Sprawiedliwy wśród Narodów Świata

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
‏חֲסִיד אֻמּוֹת הָעוֹלָם‎
Chasid Umot ha-Olam
Awers
Awers
Ustanowiono

1963

Dewiza

Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat

Sprawiedliwe wśród Narodów Świata: Stefania Tyryłło i jej córka Stanisława Pawłowska-Tyryłło. Rodzina Tyryłłów w latach 1943–1944 ukrywała w Wilnie grupę Żydów, uciekinierów z tamtejszego getta[1]
(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Ceremonia wręczenia medali Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Senacie RP (2012)
Ogród Sprawiedliwych wśród Narodów Świata w Jad Waszem
(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Medal Sprawiedliwej wśród Narodów Świata Marty Bocheńskiej
Dyplom honorowy Marii Kotarby

Sprawiedliwy wśród Narodów Świata (hebr. ‏חֲסִיד אֻמּוֹת הָעוֹלָם‎ Chasid Umot ha-Olam) – najwyższe izraelskie odznaczenie cywilne nadawane nie-Żydom, przyznawane przez Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów Holokaustu Jad Waszem w Jerozolimie.

Historia

Termin Sprawiedliwy wśród Narodów Świata oznaczał pierwotnie w żydowskiej tradycji osoby pochodzenia nieżydowskiego, które były dobrymi, bogobojnymi ludźmi. Według tej tradycji wielki zestaw praw i nakazów zawartych w Torze, ale także w księgach Miszna, Gemara i ustnej tradycji (micwa), odnosi się tylko do Żydów, którzy odziedziczyli powinności po swoich przodkach. W przeciwieństwie do nich nie-Żydzi powinni przestrzegać jedynie prostych i oczywistych, niemal powszechnie przyjętych Siedmiu Praw Noego, ustanowionych po potopie, jak zakaz zabijania ludzi czy spożywania mięsa wyciętego z żywego zwierzęcia.

Judaizm naucza, że „jeśli człowiek niszczy jedno życie, to jest tak, jak gdyby zniszczył cały świat. A jeśli człowiek ratuje jedno życie, to jest tak, jak gdyby uratował cały świat” (Talmud Babiloński, Sanhedryn, 37a).

Autorzy dwutomowej Encyklopedii Sprawiedliwych wśród Narodów Świata (ang. The Encyclopedia of the Righteous Among the Nations) przeprowadzili badania analizujące motywy działania osób ratujących Żydów podczas II wojny światowej i wyodrębnili kilka grup. Największą (49% ankietowanych) była grupa ratująca Żydów ze względu na wieloletnią znajomość przed wojną. Na drugim miejscu (43%) podawane były motywy humanitarne wynikające z niezgody na nieludzkie traktowanie Żydów, podejmowane najczęściej spontanicznie ze względu na moralność. Pozostałe to: polityczno-ideologiczne 5,75%, religijne 2,1% (w tym 0,7% to zakonnicy). W grupie sprawiedliwych znaleźli się nawet antysemici, określani nazwą ratujący antysemici, których było w ujęciu procentowym 0,17%[2].

Od 6 marca 2013 obchodzony jest Europejski Dzień Pamięci o Sprawiedliwych. Jego ustanowienie poparł m.in. w 2012 Parlament Europejski[3].

Zasady i kryteria

Medal i dyplom zostały ustanowione dekretem Knesetu w 1963. Na medalu widnieje pochodzący z Talmudu napis „Kto ratuje jedno życie – ratuje cały świat”.

Kapituła instytutu pamięci Jad Waszem przyznaje wyróżnienie osobom i rodzinom, które z narażeniem własnego życia ratowały Żydów z Holokaustu podczas II wojny światowej. Uhonorowano również francuskie miasteczko Le Chambon-sur-Lignon, holenderskie Nieuwlande, duński ruch oporu, strajk z 25–26 lutego 1941 r. w Amsterdamie i polską Radę Pomocy Żydom (Żegotę). Uprawnieni do składania wniosków o przyznanie tytułu są sami uratowani albo ich bliscy. Dawniej poza medalem i dyplomem Sprawiedliwym przysługiwało także prawo do zasadzenia własnego drzewka w parku otaczającym siedzibę Instytutu, jednak z powodu braku miejsca zwyczaju zaniechano.

Osoba uznana za Sprawiedliwego jest odznaczana specjalnie wybitym medalem noszącym jej imię i nazwisko, dyplomem honorowym i przywilejem wpisania nazwiska na Murze Honorowym w Ogrodzie Sprawiedliwych w Jad Waszem. Odznaczenia są nadawane w trakcie podniosłej ceremonii w Izraelu lub w kraju zamieszkania tej osoby, gdzie działają dyplomatyczni przedstawiciele Izraela. W ceremoniach tych często uczestniczą przedstawiciele miejscowego rządu lub władz lokalnych i są one relacjonowane przez media. Ustawa o Jad Waszem upoważnia instytut Jad Waszem do nadania Sprawiedliwemu, w uznaniu jego zasług, honorowego obywatelstwa państwa Izrael, a jeśli już nie żyje, nadania mu pamiątkowego obywatelstwa.

Każda osoba, którą uznano za Sprawiedliwego wśród Narodów Świata, jest uprawniona do otrzymania od Jad Waszem stosownego certyfikatu. Jeśli osoba ta nie żyje, jej krewny może wystąpić o nadanie jej pamiątkowego obywatelstwa. Polityką Jad Waszem jest kontynuowanie programu tak długo, jak długo wnoszone będą prośby o przyznanie tego tytułu, wsparte mocnymi dowodami, spełniającymi wyznaczone kryteria.

