Srokosz

Srokosz
Lanius excubitor[1]
Linnaeus, 1758

Srokosz ze zdobyczą, która została, w sposób charakterystyczny dla dzierzbowatych, nabita na cierń
Systematyka
Domenaeukarionty
Królestwozwierzęta
Typstrunowce
Podtypkręgowce
Gromadaptaki
PodgromadaNeornithes
Nadrządneognatyczne
Rządwróblowe
Podrządśpiewające
Rodzinadzierzby
RodzajLanius
Gatuneksrokosz
Podgatunki
  • L. e. excubitor Linneaus, 1758[2][3]
  • L. e. homeyeri Cabanis, 1873[4][3]
  • L. e. bianchii Hartert, 1907[5][3]
  • L. e. mollis Eversmann, 1853[6][3]
  • L. e. funereus Menzbier, 1894[7][3]
  • L. e. sibiricus Bogdanov, 1881[8][3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[9]
Status iucn3.1 LC pl.svg
najmniejszej troski
Zasięg występowania

     Występuje latem

     Całoroczny

     Występuje zimą

Dzierzba srokosz (Lanius excubitor) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny dzierzb. Część populacji wędrowna. Zamieszkuje północne i środkowe regiony Palearktyki (Eurazja); populacje wędrowne zimują na południe od miejsc gniazdowania. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Srokosze mierzą około 24–25 cm, ich masa ciała wynosi 48–81 g. Mają czarno–szaro–białe upierzenie, nieco zmienne w zależności od podgatunku. Charakterystycznym jego elementem jest czarny pasek, ciągnący się od kantarka po pokrywy uszne. Klasyfikacja srokosza jest niejasna; wyróżnia się około 6 podgatunków. Środowiskiem ich życia są obszary o rzadkiej i niewysokiej roślinności, zależnie od miejsca występowania mogą to być świetliste lasy w strefie tajgi, mokradła, krawędzie lasów, obszary rolnicze.

W miejscach ich występowania muszą znajdować się odpowiednie wysoko położone punkty, z których srokosze mogą wypatrywać zdobyczy, takie jak obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony strzelnicze, kołki czy słupki graniczne. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców – takich jak żaby, traszki, jaszczurki i ssaki (np. norniki, ryjówki, myszy) po inne ptaki; niestrawione resztki wydalają w wypluwkach. W Europie okres lęgowy trwa zwykle od marca do początku czerwca. Zniesienie liczy przeważnie 6 lub 7 jaj. Wysiadywanie trwa 15–16 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 3 tygodniach.

Taksonomia

Po raz pierwszy gatunek opisał Karol Linneusz w 1758, w 1. tomie Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Lanius excubitor[2]. Nazwa ta jest obecnie (2017) podtrzymywana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC)[3]. Epitet gatunkowy excubitor pochodzi z łaciny, oznacza dosłownie „wartownik”. Według Newtona & Gadowa (1896) epitet ten pochodzi od zwyczaju sokolników, którzy mieli używać srokosza jako wartownika podczas łapania dzikich ptaków szponiastych[10]. Inne wytłumaczenie odnosi się do zwyczajów srokoszy, które wypatrując zdobyczy cierpliwie przesiadują w swoich czatowniach, z których mają dobrą widoczność[11]. Przed czasami Linneusza srokosz opisany został pod nazwami „Lanius cinereus major” (Aldrovandi, 1599 i Willughby, 1676) i „Greater Butcher-bird” (Ray, 1678)[10].

Klasyfikacja srokosza i pokrewnych mu taksonów jest kwestią sporną. Tradycyjnie wyróżniano około 20 podgatunków srokosza[12]. IOC wyróżnia 7 podgatunków, włączając w to srokosza północnego (L. (e.) borealis), którego część autorów uznaje za odrębny gatunek[3][13]. Autorzy Handbook of the Birds of the World (HBW) wyodrębniają 12 podgatunków, w tym takich, których przedstawiciele zamieszkują Afrykę[14]; IOC, z wyłączeniem L. (e.) borealis uznaje jedynie podgatunki zamieszkujące Eurazję[3]. Do lat 90. XX wieku dzierzby: srokosz i śródziemnomorska (L. meridionalis) były uznawane za jeden gatunek[14]. Jeszcze wcześniej te dwa taksony uznawano po prostu za jeden gatunek, w obrębie którego wyróżnić można podgatunki „północne” i „południowe”[12]. Obecnie IOC uznaje je za dwa odrębne gatunki, a podgatunki, które autorzy HBW uznają za przynależące do srokosza, uznaje za podgatunki dzierzby śródziemnomorskiej[3]. W dwóch miejscach, w których srokosze i dzierzby śródziemnomorskie współwystępują, nie stwierdzono krzyżowania się ptaków tych dwóch gatunków. Badanie mtDNA, którego wyniki opublikowano w 2010 wskazuje na to, że dzierzba śródziemnomorska jest gatunkiem monotypowym, zaś ptaki z Wysp Kanaryjskich, północnej Afryki, Bliskiego Wschodu i Rosji (po Jenisej) należą do srokosza[12][14]. Prawdopodobnie wraz z postępem analiz mtDNA i głosów srokosza oraz pokrewnych dzierzb nastąpią kolejne zmiany systematyczne[14].

Etymologia

  • homeyeri: Eugen von Homeyer (1809–1889), niemiecki ornitolog, przeciwnik Darwinizmu[15].
  • bianchii: Valentin Bianchi (1857–1920), rosyjski ornitolog, kustosz Rosyjskiej Akademii Nauk w Petersburgu[16].
  • mollis: łac. mollis – delikatny, miękki, łagodny[17].
  • funereus: łac. funereus – żałobny, posępny, złowrogi, od funus, funeris – pogrzeb (np. czarny lub ciemno ubarwiony, jakby w żałobie)[18].
  • sibiricus: nowołac. Sibiricus – syberyjski, od Sibiria – Syberia, północna część azjatyckiej Rosji, od Sibir, były tatarski chanat zachodniej Syberii, na zachód od rzeki Jenisej[19].

Podgatunki i zasięg występowania

Zasięg występowania ptaków poszczególnych podgatunków uznawanych przez IOC, z wyłączeniem srokosza północnego[3]:

  • L. e. excubitor Linnaeus, 1758 – obszary lęgowe obejmują północną, północno-wschodnią i centralną Europę (na wschód od Skandynawii i centralnej Francji) na wschód po północno-zachodnią Syberię (okolice górnego biegu Ob) na południe po południową Rosję. Zimowiska znajdują się w południowej Skandynawii, Wielkiej Brytanii oraz na obszarze od zachodniej i południowej Francji po Azję Mniejszą, Kaukaz i obszary na wschód od Morza Kaspijskiego[14]
  • L. e. homeyeri (srokosz stepowy[20]) Cabanis, 1873 – południowo-wschodnia Europa (wschodnie Bałkany, Bułgaria, południowa Rumunia, Ukraina na wschód po południowe zbocza Uralu) i południowo-zachodnia Syberia (na wschód po północne stoki Ałtaju, w tym Obwód naryński w Kirgistanie). Obszary zimowania leżą w południowo-zachodniej i centralnej Azji[14]. Wschodnia granica zasięgu najprawdopodobniej przebiega przez Polskę, nie zaś, jak dawniej sądzono, Ukrainę[21].
  • L. e. bianchii Hartert, 1907 – Sachalin i Wyspy Kurylskie; zimują w północnej Japonii[14]
  • L. e. mollis Eversmann, 1853 – południowo-centralna Rosja (Ałtaj i Sajany) i północno-zachodnia Mongolia; poza sezonem lęgowym także północne Chiny[14]
  • L. e. funereus Menzbier, 1894 – Ałatau Dżungarski (wschodni Kazachstan), południowy i wschodni Tienszan (Kirgistan–północno-zachodnie Chiny)[14]
  • L. e. sibiricus Bogdanov, 1881 – obszary lęgowe obejmują centralną i wschodnią Syberię na wschód po dorzecze Kołymy, Nizinę Anadyrską i Półwysep Czukocki oraz na południe po Bajkał, północną Mongolię i południowo-wschodnią Rosję (północne Przyamurze), prawdopodobnie również Wyspy Kurylskie (Paramuszyr). Zimowiska znajdują się w południowo-centralnej Syberii, Mongolii, północno-wschodnich Chinach i Kraju Nadmorskim[14]

Polska

W Polsce w sezonie lęgowym srokosze odnotowywano niemal w całym kraju. Zimą gniazdujące w Polsce srokosze przenoszą się na zachód i na południe, zaś do kraju przylatują srokosze ze wschodu[22]. Choć srokosze spotykane są na terenie całej Polski, mniej liczne są w górach, na północnym wschodzie, południowym wschodzie i w centrum kraju. Populacja srokoszy w Polsce była badana w latach 1978–2005; przez ten czas wykazywała trend wzrostowy. Zagęszczenie w latach 1978–1995 wyniosło średnio 4,5 pary na 100 km²; w 1995–2005 średnie zagęszczenie wyniosło już 11,3 pary na 100 km²[23].

