nie wie, co działo się na jej terenie. „Odpowiedzialność za to, co było wewnątrz bazy ponosi strona amerykańska”[21].

W 2014 r. Janusz Zemke, wiceminister obrony narodowej w rządzie Leszka Millera, przyznał, że polskie władze w 2002 udostępniły ośrodek w Kiejkutach CIA, jednakże zaprzeczył, że wiedziały one o odbywających się tam torturach więźniów. Wskazał on ponadto na okoliczność, że kiedy polskie władze zaczęły podejrzewać, że Amerykanie robią tam rzeczy, na które Polska nie ma wpływu, doprowadziły one do tego, że już w 2003 CIA przestała korzystać z ośrodka w Kiejkutach[22].

Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu odrzucił wniosek Rady Ministrów kierowanej przez Donalda Tuska o utajnienie rozprawy w tej sprawie, zaplanowanej na 3 grudnia 2013[23].

Polskie śledztwo

W marcu 2008 roku Prokuratura Okręgowa w Warszawie wszczęła postępowanie, przekazane następnie do Biura ds. Przestępczości Zorganizowanej Prokuratury Krajowej, dotyczące podejrzenia popełnienia przestępstwa w związku z działalnością CIA na terenie Polski[24][25].

Wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu

24 lipca 2014 roku ogłoszono wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie tajnych więzień CIA w Polsce. Rozpatrując skargę Palestyńczyka Abu Zubajda i Saudyjczyka Abd al-Rahim al-Nashiria, którzy mieli być przetrzymywani i torturowani w tajnym więzieniu w Starych Kiejkutach, Trybunał stwierdził, opierając się na zeznaniach świadków, ekspertów i dowodach pochodzących z kilku międzynarodowych dochodzeń, że zarzuty skarżących dotyczące ich przetrzymywania na terenie Polski, zostały udowodnione[26].

Zobacz też

Przypisy

  1. a b Mariusz Kowalewski, CIA w Szymanach: są dowody, rp.pl, 16 kwietnia 2009 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  2. Dana Priest, CIA Holds Terror Suspects in Secret Prisons, washingtonpost.com, 2 listopada 2005 [dostęp 2020-04-29] (ang.).
  3. Howard Kurtz, Bush Presses Editors on Security, washingtonpost.com, 26 grudnia 2005 [dostęp 2020-04-29] (ang.).
  4. Dana Priest, National Security and Intelligence, washingtonpost.com, 14 maja 2011 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2011-05-14].
  5. Secret Prisons in Poland and Romania?, dw.com, 13 stycznia 2016 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-01-13] (ang.).
  6. Investigator Says US Exported Torture Via Europe, dw.com, 14 maja 2016 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-05-14] (ang.).
  7. Dick Marty, Council of Europe Parliamentary Assembly, assembly.coe.int, 13 października 2007 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2007-10-13].
  8. Council of Europe Parliamentary Assembly, web.archive.org, 27 marca 2015 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-27].
  9. Raport RE: w Polsce były więzienia CIA, wiadomosci.wp.pl, 26 czerwca 2007 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2007-06-26].
  10. Sprawozdanie nt. wysłuchania w PE dotyczącego tajnych więzień amerykańskich w Europie, senat.gov.pl, 19 marca 2012 [dostęp 2020-04-29].
  11. Wolters Kluwer, Protokół – przebieg posiedzenia, sip.lex.pl, 29 listopada 2007 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  12. W Polsce były więzienia CIA?, rmf24.pl, 25 listopada 2006 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  13. Piotr Milewski, Okrucieństwo w tajnych więzieniach, newsweek.pl, 10 grudnia 2014 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  14. W Kiejkutach było więzienie, tvn24.pl, 10 października 2010 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2010-10-31].
  15. W.S, Szejk w Kiejkutach, polityka.pl, 28 czerwca 2008 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  16. Huge stash of rendition documents reveal how the CIA covered its tracks, Reprieve, 31 sierpnia 2011 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2020-04-29] (ang.).
  17. US court case reveals CIA rendition details, bbc.com, 1 września 2011 [dostęp 2020-04-29] (ang.).
  18. Dziwne losy dyrektorów lotniska w Szymanach, wiadomosci.gazeta.pl, 13 lipca 2011 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  19. Mariusz Kowalewski, Politycy nie pozwolili śledczym tropić lotów CIA, rp.pl, 17 kwietnia 2009 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  20. Kwaśniewski wiedział o tajnych więzieniach CIA, pl.delfi.lt, 4 maja 2012 [dostęp 2020-04-29] (pol.).
  21. Kwaśniewski: Nie było więzień CIA. Za to, co działo się w bazie, odpowiadają Amerykanie, wyborcza.pl, 4 lutego 2014 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2014-02-04].
  22. Przemysław Łuczak, Dlaczego Polska ma płacić za USA?, magazyn.7dni.pl, 14 czerwca 2016 [dostęp 2020-04-29] [zarchiwizowane z adresu 2016-06-14].
  23. Rozprawa ws. tajnych więzień CIA w Polsce będzie jawna, tvn24.pl, 14 listopada 2013 [dostęp 2020-04-29].
  24. Wojciech Czuchnowski, Giertych inspiruje śledztwo w sprawie więzień CIA, Wyborcza.pl, 27 sierpnia 2008 [zarchiwizowane z adresu 2012-05-26].
  25. Odtajnić śledztwo w sprawie tajnych więzień CIA w Polsce, Amnesty International Polska, 30 lipca 2010 [zarchiwizowane z adresu 2012-03-17].
  26. Wyrok w sprawie więzień CIA: Polska złamała Konwencję Praw Człowieka!, wiadomosci.dziennik.pl, 24 lipca 2014 [dostęp 2020-04-29] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Stare Kiejkuty - fotopolska.eu (121752).jpg
(c) mamik / fotopolska.eu, CC BY-SA 3.0
Widok z drogi na jezioro Starokiejkuckie, ogrodzone ze względu na leżący nad jeziorem Ośrodek Szkolenia Agencji Wywiadu.
US Senate Report on CIA Detention Interrogation Program.pdf
The US Senate Report on CIA Detention Interrogation Program that details the use of torture during CIA detention and interrogation.