Stała dysocjacji

Stała dysocjacji (stała jonizacji) – stała równowagi reakcji dysocjacji, czyli rozpadu związków chemicznych na poszczególne jony, zwykle pod wpływem rozpuszczalnika lub silnego pola elektrycznego.

Przykładowo dla kwasu HA, ulegającemu reakcji dysocjacji w wodzie: HA + H₂O ⇌ H₃O⁺ + A⁻, stała równowagi K ma postać:

${\displaystyle K={\frac {[H_{3}O^{+}][A^{-}]}{[HA][H_{2}O]}}}$

przy czym dla rozcieńczonych roztworów, dla których stężenie wody jest praktycznie stałe, dla uproszczenia stałą dysocjacji definiuje się jako^[1]:

${\displaystyle K_{a}=K[H_{2}O]={\frac {[H_{3}O^{+}][A^{-}]}{[HA]}}}$

Podobnie dla zasady B, ulegającej reakcji: B + H₂O ⇌ BH⁺ + OH⁻, stała dysocjacji w rozcieńczonym roztworze ma postać:

${\displaystyle K_{b}=K[H_{2}O]={\frac {[BH^{+}][OH^{-}]}{[B]}}}$

Nawiasy kwadratowe oznaczają stężenie molowe danej substancji.

Zamiast stałej dysocjacji można podać wartość pK_a lub pK_b, które są miarą mocy odpowiednio kwasu i zasady.

Dla każdego kwasu można podać sprzężoną z nim zasadę, a dla każdej zasady sprzężony z nią kwas (sprzężone pary kwas–zasada) – na przykład dla słabego kwasu octowego CH₃COOH sprzężoną zasadą jest anion octanowy CH₃COO⁻, a dla słabej zasady amonowej NH₃ (lub w formie uwodnionej NH₃·H₂O) kwasem sprzężonym jest kation amonowy NH₄⁺.

Dla wody (i dla każdego rozpuszczalnika ulegającego autodysocjacji) cząsteczki H₂O pełnią funkcję zarówno kwasu, jak i zasady.

Stałe dysocjacji dla sprzężonej pary kwas–zasada spełniają równania:

K_a•K_b = K_w

pK_a + pK_b = pK_w

gdzie K_w jest stałą dysocjacji wody.

Stała dysocjacji sprzężonego kwasu lub zasady jest jednocześnie równa stałej hydrolizy odpowiedniej soli, na przykład K_a dla NH+4 jest równe stałej hydrolizy NH₄Cl.

Prawo rozcieńczeń Ostwalda

Dla słabych elektrolitów binarnych, znając stężenie i stopień dysocjacji, można obliczyć przybliżoną wartość stałej dysocjacji, korzystając z prawa rozcieńczeń Ostwalda^[2][3]:

${\displaystyle K={\frac {\alpha ^{2}C}{1-\alpha }},}$

gdzie:

• ${\displaystyle \alpha }$ – stopień dysocjacji,
• ${\displaystyle C}$ – stężenie molowe elektrolitu.

Dla bardzo słabych elektrolitów (α « 1) wzór można uprościć do postaci^[3]:

${\displaystyle K=\alpha ^{2}C.}$

Przypisy

Bibliografia

• Andrei V. Bandura, Serguei N. Lvov. The Ionization Constant of Water over Wide Ranges of Temperature and Density. „Journal of Physical and Chemical Reference Data”. 35 (1), s. 15–30, 2006. DOI: 10.1063/1.1928231 (ang.).