Stańczyk (obraz Leona Wyczółkowskiego)
 | |
| Autor | |
|---|---|
| Data powstania | |
| Medium | |
| Wymiary | 98 × 138,5 cm |
| Miejsce przechowywania | |
| Miejscowość | |
| Lokalizacja | |
Stańczyk, właściwie Stańczyk (Szopka, Lalki) – obraz olejny namalowany przez polskiego malarza Leona Wyczółkowskiego w 1898, znajdujący się w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie. Do postaci Stańczyka pozował malarz Wacław Koniuszko[1].
Opis
Stańczyk był nadwornym błaznem królów polskich z dynastii Jagiellonów. Stał się symbolem bystrego sceptyka politycznego i patrioty zadumanego nad losami Rzeczypospolitej. W 1869 konserwatyści krakowscy wydali Tekę Stańczyka (zbiór anonimowych publikacji), stanowiących satyrę na działalność ugrupowań postępowych. Konserwatyści, których od tytułu pamfletu zaczęto nazywać „stańczykami”, wywodzili się z zamożnego ziemiaństwa i magnaterii. Skupiali w swoich rękach większość wydawanej w zaborze austriackim prasy, wywierając przemożny wpływ na opinię publiczną, zwalczali ruch przemian społecznych i politycznych, ożywienie nastrojów patriotyczno-niepodległościowych, a także wszelkie przejawy nowoczesności w sztuce i ożywcze przemiany światopoglądowe[2].
Obraz stanowi odpowiedź na ataki konserwatystów, skierowane przeciwko nowym zagadnieniom ideowym i formalnym twórczości Wyczółkowskiego oraz reformie nauczania, jaką wprowadził na wydziale malarstwa krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Artysta ukazał Stańczyka w roli reżysera narodowej szopki, siedzącego nad skrzynią z kukiełkami symbolizującymi różne stany i warstwy społeczne. Błazen, wyjmując kolejną kukiełkę, zakrył twarz dłonią, płacząc nad kondycją Polaków sprowadzonych do roli bezwolnych marionetek. Stańczykowi nie odpowiada rola lalkarza, manipulatora narodowej sceny politycznej i stronnika złej sprawy. Prowokacyjna kolorystyka obrazu zdominowana przez karminową czerwień (barwę rewolucji) potwierdza szyderczy sens przedstawienia[2].
Leon Wyczółkowski, malując ten obraz, świadomie nawiązał do dzieła Jana Matejki pod tytułem Stańczyk (1862). Matejko pokazał błazna jako osobę zatroskaną o losy niepodległej wówczas Polski, natomiast Wyczółkowski ukazał błazna rozmyślającego nad upadkiem narodu o mocarstwowej przeszłości, kierowanego teraz przez lojalnych wobec zaborcy konserwatystów, którym nadał postać teatralnych marionetek[3].
Przypisy
- ↑ Stańczyk. Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe. [dostęp 2020-02-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-02-16)]. (pol.).
- ↑ a b Stańczyk (Szopka, Lalki). Wirtualne Muzeum Narodowe w Krakowie. [dostęp 2020-02-16]. (pol.).
- ↑ Matejko i Wyczółkowski – dwa różne przedstawienia Stańczyka. Niezła sztuka. [dostęp 2020-02-16]. (pol.).