Do niedawna sądzono, że zasięg L. e. homeyeri wschodnią granicę ma na Ukrainie. Dokładniejsze obserwacje srokoszy w Polsce pozwoliły jednak ustalić, że w kraju występują także ptaki wykazujące cechy tego podgatunku. Przypuszczalnie nie jest to efekt ekspansji, a dokładniejszych obserwacji; pierwszy przypadek pojawienia się ptaka tego podgatunku w Polsce odnotowano już w 1937 (w okolicy Nakła nad Notecią)[21]. Do końca 2017 odnotowano 82 stwierdzenia tego podgatunku w Polsce (obserwowano łącznie 83 osobniki), zaś regularność jego występowania w ostatnich latach skłoniła Komisję Faunistyczną Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego do usunięcia L. e. homeyeri z listy ptaków, których pojawy podlegają weryfikacji[24].

Morfologia

Długość ciała wynosi 24–25 cm, masa ciała 48–81 g[14].

Podgatunek nominatywny
Wymiary dla 12 samców L. e. excubitor: długość skrzydła 111–118 mm (u samic, nie podano liczby, 107–115 mm), długość górnej krawędzi dzioba 16–18 mm, długość ogona 107–117 mm, długość skoku 27–29 mm[25].

W upierzeniu dymorfizm płciowy nie występuje[22]. Czoło, ciemię i grzbiet szaroniebieskie. Na barkówkach występują białe zakończenia. Kuper i pokrywy nadogonowe jaśniejsze. Widoczna drobna biała brew. Od kantarka po pokrywy uszne ciągnie się czarny pasek. Spód ciała całkowicie biały[25]. Środkowa para sterówek czarna z białymi nasadami i białą końcówką. Druga para podobna, ale białe zakończenia mają długość już 5–10 mm; na trzeciej parze jest to 10–20 mm, czwartej parze – 20–40 mm (niekiedy prawie w całości biała), piątej parze – 30–40 mm (również bywa niemal w całości biała). Lotki I rzędu czarne z białymi nasadami i końcówkami; w przypadku tych bardziej wewnętrznych na chorągiewkach zewnętrznych występują białe obrzeżenia. Lotki II rzędu jak lotki I rzędu, mają jednak więcej bieli na zakończeniach, a mniej u nasady. Na lotkach P6–P8 na chorągiewkach zewnętrznych występuje emarginacja[26]. Dziób czarnobrązowy, nasada żuchwy jaśniejsza. Nogi i stopy czarne, tęczówka ciemnobrązowa[25].

U ptaków młodocianych (od wylotu z gniazda do jesieni) wierzch ciała jest szaropiaskowy, o widocznie cieplejszym odcieniu niż u dorosłych. Ponadto u niektórych osobników na wierzchu głowy i karku można dostrzec delikatne prążkowanie. Pierś ma barwę szaropiaskową, pokrywa ją ciemnoszary, łuskowaty wzór. Końce średnich i dużych pokryw skrzydłowych są koloru jasnoszaropłowego; tworzą cienkie paski. Brew słabo dostrzegalna, biaława[21]. Pierzenie wszystkich piór trwa od września do listopada[25]; przeważnie dorosłe ptaki rozpoczynają je po opierzeniu się wszystkich młodych. W środkowej Europie osobniki młodociane przechodzą częściowe pierzenie od końca czerwca do listopada[11].

L. e. mollis, 1882; autor: John Gerrard Keulemans
Pozostałe podgatunki
U srokoszy podgatunku L. e. sibiricus na skrzydle występuje tylko jedna biała plama (utworzona z białych nasad lotek I rzędu), zaś lotki II rzędu nie mają białych nasad, a czarne – inaczej niż u L. e. excubitor[27]. Według Harterta przedstawicieli L. e. bianchii długość skrzydła wynosi 110–114 mm, ogona około 105 mm[5]. Są podobne do L. e. sibiricus, ale wierzch ciała jest jaśniejszy i bardziej szary, a prążkowanie spodu ciała przeważnie słabsze[11]. Przedstawicieli L. e. mollis wyróżnia bardziej szarobrązowy wierzch ciała i biały kuper[25]; średnia długość skrzydła 118 mm. Srokosze L. e. funereus to najprawdopodobniej najwięksi przedstawiciele gatunku; według jednego ze źródeł, średnia długość ich skrzydła wynosi 121 mm. Przypominają ptaki podgatunku L. e. mollis, ale mają znacznie ciemniejszy, szarobrązowy spód ciała o intensywniejszym prążkowaniu[11]. Srokosze podgatunku L. e. homeyeri mają jaśniejszy wierzch ciała oraz białawe czoło i pokrywy nadogonowe[25]. Dodatkowo, u przedstawicieli L. e. homeyeri skrajne sterówki są całe białe (z czarną kreską na stosinie), a sterówki pary drugiej od zewnątrz białe lub jedynie z niewielką czarną plamką. Brew szersza i lepiej widoczna niż u srokoszy podgatunku nominatywnego[21].

Ekologia i zachowanie

Srokosze zamieszkują subarktyczne i umiarkowane strefy klimatyczne. Ważnym dla tych dzierzb elementem środowiska jest rzadka i niewysoka roślinność[28]. W wielu obszarach, np. na Litwie, w Łotwie, Estonii i części Rosji zamieszkują obszary mokradeł, również krawędzie lasów. W Palearktyce zasiedlają również strefę tajgi, gdzie występują w świetlistych sosnowych lub świerkowych lasach przerzedzonych przez wichury, pożary, aktywność owadów lub człowieka (zręby)[11]. W Polsce srokosze gniazdują na obszarach rolniczych o tradycyjnym sposobie użytkowania, z łąkami i pastwiskami, miedzami i szpalerami drzew[29]. Badania prowadzone w zachodniej Polsce wykazały, że srokosze preferują obszary rolnicze z połaciami rdzennej roślinności; unikają tych całkowicie zdominowanych przez pastwiska, najprawdopodobniej ze względu na brak miejsc do gniazdowania[23]. Gniazdują na obszarach płaskich lub lekko pofałdowanych, z dostateczną ilością drzew lub struktur zbudowanych przez człowieka, które traktują jako czatownie[11]; mogą to być na przykład obumarłe wierzchołki drzew, linie wysokiego napięcia, ambony myśliwskie, kołki, słupki graniczne i podobne wysoko położone punkty[20].

Ze względu na intensyfikację rolnictwa liczebność srokoszy w niektórych obszarach spada. We Francji występują głównie w Masywie Centralnym. Na płaskowyżach Owernii występują głównie na wysokości 600–1000 m n.p.m. (gniazdowanie stwierdzano do 1300 m n.p.m.). W górach Jura odnotowywane są na wysokości 600–800 m n.p.m. W Niemczech lęgną się do 800 m n.p.m. w paśmie Harz i do 1050 m n.p.m. w Schwarzwaldzie[11]. W Bułgarii podczas zimowania i przelotów odnotowywano srokosze na wysokościach do 1400 m n.p.m. (w)[30]. W Polsce preferują obszary nizinne[23]. Są to ptaki terytorialne[31]; powierzchnia terytorium w okresie lęgowym może sięgać 30–100 ha[11]. Terytoria utrzymują także zimą[31]. Lot srokosza jest stosunkowo powolny, wyraźnie falisty (po czym można odróżnić srokosza od dzierzby czarnoczelnej L. minor). Podczas poszukiwania pożywienia srokosze niekiedy zawisają w powietrzu, przybierając niemal pionową postawę[21].

Dalsze informacje dotyczą ptaków podgatunku nominatywnego. Wyróżniono dwa typy pieśni srokosza; pierwszy, częstszy, można usłyszeć od października do marca-kwietnia. Obejmuje jeden lub dwa dźwięki, powtarzane w krótkich frazach trrr-turit-trrr-turit... Poszczególne jej dźwięki mogą być głosami kontaktowymi. Drugi typ pieśni usłyszeć można podczas zalotów, kiedy samiec przebywa w obecności samicy. Jest ona stosunkowo melodyjna, słabo słyszalna, składa się ze szczebiotu przeplatanego ostrymi dźwiękami i naśladowanymi głosami innych ptaków. Typowym zawołaniem srokosza jest niski, przeciągnięty gwizd, brzmiący jak priii albo triii; niesie się daleko, wskazując na obecność ptaka tego gatunku. Wydają również z siebie nieprzyjemny dla człowieka głos, podobny do głosu sójki (Garrulus glandarius); odzywają się w ten sposób, gdy młode przebywają poza gniazdem i ich spokój zostanie w jakiś sposób naruszony. Jeśli do gniazda zbliża się potencjalny drapieżnik, np. sroka (Pica pica), srokosze odzywają się terkoczącym głosem[11].

