Stadler KISS

Stadler KISS
Ilustracja
Stadler KISS
Kraj produkcji Szwajcaria
ProducentStadler Rail
Lata budowyod 2010
Parametry eksploatacyjne
Maksymalna prędkość eksploatacyjna160–200 km/h
Parametry użytkowe
Liczba miejsc siedzących255–700
Portal Transport szynowy

Stadler KISS (początkowo Stadler DOSTO) – rodzina piętrowych elektrycznych i spalinowych zespołów trakcyjnych produkowana od 2010 przez szwajcarskie przedsiębiorstwo Stadler Rail. Liczba sprzedanych pojazdów tej rodziny wynosi ponad 300.

Pojazdy początkowo nosiły nazwę DOSTO (od niem. Doppelstock, co znaczy piętrowy)[1]. Nowa nazwa handlowa KISS to akronim mający rozwinięcie w języku niemieckim (Komfortabler Innovativer Spurtstarker S-Bahn-Zug), oznaczające Komfortowy, Innowacyjny Szybki Pociąg Podmiejski[2].

KISS-y powstają w różnych wersjach o różnej liczbie członów (od 3 do 8), dostosowane do różnych rozstawów szyn (1435 lub 1524 mm) i napięć zasilania (3 kV DC, 15 kV AC lub 25 kV AC) oraz różnym przeznaczeniu. Jednostki zostały zamówione przez przewoźników z 10 państw.

Historia

6-członowy RABe 511 SBB
ET 445.103 przewoźnika ODEG
ESz2-024 dla Aeroexpressu

W 2008 roku Stadler otrzymał pierwsze zamówienie na składy piętrowe – szwajcarskie koleje państwowe SBB zamówiły na potrzeby S-Bahn w Zurychu 50 jednostek 6-członowych, normalnotorowych, zasilanych napięciem 15 kV AC, o prędkości maksymalnej wynoszącej 160 km/h[3][4]. Pojazdy otrzymały nazwę DOSTO[1].

W czerwcu 2009 spółka otrzymała pierwsze zamówienie z Austrii – koleje Westbahn zamówiły 7 sztuk 6-członowych składów, które zostały przystosowane do prędkości 200 km/h i otrzymały przedziały bistro[5]. Jednocześnie zmieniono nazwę jednostkę piętrowych z DOSTO na KISS[6][2]. Pod koniec 2009 Stadler otrzymał pierwsze zamówienie na jednostki 4-członowe i pierwsze zamówienie z Niemiec – BeNEX i Arriva Deutschland, ówcześni właściciele Ostdeutsche Eisenbahn (ODEG) złożyli zamówienie na 16 pociągów[6].

W 2010 roku zostały zamówione pierwsze jednostki 3-członowe i jednocześnie 2-systemowe – luksemburskie koleje państwowe Société Nationale des Chemins de Fer Luxembourgeois zamówiły 8 zespołów dostosowanych do napięcia 15 kV i 25 kV AC[6]. W tym samym roku Stadler otrzymał również kolejne zamówienie ze Szwajcarii – koleje BLS zamówiły 28 składów 4-wagonowych[7], a SBB rozszerzyło zamówienie z 2008 roku o dodatkowe 24 jednostki 4-członowe[3].

W 2013 roku spółka otrzymała kolejne zamówienie z Niemiec – firma leasingowa Alpha Trains zamówiła 13 sztuk 6-członowych pociągów piętrowych dla WestfalenBahn[6]. W tym samym roku producent otrzymał również pierwsze zamówienie na składy szerokotorowe i jednostki zasilane prądem 3 kV DC – rosyjski przewoźnik Aeroexpress zamówił 25 jednostek 4- i 6-członowych[8].

W 2015 roku, po dostarczeniu 2 jednostek do Rosji, doszło do załamania kursu rubla, przez co realizacja zamówienia została zawieszona[9], pomimo tego, że gotowych jednostek było więcej[6]. Z tego powodu Stadler rozpoczął poszukiwania alternatywnych nabywców na gotowe jednostki – 5 jednostek trafiło do azerbejdżańskiego przewoźnika Azərbaycan Dəmir Yolları[10], a kolejne 4 zostały zamówione przez Koleje Gruzińskie[11].