Ważne kryteria:

  • Uratowany musi być Żydem, a osoba, która ocaliła mu życie, nie może być narodowości żydowskiej.
  • Z uratowaniem życia nie może się wiązać zysk materialny dla wybawcy (zwrot kosztów, na przykład za jedzenie lub mieszkanie, jest akceptowalny).
  • Ratunek musiał się wiązać z jakimś ryzykiem dla życia lub wolności wybawcy.

Liczba wniosków o przyznanie tytułu wynosi około 600 rocznie, z czego około 20% jest odrzucanych.

Sprawiedliwy mieszkający w Izraelu otrzymuje co miesiąc wsparcie finansowe w wysokości średniej pensji. Dodatkowo przyznawany jest jemu i jego współmałżonkowi 8-dniowy zasiłek zdrowotny i zapewniane są darmowe usługi zdrowotne, w oparciu o izraelskie prawo ubezpieczeniowe. Obecnie jest to kilkadziesiąt osób.

Sprawiedliwy, który cierpi z powodu kłopotów finansowych, jest wspierany, niezależnie od miejsca zamieszkania, przez fundację Jewish Foundation for the Righteous, założoną w Nowym Jorku organizację filantropijną. Anne Frank Fonds, z siedzibą w Bazylei w Szwajcarii, wyszukuje osoby potrzebujące pomocy medycznej.

Statystyka

Odznaczenie otrzymało 27 712 osób (stan na styczeń 2020)[4]:

MiejsceKrajLiczba odznaczonych
1 Polska7 177
2 Holandia5 851
3 Francja4 130
4 Ukraina2 659
5 Belgia1 767
6 Litwa916
7 Węgry869
8 Włochy734
9 Białoruś669
10 Niemcy638
11 Słowacja615
12 Grecja357
13 Rosja215
14 Serbia139
15 Łotwa138
16 Chorwacja120
17 Czechy119
18 Austria112
19 Mołdawia79
20 Albania75
21 Rumunia69
22 Norwegia67
23 Bośnia i Hercegowina,  Szwajcaria49
25 Armenia24
26 Dania,  Wielka Brytania22
28 Bułgaria20
29 Słowenia15
30 Macedonia Północna,  Szwecja10
32 Hiszpania9
33 Stany Zjednoczone5
34 Estonia,  Portugalia3
36 Brazylia,  Chile,  Indonezja,  Peru,  Republika Chińska2
41 Czarnogóra,  Egipt,  Ekwador,  Gruzja,  Irlandia,  Japonia,  Kuba,  Luksemburg,  Salwador,  Turcja,  Wietnam1

Artykuły o odznaczonych

Zobacz też

Przypisy

  1. Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holokaustu. Polska. Tom II. Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009, s. 773–774. ISBN 978-83-87832-59-9.
  2. Katarzyna Cegieła, Karol Madaj, Kamila Sachnowska, Olga Tumińska: Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej. Warszawa: Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, IPN, 2008. ISBN 978-83-7629-008-9. OCLC 909561250. (pol.).
  3. Teksty przyjęte. Oświadczenie Parlamentu Europejskiego z dnia 10 maja 2012 r. w sprawie wsparcia dla ustanowienia Europejskiego Dnia Pamięci o Sprawiedliwych. [w:] Parlament Europejski [on-line]. europarl.europa.eu, 10 maja 2012. [dostęp 2015-02-26].
  4. Names of Righteous by Country. Jad Waszem. [dostęp 2021-01-02]. (ang.).

Bibliografia

  • K. Madaj, Sprawiedliwi wśród Narodów Świata, w: Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej. Teki edukacyjne IPN, red. Kamila Sachnowska, Warszawa 2008, s. 18.
  • Andrzej Guryn OFM, Władysław Alfred Żbik. Sprawiedliwy Między Narodami w: „Gazeta Montreal”, 3–9 października 2003, s. 34–35.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Flag of Croatia.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Albania.svg
Flag of Albania
Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
Flag of Portugal.svg
Flag of Portugal, created by Columbano Bordalo Pinheiro (1857-1929), officially adopted by Portuguese government in June 30th 1911 (in use since about November 1910). Color shades matching the RGB values officially reccomended here. (PMS values should be used for direct ink or textile; CMYK for 4-color offset printing on paper; this is an image for screen display, RGB should be used.)
Flag of Chile.svg
Łatwo można dodać ramkę naokoło tej grafiki
Flag of Indonesia.svg
bendera Indonesia
Flag of Ecuador.svg
Made by author of Xramp, first uploaded by Denelson83 as Flag of Ecuador.svg, modifications by Husunqu.
Stefania Tyryłło Stanisława Pawłowska-Tyryłło.jpg
(od prawej) Stefania Tyryłło z córką Stanisławą Pawłowską-Tyryłło, Sprawiedliwe Wśród Narodów Świata
Marta Bocheńska medal Sprawiedliwa wśród Narodów Świata.JPG
(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Medal Sprawiedliwej wśród Narodów Świata przyznany pośmiertnie Marcie Bocheńskiej. Senat RP 17 kwietnia 2012
Bogdan Borusewicz Ceremonia wręczenia medali Sprawiedliwy wśród Narodów Świata Senat RP 2012.JPG
(c) Kancelaria Senatu Rzeczypospolitej Polskiej , CC BY-SA 3.0 pl
Marszałek Bogdan Borusewicz podczas ceremonii wręczenia medali Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w Senacie RP
Righteous Among the Nations medal simplified.svg
Autor: Ле Лой, Licencja: CC0
A simplified vector version of the medal awarded to Righteous Among the Nations
MariaKotarbaDyplom.jpg
Autor: Jfoucar, Licencja: CC BY 3.0
Scanned image of Maria Kotarba's Righteous Among the Nations diploma awarded by Yad Vashem, Jerusalem, 2005.