Stężenie pośmiertne

Stężenie pośmiertne u wróbla zwyczajnego: widoczne wyciągnięte w górę nogi oraz lekko rozłożone, lecz nadal trzymane przy ciele skrzydła

Stężenie pośmiertne (łac. rigor mortis) – sztywność mięśni występująca po śmierci wskutek wyczerpania energii mięśni zgromadzonej w postaci cząsteczek ATP i fosfokreatyny. W prawidłowo funkcjonującym mięśniu poprzecznie prążkowanym nieustannie następują skurcze i rozkurcze włókien mięśniowych, przy czym energia chemiczna zmagazynowana w ATP potrzebna jest do rozkurczu. Gdy jej zabraknie, włókna pozostają w fazie skurczu, powodując sztywność mięśni i co za tym idzie, sztywność całego ciała.

Mikroskopowo, skurcz i rozkurcz włókna mięśniowego powodowany jest łączeniem i rozdzielaniem się kompleksów dwóch białek – miozyny i aktyny. W skurczonym włóknie mięśniowym tworzą one kompleks aktomiozyny. Kompleks ten hydrolizuje cząsteczki ATP, a przy tym sam dysocjuje do postaci niezwiązanych białek aktyny i miozyny – następuje rozkurcz włókna. Bez dostępu ATP cząsteczki aktyny i miozyny pozostają związane.

Stężenie pośmiertne dotyczy mięśni szkieletowych oraz mięśnia sercowego. Opisany mechanizm powoduje również efekt tzw. gęsiej skórki, związany z napięciem mięśni stroszycieli włosów. Mięśnie gładkie również podlegają stężeniu pośmiertnemu. Można to zaobserwować w przewodzie pokarmowym, gdzie skurcz mięśni nadaje błonie śluzowej silne pofałdowanie stwarzające pozory chorobowego przerostu.

Stężenie pośmiertne powstaje zwykle około 2–4 godz. po śmierci, ale może powstać zaraz po śmierci, gdy osobnik wykonywał wcześniej intensywny wysiłek fizyczny, miał drgawki lub gorączkę (zwykle w samej chwili śmierci mięśnie tracą napięcie – tzw. efekt wypadającego przedmiotu). Zaczyna się od mięśnia serca, po czym kolejno obejmuje najbardziej rozwinięte mięśnie^[1].

Ustępuje po 3-4 dniach od śmierci na skutek enzymatycznego rozkładu, pojawienia się substancji gnilnych oraz rozmiękania mięśni.

Zobacz też

• Ustalanie czasu śmierci

Przypisy

Bibliografia

• Nauka o śmierci. W: Andrzej Jakliński, Jan Kobiela, Kazimierz Jaegermann, Zdzisław Marek, Zofia Tomaszewska, Bożena Turowska: Medycyna sądowa. Warszawa: PZWL, 1979, s. 26-27. ISBN 83-200-0176-5.
• Ustalenie czasu śmierci. W: Vincent J. DiMaio, Dominik DiMaio: Medycyna sądowa. Wrocław: Urban&Partner, 2003, s. 27-30. ISBN 83-87944-59-9.
• Medycyna Sądowa. Podręcznik dla studentów. Stefan Raszeja, Władysław Nasiłowski, Jan Markiewicz. Warszawa 1993. Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich