Stężnica

Ten artykuł od 2007-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do wiarygodnych źródeł. (Dodanie listy źródeł bibliograficznych lub linków zewnętrznych nie jest wystarczające). Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Stężnica

wieś
Państwo	Polska
Województwo	podkarpackie
Powiat	leski
Gmina	Baligród
Liczba ludności (2011)	163[1][2]
Strefa numeracyjna	13
Kod pocztowy	38-606[3]
Tablice rejestracyjne	RLS
SIMC	0344521[4]
Położenie na mapie gminy Baligród Stężnica
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stężnica
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Stężnica
Położenie na mapie powiatu leskiego Stężnica
49°19′10″N 22°19′08″E/49,319444 22,318889

Stężnica – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie leskim, w gminie Baligród^[4][5]. Znajduje się ona w Bieszczadach. Przeważają tu pola, łąki i raczej pojedyncze domy. Miejscowości sąsiadujące z osadą to: Jabłonki, Baligród. Dojazd jest drogą powiatową.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego. Założona w 1498 r. W roku 1921 wieś liczyła 112 domów oraz 699 mieszkańców (w tym 575 Ukraińców, 90 Polaków i 34 Żydów). Językiem polskim jako ojczystym posługiwało się 169 osób. W połowie XIX wieku właścicielami posiadłości tabularnej Stężnica byli spadkobiercy Karznickich^[6].

4 sierpnia 1944 partyzanci sowieccy w Stężnicy zastrzelili kilku Ukraińców - mieszkańców Stężnicy. W odpowiedzi upowcy ostrzelali przechodzący przez Stężnicę oddział partyzantki sowieckiej, wywiązała się walka, zginęło kilku upowców^[7]. 6 sierpnia 1944 sotnia "Burłaki" dowodzona przez Włodymyra Szczygielskiego działając w ramach akcji eksterminacji Polaków^[8], dokonała mordu na polskich mieszkańcach Baligrodu. W trakcie napadu zamordowani zostali m.in. miejscowy lekarz, sędzia, notariusz, trzech urzędników oraz leśnik. W roku 1945 większość ukraińskich mieszkańców została przesiedlona do ZSRR w okolice Sambora.

Zamek Balów

Pod koniec XVI wieku zamek wznosił się we wschodniej części wsi - obecnie jest to część Baligrodu przy ul. Balów prowadząca w stronę Stężnicy. Położony był na obronnym cyplu, który z trzech stron otaczały wody potoków Stężnica i Hoczewka. Do dziś pozostały w tym miejscu relikty ziemnych fortyfikacji bastionowych oraz 300-letni grab, będący ocalałym pomnikiem przyrody po istniejącym kiedyś parku dworskim. Jeszcze w XIX wieku potok Hoczewka dzielił miasteczko na dwie części, gdzie po wschodniej stronie, zwanej Podzamczem, znajdowało się zamczysko z zabudowaniami, a po zachodniej znajdował się rynek, ratusz oraz kościół i kamienice. Obie części miasta i zamku łączyły podziemne przejścia, odkopane w roku 1966 podczas prac melioracyjnych. Pod koniec XVIII wieku nowi właściciele rozebrali ruiny zamku, a w ich miejsce wybudowali dwór, który przetrwał do pierwszej wojny światowej. Obecnie w miejscu dworu znajdują się zabudowania nadleśnictwa.

Historia zamku

W połowie XVI wieku Balowie z Hoczwi wybudowali w tym miejscu niewielki zamek rycerski, którego zachowany opis pochodzi dopiero z 30 lipca 1732: "Mury zamku bowiem w części rozkruszone, wiele okien bez szyb, ganki, poręcze itp. wszystko oznaczone jako "potrzebujące naprawy" a bramy na wylot rozpadłe. Po schodach kamiennych wchodzi się na piętro do sali, do której wiodą drzwi dębowe, piec w niej "farfurowy" stoi, szyby w oknach w ołów oprawione, obok pokój "panieński', dalej pokoik "mały" i oknami zwrócona do dziedzińca wielka sala jadalna, w której stoi piec biały farfurowy kaflowy wielki z herbami Balów i komin murowany. W sali jadalnej też po zwyczaju wisi obrazów "dom WW. Ichmościów Panów Balów reprezentujących numero siedemnaście" i jeden "Naj. Króla Pana i Królowej". Osobne w zamku umieszczenie ma kaplica z sygnaturką zwołującą na mszę św., w kaplicy zaś obraz Ukrzyżowanego na płótnie "stary dawny", obraz Matki Boskiej Częstochowskiej i obrazy świętych. Skarbiec w nie najlepszym stanie, a w nim szafy z pułkami, osobny pokoik też przeznaczony jest na apteczkę. Uzbrojenie zamku stanowią " w stołowej izbie hakownic dziesięć, moździerz jeden, armata."

W roku 1510 Mikołaj II Bal właściciel tych dóbr funduje kaplicę zamkową za indultem papieża Leona X w swoim zamku w Stężnicy^[9]. Drugą kaplicę drewnianą w niewielkiej odległości od zamku buduje dla ludności "by mu słuchanie nabożeństwa uczynić łatwiejszym". W roku 1511 następuje rozgraniczenie dóbr pomiędzy Mikołajem Balem a Piotrem Herburtem dziadkiem poety Mikołaja Reja, między wsiami Mchawą i Stężnicą należącą do Mikołaja Bala. W miejscu rozgraniczenie powstało na nowo wieś i miasto Baligród. W roku 1523 Mikołaj Bal wraz z towarzyszami: Jakubem Freibergerem de Cadan oraz wojskim Adamem Wzdowskim otrzymują pozwolenie od króla Zygmunta na poszukiwanie wszelkiego rodzaju minerałów w ziemiach sanockich i bieckich. Kto wybudował zamek w Stężnicy: Mikołaj, czy jego ojciec Matjasz - tego źródła nie podają. Po śmierci ojca, zamek dziedziczy Matjasz III Bal, a po nim jego syn.

Około roku 1615 właścicielem zamku był podkomorzy Piotr II Bal, którego działalność opisał historyk Franciszek Siarczyński: " Mając swe włości w górach karpackich położone, wiele do oświecenia i uobyczajnienia góralów przyłożył się. On Beszkidy z opryszków oczyścił, on ku bezpieczeństwu mieszkańców od rozboju hultajów, miasto Baligród z zamkiem wystawił i tam żołnierzy utrzymywał, on po wsiach kościoły i szkółki pozakładał, kapłanów osadził".

W roku 1648 syn Piotra, Samuel Bal, wybudował groblę oraz wytyczył drogę ze Stężnicy i Baligrodu w kierunku Cisnej i dalej - w stronę granicy węgierskiej.

Po śmierci Salomei Bal dobra baligrodzkie przechodzą we władanie jej męża, Stanisława Karsznickiego (Karśnicki).

Zobacz też

• Cerkiew św. Mikołaja Cudotwórcy w Stężnicy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Stężnica, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 339 .