Pożywienie

Srokosze najczęściej wypatrują zdobyczy siedząc na czatowni; na zdjęciu ptak z Chilham, hrabstwo Kent

Srokosze wypatrują zdobyczy najczęściej siedząc na czatowni, od 1 do 15 m nad ziemią (najchętniej 2–5 m). Co kilka minut zmieniają miejsce czatowania. Ptaki badane w Szwecji w okresie zimowym dziennie przebywały średnio 11,8 km spędzając na jednej czatowni przeciętnie 8,6 minuty. Niekiedy patrolują otwarte tereny, takie jak kamieniste nieużytki czy zaorane pola. Srokosze są oportunistami. Ważnych informacji o diecie srokoszy dostarcza analiza wypluwek i zbiorów ze spiżarni tych ptaków. Żywią się różnorodnym pokarmem, od owadów, naziemnych kręgowców – takich jak żaby, traszki, jaszczurki i ssaki (np. norniki, ryjówki, myszy) po inne ptaki. W przeciwieństwie do gąsiorka (Lanius collurio) zazwyczaj nie zjadają piskląt. Podstawę diety srokosza stanowią jednak norniki – w środkowej Europie zwyczajne (Microtus arvalis), w północnej bure (M. eagrestis). Badania wypluwek ze środkowej i północnej Europy wykazały, że norniki stanowią w nich masowo 60 do 90%. Liczebnie w pokarmie srokosza dominują owady, zarówno te duże, jak i mniejsze, np. liczące 5–10 mm długości kusakowate. W razie niedoboru norników dzierzby te mogą zastępować je innymi ssakami. W sezonie zimowym może zwiększyć się udział ptaków w diecie, podobnie jak i w sezonie rozrodczym, kiedy dostępne są niedoświadczone młode ptaki. Wśród zjadanych ptaków dominują te niewielkie, jak mysikróliki, sikory, świergotki, trznadle, wróble, skowronki i zięby. Rzadziej są to ptaki dorównujące masą samemu srokoszowi, jak drozdy. Najczęściej zjadane są ptaki młode i niedoświadczone, chore albo wyczerpane wędrówką. Sporadycznie srokosze uzupełniają dietę owocami porzeczek, śliwy tarniny i dzikiej róży. Zimą obserwowano zjadanie i odnajdywano w wypluwkach pozostałości owoców głogu i śnieguliczki białej. Niewielkie stawonogi są połykane przez srokosze w całości lub dostarczane młodym. Większe zabiera do miejsca ich spożycia lub nakłuwa w spiżarniach. Mieszczą się one 0,5–1,5 m nad ziemią, wyjątkowo na ziemi lub w koronach drzew (gdy są nadmiernie niepokojone). Najczęściej zawieszają zdobycz na kikucie gałęzi, sęku, końcu gałązki, w miejscu złamania, na odstającej korze, kolcu, cierniu czy drucianym płocie. Bardzo rzadko zdobycz bywa nie nabijana, ale wciskana w jakieś zagłębienie. Dotyczy to pokarmu nienadającego się do nabicia, np. ślimaków z muszlami. Swoje zapasy srokosze zjadają zwykle w przeciągu 2–3 dni[20].

Wypluwki

Wypluwki srokoszy są ciemne, mają formę eliptyczną. Często występuje przedłużenie w postaci posklejanej sierści lub pozostających części szkieletu. Średnia ich długość to 20–30 mm, a szerokość 10–15 mm. Wilgotne ważą 1,2–1,6 g, suche 0,5–0,6 g[20].

Lęgi

Jaja srokosza

W porównaniu do dzierzby gąsiorka, u srokoszy – ze względu na brak dymorfizmu płciowego – trudniej wskazać cechy pożądane przez samicę. Możliwe, że w doborze partnera kierują się intensywnością i rozmiarami ciemnych elementów upierzenia głowy i ogona, które świadczą o zdrowiu samca i lepiej rozwijają się u ptaków mniej zapasożyconych[32][33]. Samce w okresie lęgowym wieszają swoje zdobycze w widocznych miejscach, co ma wskazywać na ich zdolności łowieckie i zasobność terytoriów. Podobnie jak pozostałe dzierzby, srokosze podczas zalotów karmią swoje partnerki[34][33]. Zdarzają się również kopulacje poza utworzoną już parą; dotyczy to ptaków obu płci. W takim przypadku samiec również przynosi samicy podarunek w postaci upolowanej zdobyczy[35].

Pora składania jaj różni się w zależności od szerokości geograficznej; w Europie zwykle przypada na okres od marca do początku czerwca[28]. W Polsce srokosze zaczynają lęgi najwcześniej spośród krajowych dzierzb; niekiedy rozpoczynają wysiadywanie już w połowie kwietnia[22]. Przynajmniej w części Finlandii, Niemiec i wschodniej Francji srokosze często zakładają swe gniazda blisko gniazd kwiczołów (Turdus pilaris); możliwe, że zapewnia im to lepszą ochronę przed drapieżnikami[11].

Gniazdo budują obydwa ptaki z pary. Jest to luźna struktura utworzona z gałęzi, traw, korzeni i sznurków, wyściełana korzonkami, piórami i sierścią[28]. Badana była zależność między badaniami nad gniazdami srokoszy a późniejszym położeniem gniazda. Ptaki nadmiernie niepokojone przez badaczy kolejne gniazda budują wyżej i w bardziej niedostępnych miejscach[36]. Według wyników jednego z badań, gniazda umieszczone były na wysokości 0,2–25 m nad ziemią, przeważnie jednak 3,5–5 m nad ziemią[37].

Osobnik młodociany, Belgia

Zniesienie liczy zwykle 6–7 jaj (ogółem od 1 do 8)[37]. Barwa tła na skorupce waha się od szarawej po płową; na niej występują oliwkowe i fioletowoszare plamki. Średnie wymiary dla 117 zbadanych jaj (L. e. excubitor): 26,3 na 19,3 mm[25]. Średnie wymiary dla 7 jaj (L. e. homeyeri): 28,3 na 19,8 mm[38]. Podczas inkubacji samce karmią samice; celem znalezienia pokarmu przebywają wtedy do 3 km dziennie[20]. Inkubacja trwa 15–16 dni[22]. U badanych srokoszy z zachodniej Polski pisklęta wykluły się z 92,5% jaj, co było dość dobrym wynikiem na tle poprzednich badań[39]. Młode pozostają w gnieździe około 3 tygodni. Po jego opuszczeniu są dokarmiane przez rodziców jeszcze 2–3 tygodnie; później muszą zdobywać pokarm same, rodzice tolerują je jednak na swoim terytorium[22]. Sukces lęgowy badany w dwóch miejscach w zachodniej Polsce wynosił 41–52,6%; za większość strat w lęgach odpowiadały drapieżniki[39].

Status

IUCN uznaje srokosza za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern; stan w 2017). BirdLife International uznaje trend populacji za spadkowy (należy zaznaczyć, że uznaje za srokosze również dzierzby z Dalekiego Wschodu i Afryki, inaczej niż IOC)[28]. W ramach dyrektywy ptasiej opublikowany został raport dotyczący stanu populacji dzierzby srokosza podgatunku nominatywnego w latach 2008–2012. Populację zamieszkującą Unię Europejską oceniono jako zagrożoną. Liczebność populacji zamieszkującej państwa EU27 oszacowano na 426–795 tys. par lęgowych. Trend populacji zamieszkujących Polskę, Szwecję, Finlandię i Estonię oceniano jaki stabilny lub ulegający fluktuacjom. Trend populacji na Węgrzech, w Niemczech oraz na Litwie oceniono jako wzrostowy. Trend populacji z Francji, Luksemburga, Belgii, Austrii i Słowacji uznano za spadkowy. Trend populacji w części państw pozostał nieznany[40].

W Polsce większość badań nad dzierzbami (w tym srokoszem) odbywa się na zachodzie kraju. Od 1997 corocznie prowadzony jest cenzus, wyszukiwane są gniazda i obliczany jest sukces lęgowy[33]. Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[41].

Zobacz też

  • ptaki Polski

Przypisy

  1. ↑ Lanius excubitor, w: Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b Karol Linneusz: Systema Naturae. T. 1. 1758, s. 94.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k Frank Gill & David Donsker: Shrikes, vireos & shrike-babblers. IOC World Bird List (v7.1), 8 stycznia 2017. [dostęp 31 marca 2017].
  4. ↑ Jean Cabanis. Lanius Homeyeri n. sp.. „Journal für Ornithologie”. 21, s. 75, 1873. 
  5. ↑ a b Ernst Hartert: Die Vögel der paläarktischen Fauna. 1907, s. 424.
  6. ↑ Eduard Friedrich Eversmann. Lanius mollis, n. sp.. „Bulletin de la Société impériale des naturalistes de Moscou”. 26 (4), s. 498–499, 1853. 
  7. ↑ M. Menzbier. XXXII.–On some new or little-known Shrikes from Central Asia. „The Ibis”, s. 378–379, 1894. 
  8. ↑ Bogdanov (1881); Zap.Imp.Akad.Nauk, 39, suppl.1 str. 101.
  9. ↑ Lanius excubitor. Czerwona księga gatunków zagrożonych (IUCN Red List of Threatened Species) (ang.).
  10. ↑ a b James A. Jobling: Helm Dictionary of Scientific Bird Names. Christopher Helm Publishers Ltd, 2009, s. 155. ISBN 1-4081-2501-3.
  11. ↑ a b c d e f g h i j Norbert Lefranc: Shrikes. A&C Black, 2013, s. 128–135. ISBN 978-1-4081-8756-2.
  12. ↑ a b c Urban Olsson, Per Alström, Lars Svensson, Mansour Aliabadian & Per Sundberg. The Lanius excubitor (Aves, Passeriformes) conundrum–Taxonomic dilemma when molecular and non-molecular data tell different stories. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 55, s. 347–357, 2010. DOI: 10.1016/j.ympev.2009.11.010. 
  13. ↑ P. Mielczarek, M. Kuziemko: Rodzina: Laniidae Rafinesque, 1815 – dzierzby – Shrikes (wersja: 2015-10-17). W: Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 31 marca 2017].
  14. ↑ a b c d e f g h i j k Yosef, R. & International Shrike Working Group: Great Grey Shrike (Lanius excubitor). W: del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 31 marca 2017]. Poprzednia wersja: 1.
  15. ↑ Jobling 2017 ↓, s. homeyeri.
  16. ↑ Jobling 2017 ↓, s. bianchii.
  17. ↑ Jobling 2017 ↓, s. mollis.
  18. ↑ Jobling 2017 ↓, s. funerea / funereus / funeria.
  19. ↑ Jobling 2017 ↓, s. sibirica / sibiricum / sibiricus.
  20. ↑ a b c d e Janusz Stępniewski. Srokosz – elegancki łowca. „Ptaki Polski”. 44 (zima 2016/17). ISSN 1896-0758. 
  21. ↑ a b c d e Tomasz Cofta. Rozpoznawanie europejskich szarych dzierzb Lanius: czarnoczelnej L. minor, śródziemnomorskiej L. meridionalis i srokosza L. excubitor. „Ptaki Polski”. 44 (zima 2016/17). ISSN 1896-0758. 
  22. ↑ a b c d e Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. T. 2. Warszawa: MULTICO, 2010, s. 163. ISBN 978-83-7073-946-1.
  23. ↑ a b c Lachosław Kuczyński, Marcin Antczak, Paweł Czechowski, Jerzy Grzybek, Leszek Jerzak, Piotr Zabłocki & Piotr Tryjanowski. A large scale survey of the great grey shrike Lanius excubitor in Poland: breeding densities, habitat use and population trends. „Annales Zoologici Fennici”. 47 (1), s. 67–78, 2010. 
  24. ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 34. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2017. „Ornis Polonica”. 59, s. 119–153, 2018. 
  25. ↑ a b c d e f g Harry Forbes Witherby: A practical handbook of British birds. 1920–1924, s. 263–266.
  26. ↑ Roy Brown, John Ferguson, Michael Lawrence, David Lees: Tropy i ślady ptaków. MUZA SA, 2006, s. 200. ISBN 83-7319-860-1.
  27. ↑ Richard Bowdler Sharpe: A hand-book to the birds of Great Britain. 1896-1897, s. 165.
  28. ↑ a b c d Great Grey Shrike Lanius excubitor. BirdLife International. [dostęp 31 marca 2017].
  29. ↑ Dominik Marchowski: Ptaki Polski. Kompletna lista 450 stwierdzonych gatunków. Wyd. 1. Warszawa: SBM, 2015, s. 275. ISBN 978-83-7845-983-5.
  30. ↑ Boris P. Nikolov, Georgi P. Stoyanov, Dimitar N. Ragyov, Petar S. Shurulinkov & Ivailo P. Nikolov. High-altitude records of the Great Grey Shrike Lanius excubitor in Bulgaria during migration and winter. „Acrocephalus”. 29, s. 185–186, 2008. 
  31. ↑ a b Marcin Antczak. Winter nocturnal roost selection by a solitary passerine bird, the Great Grey Shrike. „Ornis Fennica”. 87, s. 99–105, 2010. 
  32. ↑ Anetta Szczykutowicz, Zbigniew Adamskim Martin Hromadam Piotr Tryjanowski. Patterns in the distribution of avian lice (Phthiraptera: Amblycera, Ischnocera) living on the great grey shrike Lanius excubitor. „Parasitology Research”. 98 (6), s. 507–510, 2006. 
  33. ↑ a b c Piotr Tryjanowski, Marcin Antczak. Życie intymne dzierzb. „Nauka”. 3/2007. s. 71–81. 
  34. ↑ Spatio-temporal changes in Great Grey Shrike Lanius excubitor impaling behaviour: from food caching to communication signs. „Ardea”. 93 (1). s. 101–107. 
  35. ↑ Piotr Tryjanowski, Martin Hromada. Do males of the great grey shrike, Lanius excubitor, trade food for extrapair copulations?. „Animal Behaviour”. 69 (3). s. 529–533. 
  36. ↑ Antczak M., Hromada M., Tryjanowski P, Research activity induces change in nest position of the Great Grey Shrike ''Lanius excubitor'' Ornis Fennica, „{{{czasopismo}}}”, 82 (1), 2005, s. 20–25.
  37. ↑ a b Paulina Olborska& Jakub Z. Kosicki. Breeding biology of the Great Grey Shrike (Lanius excubitor): an analysis of nest record cards. „Biological Letters”. 41 (2), s. 147–154, 2004. 
  38. ↑ F. C. R. Jourdain: The eggs of European birds. 1906, s. 230–232.
  39. ↑ a b Marcin Antczak, Martin Hromada, Jerzy Grzybek & Piotr Tryjanowski. Breeding Biology of the Great Grey Shrike Lanius excubitor in W Poland. „Acta Ornithologica”. 39 (1), s. 9–14, 2004. DOI: 10.3161/068.039.0105. 
  40. ↑ Lanius excubitor excubitor. Report under the Article 12 of the Birds Directive. Period 2008-2012. European Topic Centre on Biological Diversity. [dostęp 2 kwietnia 2017].
  41. ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183)

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Lanius excubitor MHNT.ZOO.2010.11.212.jpg
Autor:
Didier Descouens
, Licencja: CC BY-SA 4.0
Egg of Great Grey Shrike. Collection of Jacques Perrin de Brichambaut.
Wikispecies-logo.svg
Autor: (of code) cs:User:-xfi-, Licencja: CC BY-SA 3.0
The Wikispecies logo created by Zephram Stark based on a concept design by Jeremykemp.
Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
LaniusMollisKeulemans.jpg
"Lanius mollis" = Lanius borealis mollis (subspecies of Northern Shrike, from central Asia)
Juvenile Great Grey Shrike (Lanius excubitor), Sourbrodt, Belgium.jpg
Autor: Frank Vassen, Licencja: CC BY 2.0
Juvenile Great Grey Shrike Lanius excubitor excubitor at Sourbrodt, Belgium. Photograph taken by digiscoping with Swarovski ATM 80 HD 30 X, Nikon 1V1 + 10-30 mm lens (Adapter DCB)
Lanius excubitor, Chilham, Kent 1.jpg
Autor: Smudge 9000 from North Kent Coast, England, Licencja: CC BY-SA 2.0
Great Grey Shrike Lanius excubitor excubitor, Chilham, Kent
Propozycja DA.svg
Autor: M.Komorniczak, Licencja: CC BY 3.0
Propozycja dla Dobry Artykuł dla PL.WIKI
Lanius excubitor 1 (Marek Szczepanek).jpg
Autor: Marek Szczepanek, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Lanius excubitor
Commons-logo.svg
The Wikimedia Commons logo, SVG version.
Lanius excubitor distr.png
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Scops~commonswiki (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

author is Ulrich Prokop Scops Main sources: Harris/Franklin: Shrikes and Bush Shrikes. Helm London 2000. p. 60

Panow: Die Würger der Paläarktis. Westarp Magdeburg 1996. p. 198
WiktionaryPl nodesc.svg
(c) Wikimedia Foundation, CC BY-SA 3.0

The logo for the Polish language Wiktionary without "Wolny, wielojęzyczny Wikisłownik" ("Free, multilingual, Wiktionary")

.