Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu
 nr rej. A/588/ z 23 sierpnia 1982 | |
 Wieża ciśnień | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres | ul. Świętego Józefa 37–49[1] |
| Typ budynku | m.in. wieża ciśnień |
| Architekt | |
| Wysokość całkowita | 32 m[2] |
| Rozpoczęcie budowy | 1892 |
| Ukończenie budowy | 1894 |
| Właściciel | |
Położenie na mapie Torunia  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |
 53°01′37,00″N 18°35′04,28″E/53,026944 18,584522 | |
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu (niem. Weißhof) – XIX-wieczna stacja wodociągowa, wpisana w 1982 roku do rejestru zabytków nieruchomych[3].
Lokalizacja
Stacja znajduje się w północno-zachodniej części miasta, w dzielnicy Bielany, przy ul. św. Józefa 37–49.
Historia
Lata 1892 – 1920
Stacja pomp na toruńskich Bielanach powstała w związku z rozwojem miejskiej sieci wodociągowej. Na początku lat 90. XIX wieku powstały Wodociągi Miasta Torunia (Wasserwerk der Stadt Thorn), a także uruchomiono dwa nowe ujęcia wody – na Barbarce i w pobliżu ówczesnego Fortu III (obecnie Fort V)[4]. Na teren budowy zakładu wyznaczono część dawnego folwarku bielańskiego[4][5].
Za projekt architektoniczny odpowiadał Radca Budowlany Miasta Torunia Rudolph Schmidt, zaś mechanizmy zaprojektował Heinrich Metzger[5]. Nadzór nad budową sprawował inżynier Rychter[2]. Prace na działce przy obecnej ulicy Świętego Józefa rozpoczęto w 1892 roku[5]. Wszystkie materiały budowlane wytworzone zostały w mieście, z wyjątkiem sprowadzanych z zewnątrz mechanizmów z wyposażenia maszynowni[5]. Po dwóch latach obiekt był gotowy[4].
Jednym z elementów stacji była studnia zbiorcza (zbierająca lewarowo wodę z dwóch wymienionych ujęć), będąca czerpnią dla pomp[4]. Poza nią na Bielanach wybudowano dwa podziemne zbiorniki (każdy o pojemności 400 m³), których zapełnienie regulowano w parterowym budynku komory zasuw. Narożne wieżyczki tego budynku wyposażone były w odpowiednie wskaźniki poziomu wody[4] (pływaki oraz tablice z podziałką[6]). Najbardziej charakterystyczną budowlą była (i pozostaje do tej pory) ponadtrzydziestometrowa wieża ciśnień ze zbiornikiem o pojemności 400 m³[4]. Nad drzwiami wejściowymi do wieży umieszczono wodowskaz poziomu wody w zbiorniku. Przemieszczanie wody zapewniały dwie pompy tłokowe o wydajności 150 m³/h[4][5]. Pracowały one przez 18 godzin na dobę[4]. Napędzane były przez stojącą w maszynowni maszynę parową, zasilaną parą wytwarzaną w kotłowni z paleniskiem węglowym. Dla dostarczania węgla doprowadzono bocznicę kolejową[6]. Na terenie stacji powstały także: warsztat, budynek gospodarczy oraz dom mieszkalny[4][5]. W tym ostatnim na parterze znajdowały się biura administracji ujęcia oraz laboratorium jakości wody, zaś na piętrze ulokowano mieszkania służbowe[4]. Cały kompleks wzniesiono z czerwonej cegły[5].
Spływająca do stacji woda mogła być wpuszczona bezpośrednio do sieci, bądź skierowana do jednego ze zbiorników[5]. W nocy, kiedy pompy nie pracowały[4], wodę magazynowano w zbiornikach podziemnych, a w razie ich przepełnienia – w specjalnym otwartym stawie[4][5].
Po ukończeniu budowy stacji do jej terenu przyłączono park z dawnym cmentarzem rodziny Elsnerów, XIX-wiecznych właścicieli folwarku bielańskiego[4].
Lata 1920 – 1945
W okresie międzywojennym[a] wytyczono odchodzącą od stacji w kierunku wschodnim ulicę, której w 1931 roku nadano nazwę Wodociągowej[7].
Po 1945 roku
W 1954 roku odstąpiono od używania pomp tłokowych i maszyny parowej i zastąpiono je pompami wirowymi z napędem elektrycznym[5]. Kompletna maszynownia miała przetrwać do lat 70., zaś jeszcze później zarzucono korzystanie ze zbiorników podziemnych[5].
Na początku XXI wieku teren stacji uprzątnięto i przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie[4][5]. We wnętrzach wieży wodociągowej i maszynowni urządzono Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia ze stałą wystawą poświęconą toruńskim wodociągom oraz zagadnieniom techniki i lokalnej infrastruktury komunalnej[4].
Galeria
Stacja pomp Stare Bielany, stan z czerwca 2017 roku
Wieża ciśnień
Wejście do wieży ciśnień
Widok ogólny
Droga prowadząca do wieży ciśnień
Chlorownia
Hala pomp
Fragment dawnego cmentarza rodziny Elsnerów, XIX-wiecznych właścicieli folwarku bielańskiego
Zobacz też
Uwagi
- ↑ Ulica nie figuruje jeszcze na planie z roku 1921.
Przypisy
- ↑ Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia. Toruński Serwis Turystyczny. [dostęp 2012-10-03]. (pol.).
- ↑ a b Wodociągowa wieża ciśnień w Toruniu. wieze.republika.pl. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-01)]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 92 [dostęp 2012-10-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Stacja Pomp „Stare Bielany”. Toruńskie Wodociągi. [dostęp 2012-10-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Województwo kujawsko-pomorskie. Najważniejsze zabytki. Toruń. Stacja wodociągowa „Stare Bielany”. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)]. (pol.).
- ↑ a b Wodociągi raz jeszcze…. oToruniu.net, 2007-03. [dostęp 2012-10-03]. (pol.).
- ↑ Nowomianowane ulice toruńskie. [w:] Słowo Pomorskie [on-line]. oToruniu.net, 1931-12-25. [dostęp 2013-01-07]. (pol.).
| Wodociągi |
|
|---|---|
| Gazownie |
|
Media użyte na tej stronie
Autor:
Mapa miasta Toruń, Polska
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu5
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu2
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu1
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz Elsnerów, ul. św. Józefa 37-45, Toruń
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu3
Widokówka przedstawiająca stację pomp Stare Bielany w Toruniu
Toruń, wieża ciśnień w stacji pomp na Bielanach.
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu4
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu