Sros

Podhalanin przepasany "srosem"
Krakowiacy przepasani białymi "oposkami".
Białe "oposki" u Pogórzan.

Sros, l. mn. srose[1] – szeroki ozdobny pas góralski z kieszeniami (gwar. trzosem, lub miechem), spotykany jako część wyposażenia ubioru, element wyróżniający się w strojach męskich u niektórych grup etnicznych Karpat i Pogórza.

Wykonany był, jak w przypadku mieszkańców Karpat polskich (górale podhalańscy, Lachy Sądeckie) z juchtowej skóry o naturalnej lub czerwonej barwie, z tłoczonym geometrycznym ornamentem. Pas nabijany był metalowymi lub miedzianymi kabzlami i zapinany na 3 lub 4 metalowe sprzączki[2]. Gospodarze bogatsi nosili powszechnie srosy[3]. Szyte z podwójnej (dubeltowej) skóry, szerokie na dwie dłonie, zapinane na dwie sprzączki. Wewnątrz takiego pasa znajdowały się przy zapięciu wszywane skórzane woreczki na pieniądze, zapinane na sprzączki. Przechowywano w nich również ważne kwity, fajkę, hubkę i krzesiwo.

Oposki

Nieco węższe od srosów były białe pasy krakowskie tzw. oposki (uopaski)[4]. Miały szerokości do 10 cm, wyposażone były w dwie sprzączki i mieszek. Nabijane były mosiężnymi gwoździkami, z przytwierdzonymi półkoliście kolorowymi, dzwoniącymi blaszkami, torebką i nożykiem. U oposka prawie zawsze każdy chłop miał składany nóż, z jednym ostrzem, przywiązany na sznurku. Był to zwyczaj czysto lachowski.

Pod koniec XIX w. gdy podobne pasy należały już do przeszłości, lud nazywał oba rodzaje srosami. Nazwą pas związany jest z gwarą podegrodzką.

Chimir-Serpar

Na Bukowinie pasy takie nazywane były czimirem (rum. chimir[5]), szeroki skórzany pas z kieszeniami na pieniądze[6]. Etymologicznie nazwa rumuńska wywodzi się od słowa tureckiego oznaczającego pas[7] (Kemer).

Na terenie Siedmiogrodu pod nazwą şerpar[8]; pînză, zonă („brîul ars": zona ecuatorială), fr. cordon de piele, węg. tüszö; oraz niem. breiter Ledergürtel mit Geldbeutel. Siedmiogrodzcy Sasi z okolic Saros(rum.) nosili kapelusze, białe koszule naciągnięte na spodnie, w połowie przepasane serparem. Serpar miał szerokość od 8-13 cm i zapinany był na dwie sprzączki. Jest obecnie produkowany w Rumunii jako tradycyjny, saski, pas myśliwski.

Prawdopodobnie to podobieństwo spowodowało zamieszczenie przez Wincentego Pola takiej wzmianki – "Cała okolica Głuchoniemców jest nowo-siedlinami Sasów; jakoż strój przechowali ten sam co węgierscy i siedmiogrodzcy Sasi"[9].

Przypisy

  1. ↑ Język polski. t. 52-53, str. 143; op. cit. E. Pawłowski. Gwara podegrodzka. 1955
  2. ↑ zakopiański "pas góralski" arch. NAC
  3. ↑ "pospolitsze od pasów zbójnickich były tzw. srosy, szeroki na dwie dłonie ..." [w:] Józef Gajek. Atlas polskich strojów ludowych: Małopolska. PTL. 1956. str. 28
  4. ↑ "We wsiach graniczących z Lachami, jak Jurków, Chyżówki, Gruszowiec były w użyciu pasy krakowskie, znane z opisu O. Kolberga jako oposki ... [w:] Józef Gajek. str. 28" "
  5. ↑ Chimir
  6. ↑ Słownik górali polskich na Bukowinie. 2008
  7. ↑ Chimir=Kemer
  8. ↑ şerpar – silah (arch.), arme; bułg. siliah, serb. silah, alb. siliah "chimir pontru", mer. silehe "serpar rie pastrat culite pistole". V. Partae II: silihtar.
  9. ↑ Wincenty Pol. Historyczny obszar Polski rzecz o dijalektach mowy polskiej. Kraków 1869

Bibliografia

  • Jan Witek. Strój Lachów Limanowskich: Część V, wyd. XIII. 1988.
  • Lidia Michalikowa, Zofia Chrząstowska, Stanisław Chrząstowski. Folklor Lachów Sądeckich. 1974.
  • Fickowa Pokusa z Jeleśni

    Fickowa Pokusa z Jeleśni

  • Słowaccy górale

    Słowaccy górale

  • Grupa muzyczna z Maramuresz

    Grupa muzyczna z Maramuresz

  • Lachy Sądeckie

    Lachy Sądeckie

  • Współczesny rumuński (saski) zespół folklorystyczny z Cluj Napoca, Siedmiogród, w czasie Festiwalu Kultury Beskidzkiej, Wisła, 2008

    Współczesny rumuński (saski) zespół folklorystyczny z Cluj Napoca, Siedmiogród, w czasie Festiwalu Kultury Beskidzkiej, Wisła, 2008

  • Stroje karpackich Sasów (Siebenbürger Sachsen) z okolic Sibiu, widoczny "serpar" z (1900)

    Stroje karpackich Sasów (Siebenbürger Sachsen) z okolic Sibiu, widoczny "serpar" z (1900)

  • Huculscy trąbitarze na rycinie Zygmunta Ajdukiewicza

    Huculscy trąbitarze na rycinie Zygmunta Ajdukiewicza

Media użyte na tej stronie

43. TKB - Trebunie-Tutki 07.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC BY-SA 2.5
Władysław Trebunia. Występ zespołu Trebunie-Tutki z Zakopanego podczas 43. Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu.
Chlapi2.jpg
Autor: unknown, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Krakowiacy.jpg
Autor: Dariusz.Biegacz, Licencja: CC BY-SA 4.0
Krakowiacy
43. TKB - Fickowa Pokusa z Jeleśni 02.JPG
Autor: Lestat (Jan Mehlich), Licencja: CC BY-SA 2.5
Występ kapeli Fickowa Pokusa z Jeleśni podczas 43. Tygodnia Kultury Beskidzkiej w Żywcu.
Sächsische Bauern aus der Umgebung von Hermannstadt.jpg
Sächsische Bauern aus der Umgebung von Hermannstadt
Costumes of the Transylvania Saxons from Hermannstadt, modern-day Sibiu, Romania.
Wyszehradzki Festiwal Folklorystyczny w Jaśle Lachy Sądeckie 4.JPG
Autor: Przykuta, Licencja: CC BY-SA 3.0

V Międzynarodowe Dni Wina Jasło 2010 i Wyszehradzki Festiwal Folklorystyczny.

Występ zespołu Lachów Sądeckich.
Romanian Folk Group Transilvania Cluj Napoca.jpg
Autor: Silar, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Rumuński zespół folklorystyczny z Cluj Napoca, Siedmiogród. Współczesny rumuński zespół folklorystyczny z Cluj Napoca (Siedmiogród), w czasie Tygodnia Kultury Beskidzkiej (Wisła, 2008). Współczesny rumuński zespół folklorystyczny z Klużu-Napoki, Siedmiogród, w czasie Festiwalu Kultury Beskidzkiej, Wisła, 2008.
Young Gorals of Zywiec 2008 10.jpg
Autor: Silar, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Young Gorals of Zywiec.
Grupul Iza Ioan Pop ua Vienna 2009 01.JPG
Autor: Joadl, Licencja: CC BY-SA 3.0
Folkmusican Ioan Pop (guitar), Grupul Iza from Maramureş County / Transylvania in Romania / EU.