Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu

Stacja pomp Stare Bielany
w Toruniu
Symbol zabytku nr rej. A/588/ z 23 sierpnia 1982
Ilustracja
Wieża ciśnień
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Adres

ul. Świętego Józefa 37–49[1]

Typ budynku

m.in. wieża ciśnień

Architekt

Heinrich Metzger

Wysokość całkowita

32 m[2]

Rozpoczęcie budowy

1892

Ukończenie budowy

1894

Właściciel

Toruńskie Wodociągi

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Stacja pomp Stare Bielanyw Toruniu”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Ziemia53°01′37,00″N 18°35′04,28″E/53,026944 18,584522
Widokówka z około 1900 roku przedstawiająca stację pomp Stare Bielany

Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu (niem. Weißhof) – XIX-wieczna stacja wodociągowa, wpisana w 1982 roku do rejestru zabytków nieruchomych[3].

Lokalizacja

Stacja znajduje się w północno-zachodniej części miasta, w dzielnicy Bielany, przy ul. św. Józefa 37–49.

Historia

Lata 1892 – 1920

Stacja pomp na toruńskich Bielanach powstała w związku z rozwojem miejskiej sieci wodociągowej. Na początku lat 90. XIX wieku powstały Wodociągi Miasta Torunia (Wasserwerk der Stadt Thorn), a także uruchomiono dwa nowe ujęcia wody – na Barbarce i w pobliżu ówczesnego Fortu III (obecnie Fort V)[4]. Na teren budowy zakładu wyznaczono część dawnego folwarku bielańskiego[4][5].

Za projekt architektoniczny odpowiadał Radca Budowlany Miasta Torunia Rudolph Schmidt, zaś mechanizmy zaprojektował Heinrich Metzger[5]. Nadzór nad budową sprawował inżynier Rychter[2]. Prace na działce przy obecnej ulicy Świętego Józefa rozpoczęto w 1892 roku[5]. Wszystkie materiały budowlane wytworzone zostały w mieście, z wyjątkiem sprowadzanych z zewnątrz mechanizmów z wyposażenia maszynowni[5]. Po dwóch latach obiekt był gotowy[4].

Jednym z elementów stacji była studnia zbiorcza (zbierająca lewarowo wodę z dwóch wymienionych ujęć), będąca czerpnią dla pomp[4]. Poza nią na Bielanach wybudowano dwa podziemne zbiorniki (każdy o pojemności 400 ), których zapełnienie regulowano w parterowym budynku komory zasuw. Narożne wieżyczki tego budynku wyposażone były w odpowiednie wskaźniki poziomu wody[4] (pływaki oraz tablice z podziałką[6]). Najbardziej charakterystyczną budowlą była (i pozostaje do tej pory) ponadtrzydziestometrowa wieża ciśnień ze zbiornikiem o pojemności 400 m³[4]. Nad drzwiami wejściowymi do wieży umieszczono wodowskaz poziomu wody w zbiorniku. Przemieszczanie wody zapewniały dwie pompy tłokowe o wydajności 150 m³/h[4][5]. Pracowały one przez 18 godzin na dobę[4]. Napędzane były przez stojącą w maszynowni maszynę parową, zasilaną parą wytwarzaną w kotłowni z paleniskiem węglowym. Dla dostarczania węgla doprowadzono bocznicę kolejową[6]. Na terenie stacji powstały także: warsztat, budynek gospodarczy oraz dom mieszkalny[4][5]. W tym ostatnim na parterze znajdowały się biura administracji ujęcia oraz laboratorium jakości wody, zaś na piętrze ulokowano mieszkania służbowe[4]. Cały kompleks wzniesiono z czerwonej cegły[5].

Spływająca do stacji woda mogła być wpuszczona bezpośrednio do sieci, bądź skierowana do jednego ze zbiorników[5]. W nocy, kiedy pompy nie pracowały[4], wodę magazynowano w zbiornikach podziemnych, a w razie ich przepełnienia – w specjalnym otwartym stawie[4][5].

Po ukończeniu budowy stacji do jej terenu przyłączono park z dawnym cmentarzem rodziny Elsnerów, XIX-wiecznych właścicieli folwarku bielańskiego[4].

Lata 1920 – 1945

W okresie międzywojennym[a] wytyczono odchodzącą od stacji w kierunku wschodnim ulicę, której w 1931 roku nadano nazwę Wodociągowej[7].

Po 1945 roku

W 1954 roku odstąpiono od używania pomp tłokowych i maszyny parowej i zastąpiono je pompami wirowymi z napędem elektrycznym[5]. Kompletna maszynownia miała przetrwać do lat 70., zaś jeszcze później zarzucono korzystanie ze zbiorników podziemnych[5].

Na początku XXI wieku teren stacji uprzątnięto i przeprowadzono prace remontowo-konserwatorskie[4][5]. We wnętrzach wieży wodociągowej i maszynowni urządzono Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia ze stałą wystawą poświęconą toruńskim wodociągom oraz zagadnieniom techniki i lokalnej infrastruktury komunalnej[4].

Galeria

Stacja pomp Stare Bielany, stan z czerwca 2017 roku

Zobacz też

Uwagi

  1. Ulica nie figuruje jeszcze na planie z roku 1921.

Przypisy

  1. Muzeum Inżynierii Komunalnej Torunia. Toruński Serwis Turystyczny. [dostęp 2012-10-03]. (pol.).
  2. a b Wodociągowa wieża ciśnień w Toruniu. wieze.republika.pl. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-01)]. (pol.).
  3. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo kujawsko-pomorskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 92 [dostęp 2012-10-03].
  4. a b c d e f g h i j k l m n o Stacja Pomp „Stare Bielany”. Toruńskie Wodociągi. [dostęp 2012-10-03].
  5. a b c d e f g h i j k l Województwo kujawsko-pomorskie. Najważniejsze zabytki. Toruń. Stacja wodociągowa „Stare Bielany”. Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2012-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-25)]. (pol.).
  6. a b Wodociągi raz jeszcze…. oToruniu.net, 2007-03. [dostęp 2012-10-03]. (pol.).
  7. Nowomianowane ulice toruńskie. [w:] Słowo Pomorskie [on-line]. oToruniu.net, 1931-12-25. [dostęp 2013-01-07]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Toruń location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa miasta Toruń, Polska
Kuyavian-Pomeranian Voivodeship location map.svg
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.83 N
  • S: 52.28 N
  • W: 17.16 E
  • E: 19.88 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu5.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu5
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu2.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu2
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu1.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu1
Gazownia w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gazownia w Toruniu
Cmentarz Elsnerów, ul. św. Józefa 37-45, Toruń.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Cmentarz Elsnerów, ul. św. Józefa 37-45, Toruń
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu3.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu3
Torun Stare Bielany.jpg
Widokówka przedstawiająca stację pomp Stare Bielany w Toruniu
Torun Bielany wieza cisnien.jpg
Toruń, wieża ciśnień w stacji pomp na Bielanach.
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu4.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu4
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu.jpg
Autor: Mateuszgdynia, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stacja pomp Stare Bielany w Toruniu