W 2015 roku producent otrzymał pierwsze zamówienie ze Szwecji i jednocześnie pierwsze zamówienie na jednostki 5-członowe – przewoźnik Malab zamówił 33 jednostki[12], w 2016 roku pierwsze zamówienie ze Stanów Zjednoczonych – przewoźnik Caltrain zamówił 16 jednostek 6-członowych[13], a w 2017 pierwsze zamówienie z Węgier[14].

W 2017 roku dla przewoźnika Westbahn Stadler dostarczył pierwszą jednostkę KISS 2 nieznacznie różnicą się od poprzedniej generacji KISS-ów[15].

W 2018 roku pierwsze zamówienie na jednostki KISS złożyły Koleje Słoweńskie[16] oraz zamówiono pierwsze jednostki 7-członowe[17].

W 2021 roku powstała pierwsze jednostka o napędzie spalinowym[18]

Konstrukcja

Elektryczne zespoły trakcyjne z rodziny KISS są pojazdami piętrowymi o budowie modułowej. Producent oferuje pociągi w wersji aglomeracyjnej i regionalnej. Ich prędkość maksymalna wynosi od 160 km/h do 200 km/h. Jednostki dostosowane są do trakcji wielokrotnej, w tym z jednopokładowymi jednostkami FLIRT[6].

Specyfika składów zależy od zamawiającego[6].

PrzewoźnikLiczba
członów		Układ osiMiejsca siedząceWysokość podłogiMasa
służbowa		Długość
całkowita		Liczba i moc
silników		Prędkość
maksymalna		Źródła
2 kl.1 kl.wejściadolnego
pokładu		górnego
pokładu
Deutsche Bahn

(odkupione od Westbahn)

4Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’–326570 mm440 mm2515 mm100 m(4000) kW200 km/h[19]
6Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’–501570 mm440 mm2515 mm296 t150 m8×500 kW200 km/h[5]
6Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’–526570 mm440 mm2515 mm150 m(4000) kW200 km/h[19]
CFL32’Bo’+2’2’+Bo’2’25529580 mm440 mm2515 mm170,1 t79,84 m(2000) kW160 km/h[20][6]
ODEG42’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’2’40424580 mm440 mm2515 mm205,8 t105,22 m(2000) kW160 km/h[21][6]
WestfalenBahn62’Bo’+2’2’+Bo’2’+2’2’+2’2’+Bo’2’59234600 mm440 mm2515 mm205,8 t156,45 m6×750 kW160 km/h[22]
Aeroexpress,
Azərbaycan Dəmir Yolları
i Koleje Gruzińskie		42’2’+Bo’2’+Bo’Bo’+2’2’312841285 mm685 mm2974 mm237 t101,7 m6×400 kW160 km/h[8][23][11]
62’2’+Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’+2’2’616841285 mm685 mm2974 mm349 t155,1 m8×400 kW160 km/h
SBB4Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bov27760555 mm440 mm2515 mm211,9 t100,36 m8×500 kW160 km/h[24]
6Bo’Bo’+2’2’+2’2’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’415120555 mm440 mm2515 mm297 t150 m8×500 kW160 km/h[4]
BLS4Bo’Bo’+2’2’+2’2’+Bo’Bo’27461570 mm440 mm2515 mm216 t102,24 mm8×500 kW160 km/h[2]
Mälab5105 m200 km/h[12]
Caltrain62'’Bo’+Bo’Bo’+2’2’+Bo’Bo’+2’2’+Bo’2’559 mm i 1283 mm157 m(6000) kW177 km/h[25]
Magyar Államvasutak6600155,8 m160 km/h[14]
Slovenske železnice329279,84 m160 km/h[26]
Westbahn6526150 m200 km/h[27]

Eksploatacja

PaństwoPrzewoźnikLiczba
sztuk		NapędRozstaw
szyn		Liczba członówOznaczenie serii
przewoźnika		Lata
dostaw		Liczba sztuk
w kraju		Źródła
345678
 AustriaWestbahn0 z 150 z 150 z 15[27]
 AzerbejdżanAzərbaycan Dəmir Yolları93 kV DC1524 mm9EŞ22015–20199[23][10][6][28]
1spalinowy1DŞ220211[18]
 GruzjaKoleje Gruzińskie43 kV DC1524 mm4GRSod 20164[8][11][29][30]
 LuksemburgCFL8 z 1925 kV AC
15 kV AC		1435 mm8 z 192300od 20138 z 19[20][31][6]
 NiemcyODEG1615 kV AC1435 mm16ET 445201246 z 64[21][6]
WestfalenBahn1313ET 6002015[22][6]
DB Fernverkehr1798[31][19][3][32]
DB Regio0 z 180 z 18[33]
 RosjaAeroexpress113 kV DC1524 mm29ЭШ2 (ESz2)2015–201811[8][34][6][35]
 Stany ZjednoczoneCaltrain0 z 1925 kV AC1435 mm0 z 1920190 z 19[13][25][17]
 SzwajcariaSBB74 z 9315 kV AC1435 mm2450 z 69RABe 511od 2010102 z 124[4][26][3][36]
BLS28 z 3128 z 31RABe 515od 2012[2][37]
 SłoweniaSlovenske železnice0 z 100 z 100 z 10[16]
 SzwecjaMälab0 z 330 z 3320170 z 33[12]
 WęgryMagyar Államvasutak2 z 402 z 402 z 40[38][39][40]
Łączna liczba sztuk:174 z 340

Austria

KISS kolei Westbahn

W czerwcu 2009 austriacki przewoźnik Westbahn złożył zamówienie na 7 piętrowych, 6-członowych składów[5]. Pojazdy weszły do eksploatacji w grudniu 2011 na linii Wiedeń – Salzburg[31].

W maju 2015 przewoźnik zamówił jeszcze jedną jednostkę 6-członową oraz 9 jednostek 4-członowych, których dostawy planowane są na 2017 rok[31][19]. 19 maja 2017 przewoźnik zaprezentował pierwszą gotową jednostkę[15].

W lipcu 2019 Deutsche Bahn kupiło wszystkie 17 jednostek należących do Westbahn[32]. W wyniku sprzedaży przewoźnik zmuszony był do zmniejszenia taktu swoich połączeń z półgodzinnego na godzinny od grudnia 2019, kiedy przekazano pierwszą partię obejmującą 9 jednostek 4-członowych[41][42]. 29 października 2019 przewoźnik zamówił 15 kolejnych sześciopokładowych pociągów wielopoziomowych, celem zastąpienia jednostek sprzedanych DB[27]. Powodem sprzedaży taboru DB i zakupu nowego były korzystniejsze warunki finansowe[41].

Azerbejdżan

EŞ2-020 należący do Azərbaycan Dəmir Yolları

W maju 2015 podczas targów kolejowych TransCaspian 2015 azerbejdżański państwowy przewoźnik Azərbaycan Dəmir Yolları zamówił 5 sztuk 4-członowych KISS-ów do obsługi linii Baku – Sumgait[43][6].

Pierwsze 3 jednostki: EŞ2-003, 008 i 009 zostały dostarczone bardzo szybko (dwie w czerwcu, jedna w sierpniu), ponieważ były to nieodebrane przez rosyjski Aeroexpress jednostki ЭШ2 (ESz2), w których zmieniono siedzenia w 2 klasie oraz malowanie zewnętrzne. Pierwsza z nich była gotowa 21 maja i kilka dni później wyruszyła z mińskiego zakładu Stadlera do Azerbejdżanu, zaś w dniach 12–28 czerwca przewoziła gości Igrzysk Europejskich[6][44][45].

Czwarty i piąty skład zostały dostarczono w czerwcu 2016[10]. W późniejszym czasie przewoźnik zakupił jeszcze 4 podobne jednostki[28].

W listopadzie 2021 roku dla przewoźnika dostarczony został jeszcze 8-członowy piętrowy spalinowy zespół trakcyjny DŞ2-001 z rodziny KISS[18].

Gruzja

(c) Nodara95, CC BY-SA 4.0
GRS dla Kolei Gruzińskich

22 kwietnia 2016 Koleje Gruzińskie zamówiły 4 sztuki 4-członowych KISS-ów do obsługi połączeń Tbilisi z nadmorskimi miejscowościami – Batumi, Kobuleti i Ureki[29]. Na początku lipca dostarczono dwie jednostki 4-członowe[46], 22 lipca na stacji w Batumi odbyła się ich oficjalna prezentacja, a kilka dni później rozpoczęły one kursy z pasażerami[11]. Tak szybka dostawa była możliwa, ponieważ przewoźnik otrzymał jednostki pierwotnie przeznaczone dla Rosji[11].

Luksemburg

Jednostka 2305 przewoźnika CFL

W październiku 2010 luksemburskie koleje państwowe Société Nationale des Chemins de Fer Luxembourgeois zamówiły 8 zespołów 3-wagonowych z rodziny KISS z opcją na dostawę kolejnych 31 pociągów[6].

Składy weszły do eksploatacji w grudniu 2013, skierowano je do obsługi trasy Luksemburg – Koblencja[6].

W kwietniu 2015 zamówiono kolejnych 11 jednostek, których początek dostaw zaplanowano na 2018 rok[31].

Niemcy

ET 607 przewoźnika WestfalenBahn
Deutsche Bahn

W czerwcu 2019 DB Regio zamówiło 18 jednostek 4-członowych do obsługi regionu Szlezwik-Holsztyn[33].

W lipcu 2019 Deutsche Bahn kupiło wszystkie 17 jednostek należących do austriackiego przewoźnika Westbahn[32]. W lutym 2020 zaprezentowano pierwszą jednostkę w barwach DB[42]

ODEG

W grudniu 2009 fundusz kapitałowy BeNEX i Arriva Deutschland, ówcześni właściciele Ostdeutsche Eisenbahn (ODEG), złożyli zamówienie na 16 pociągów DOSTO złożonych z 4 wagonów[6].

Produkcję rozpoczęto w połowie 2011 roku[6], a od 18 do 21 września 2012 jeden z zamówionych zespołów był prezentowany podczas targów InnoTrans w Berlinie[47].

W 2012 ODEG rozpoczęło eksploatację KISS-ów w Brandenburgii na trasach: RE 2 Wismar – Wittenberge – Berlin – Cottbus oraz RE 4 Stendal – Rathenow – Berlin – Jüterbog[21].

WestfalenBahn

Na początku 2013 Stadler otrzymał od przedsiębiorstwa leasingowego Alpha Trains zamówienie na 13 sztuk 6-członowych pociągów piętrowych dla WestfalenBahn. Pojazdy zostały wyprodukowane w niemieckim oddziale Stadlera w Pankow, ich dostawy rozpoczęto 7 września 2015, a 13 grudnia weszły one do eksploatacji na liniach RE60 (Rheine – Osnabrück – Hanower – Brunszwik) i RE70 (Bielefeld – Herford – Minden – Hanower – Brunszwik). Pojazdy zastąpiły piętrowe wagonowe składy DB Regio prowadzone lokomotywami[6].

Rosja

ESz2-024 dla Aeroexpressu

12 lutego 2013 rosyjski przewoźnik Aeroexpress zamówił u przedsiębiorstwa Stadler Rail 25 pojazdów KISS – 9 składów 6-wagonowych i 16 składów 4-wagonowych na potrzeby trzech linii łączących centrum Moskwy z lotniskami (Moskwa-Domodiedowo – Dworzec Pawelecki, Moskwa-Wnukowo – Dworzec Kijowski i Moskwa-Szeremietiewo – Dworzec Białoruski[8][6]. Umowa zawierała opcję na dostawę kolejnych 13 składów[48]

W drugiej połowie listopada 2014 dostarczono i zaprezentowano pierwszy 6-członowy skład[49]. Został on wyprodukowany w zakładach Stadlera w Altenrhein w Szwajcarii i został przetransportowany najpierw rzeką Ren do portu w Amsterdamie, potem drogą morską do Estonii i dalej lądową do Rosji[50][48]. W maju 2015 w Rosji znajdowały się 2 pociągi, które były poddawane testom i procedurze homologacyjnej[9]. Dostawy pozostałych jednostek zostały zawieszone ze względu na dewaluację kursu rubla[50]. W lutym 2016 zdecydowano się zmniejszyć zamówienie z pierwotnie planowanych 25 do 11 sztuk (2 sztuk 4-członowych i 9 sztuk 6-członowych), co pociągnęło za sobą konieczność rezygnacji z planowanej wcześniej obsługi nimi trasy Moskwa-Szeremietiewo – Dworzec Białoruski[51][34]. W czerwcu 2016 wznowiono testy pociągów[11]. 27 października 2017 miał miejsce inauguracyjny przejazd na trasie Dworzec Kijowski – port lotniczy Moskwa-Wnukowo[52], a 22 listopada na trasie Dworzec Pawelecki – port lotniczy Moskwa-Domodiedowo[53]. W czerwcu 2018 wszystkie 11 pociągów było w ruchu, jako ostatnia do ruchu weszła jednostka 001, które wcześniej używana była wyłącznie do testów[35].

We wrześniu 2015 jedna jednostka została zaprezentowano podczas targów Expo 1520 w Szczerbince[54].

Słowenia

W pierwszej połowie 2018 roku państwowy przewoźnik Slovenske železnice podpisały umowę na dostawę 10 KISSów i 16 Flirtów[16].

Stany Zjednoczone

15 sierpnia 2016 amerykański przewoźnik Caltrain złożył zamówienie na dostawę 16 sztuk 6-członowych KISS-ów z opcją na 96 kolejnych. Termin dostawy wyznaczono na 2019 rok, a składy zostały zamówione z myślą o połączeniu San Francisco – San Jose. Na potrzeby zamówienia podjęto decyzję o rozbudowie fabryki Stadlera w Salt Lake City[13]. Pod koniec 2018 roku przewoźnik zdecydował się rozszerzyć zamówienie poprzez domówienie dodatkowych członów do wszystkich jednostek oraz zamówienie 3 kolejnych jednostek 7-członowych[17]. 9 maja 2020 pierwsza gotowa jednostka została zaprezentowana[55].

Szwajcaria

SBB
4-członowy RABe 511-106 SBB

27 czerwca 2008 szwajcarskie koleje SBB rozpisały przetarg na 50 piętrowych składów 6-wagonowych dla szybkiej kolei miejskiej w Zurychu z opcją na kolejne pojazdy[4]. 31 sierpnia 2008 przetarg ten wygrał Stadler Rail, który zaproponował dostawę zespołów DOSTO[56].

4 czerwca 2010 Stadler rozpoczął budowę pierwszego pojazdu z tej rodziny[56]. 30 czerwca przewoźnik skorzystał z opcji rozszerzenia pierwszego zamówienia i zakupił 24 składy 4-wagonowe[3]. We wrześniu pierwsza jednostka została zaprezentowana podczas targów InnoTrans w Berlinie[57].

Dostawy pociągów z zamówienia podstawowego trwały w latach 2010–2015[26]. Jednostki, prócz połączeń w Zurychu, obsługują także całą sieć przewoźnika[4]. Składy kupione jako dodatkowe zostały dostarczone w latach 2012–2013 i skierowano je do obsługi połączeń Regio Express[24].

W marcu 2012 koleje SBB podpisały umowę o współpracy z przedsiębiorstwem Starbucks, na mocy której od 21 listopada 2013 w dwóch pociągach piętrowych KISS kursujących na trasie Genewa – Sankt Gallen uruchomiono wagony-kawiarnie[58]. Na ich dolnych pokładach można kupić kawę i ciastka na wynos, a na górnych znajdują się stoliki, fotele i kanapy[58].

W lipcu 2014 przewoźnik postanowił skorzystać z opcji na kolejne 19 składów 6-członowych[36].

BLS
Seria RABe 515 kolei BLS

Na początku 2010 koleje BLS zamówiły 28 składów 4-wagonowych z rodziny KISS[7].

20 marca 2012 pierwsza gotowa jednostka została zaprezentowana w zakładach w Erlen[59]. Od 18 do 21 września 2012 jeden z zamówionych zespołów był prezentowany podczas targów InnoTrans w Berlinie[47].

W grudniu 2012 wraz ze zmianą rozkładu jazdy rozpoczęto eksploatację pierwszych pociągów[47]. Dostawy zakończono pod koniec 2014 roku[6].

W 2015 roku jednostki obsługiwały linie S1, S3, S6, S31 i S51 szybkiej kolei miejskiej w Bernie oraz linię Spiez – Interlaken Ost[6].

Zamówienie miało opcję dokupienia 3 dodatkowych jednostek, z której przewoźnik skorzystał. Ich dostawa została zaplanowana na 2017 rok[37].

Szwecja

Zamówienie ze strony AB Transitio zostało złożone w imieniu spółki Mälab, która organizuje transport dla regionów Sztokholm, Södermanland, Örebro i Västmanland. Pociągi wyprodukowane przez Stadlera będą kursować na liniach: Örebro – Eskilstuna – Sztokholm – Uppsala, Sztokholm – Katrineholm – Hallsberg, Sztokholm – Norrköping – Nyköping i Sala – Linköping przez Västerås, Eskilstuna i Katrineholm[12].

We wrześniu 2018 jedna z jednostek została zaprezentowana w Berlinie podczas targów InnoTrans[60].

Węgry

Seria 815 MÁV

12 kwietnia 2017 węgierski państwowy przewoźnik Magyar Államvasutak podpisał ze Stadlerem umowę ramową na dostawę 40 sztuk 6-wagonowych zespołów trakcyjnych Kiss[14]. 18 sierpnia podpisano umowę na dostawę pierwszej partii liczącej 11 sztuk[61]. W sierpniu 2018 rząd węgierski zatwierdził finansowanie zakupu kolejnych 8 pociągów[62], a w grudniu podpisana została umowa pomiędzy przewoźnikiem a producentem[63]. W lipcu 2019 gotowa była pierwsza jednostka dla MÁV i została uroczyście zaprezentowana na terenie zakładu Stadlera w węgierskim Dunakeszi[64]. W styczniu 2020 podpisano umowę na trzecią, ostatnią partię obejmującą 21 składów[38]. 15 marca 2020 pierwsza jednostka rozpoczęła kursowanie na trasie Budapeszt Nyugati – Cegléd – Szolnok[39]. 21 września kursowanie rozpoczęła druga jednostka[40].

Przypisy

  1. ↑ a b Stadler Rail Group verzichtet auf Rekurs, stadlerrail.com, Bussnang, 27 maja 2010 [dostęp 2013-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2010-06-13] (niem.).
  2. ↑ a b c d KISS Double-Decker Electric Railcar for the BLS AG, suburban railway in Bern, Switzerland (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-28)].
  3. ↑ a b c d e Ryszard Rusek. Pociągi piętrowe KISS produkcji Stadlera (1). „Świat Kolei”. 12/2015, s. 30-35. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  4. ↑ a b c d e Electric Double-Deck train KISS (6-car train) for the Swiss Federal Railways (SBB), Switzerland (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-28)].
  5. ↑ a b c KISS electrical double-deck railcar for Westbahn Management GmbH, Austria (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-25)].
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x Ryszard Rusek. Pociągi piętrowe KISS produkcji Stadlera (2). „Świat Kolei”. 1/2016, s. 30-37. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962. 
  7. ↑ a b Stadler dostarczy piętrowe pociągi dla kolei dojazdowej w Bernie. esiedlce.pl, 2010-04-20. [dostęp 2016-07-06].
  8. ↑ a b c d e KISS Double-Decker Electric Railcar for the Aeroexpress, Moscow (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-13)].
  9. ↑ a b Wahania kursu rubla opóźniają dostawy Stadlera do Moskwy. kurier-kolejowy.pl, 2015-05-26. [dostęp 2015-05-28].
  10. ↑ a b c Wszystkie Kissy Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2016-06-20. [dostęp 2016-06-20].
  11. ↑ a b c d e f Jaromír Pernička. Georgian Railway's KISS EMUs Enter Service. „Railvolution”. 4/2016, s. 18. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429 (ang.). 
  12. ↑ a b c d Piętrowe pociągi Kiss pojadą także w Szwecji. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-21. [dostęp 2015-06-21].
  13. ↑ a b c Piętrowe Kissy produkcji Stadlera pojadą w USA. rynek-kolejowy.pl, 2016-08-16. [dostęp 2016-08-18].
  14. ↑ a b c Węgierski MAV kupuje piętrowe zestawy Kiss od Stadlera (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-04-13. [dostęp 2017-04-13].
  15. ↑ a b Kiss 2 Stadlera zaprezentowany. inforail.pl, 2017-05-29. [dostęp 2017-06-01].
  16. ↑ a b c Stadler z dużym zamówieniem ze Słowenii (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-04-19. [dostęp 2018-11-10].
  17. ↑ a b c Amerykańska kolej Caltrain wzmacnia swoją flotę (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-12-26. [dostęp 2019-01-14].
  18. ↑ a b c Unikalne DŞ2 dla Azerbejdżanu — pociąg spalinowy z wejściem na dolnym i górnym poziomie, zen.yandex.ru, 26 listopada 2021 [dostęp 2021-12-08] (ros.).
  19. ↑ a b c d DOSTO electrical double-deck railcar for Westbahn Management GmbH, Austria (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2016-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-26)].
  20. ↑ a b Elektrischer Doppelstocktriebzug KISS für die Société Nationale Chemins de Fer Luxembourgeois (CFL) (niem.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-01-24)].
  21. ↑ a b c KISS Double-Decker Electric Railcar for BeNEX GmbH/Netiner a Deutschland GmbH (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-26)].
  22. ↑ a b Elektrischer Doppelstocktriebzug KISS für Alpha Trains (niem.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-02-26)].
  23. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Railcar for the Azerbaijan Railways (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2015-06-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-06-17)].
  24. ↑ a b Electric Double-Deck train KISS (4-car train) for the Swiss Federal Railways (SBB), Switzerland (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2013-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-27)].
  25. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Multiple Unit EMU for Peninsula Corridor Joint Powers Board (CALTRAIN), California, USA (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2016-10-05].
  26. ↑ a b c Stadler zakończył duże zamówienie dla Szwajcarii na piętrowe ezt. rynek-kolejowy.pl, 2015-11-19. [dostęp 2015-11-19].
  27. ↑ a b c Kurier Kolejowy, 15 nowych pociągów międzymiastowych KISS dla austriackiego WESTbahn, kurier-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03].
  28. ↑ a b В страну доставлены ещё два новых поезда (ros.). ady.az. [dostęp 2020-05-05].
  29. ↑ a b Jaromír Pernička. Most Surplus Aeroexpress KISSes Sold. „Railvolution”. 3/2016, s. 51. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429 (ang.). 
  30. ↑ Aeroexpress Kiss EMUs enter revenue service. railwaygazette.com, 2017-11-04. [dostęp 2018-05-12].
  31. ↑ a b c d e Jaromír Pernička. 1,520 mm Gauge KISS EMUs. „Railvolution”. 1/2016, s. 26–37. Praga: M-Presse plus. ISSN 1804-3429 (ang.). 
  32. ↑ a b c Deutsche Bahn odkupuje od Westbahn 17 piętrowych pociągów Kiss, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  33. ↑ a b Stadler dostarczy piętrowe Kissy dla DB Regio, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2022-01-14] (pol.).
  34. ↑ a b Stadler wspiera Aeroexpress. inforail.pl, 2016-05-31. [dostęp 2016-05-31].
  35. ↑ a b Aeroexpress Puts Another Stadler Train into Operation. aeroexpress.ru, 2018-06-18. [dostęp 2018-06-25].
  36. ↑ a b SBB orders additional Stadler EMUs. railjournal.com, 2014-07-10. [dostęp 2016-10-04].
  37. ↑ a b KISS Double-Decker Electric Railcar for the BLS AG, suburban railway in Bern, Switzerland (ang.). stadlerrail.com. [dostęp 2016-10-04].
  38. ↑ a b Koleje Węgierskie zrealizują opcję na zamówienie kolejnych Kissów od Stadlera, www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-04-27] (pol.).
  39. ↑ a b Węgierski KISS zaprezentowany. Wyjechał na trasę, inforail.pl [dostęp 2020-04-27] (pol.).
  40. ↑ a b Drugi piętrowy KISS wozi pasażerów MAV, TransInfo [dostęp 2022-01-14] (pol.).
  41. ↑ a b Westbahn sprzedał pociągi DB. Teraz redukuje liczbę kursów, inforail.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  42. ↑ a b Pierwsze Kissy już w barwach Deutsche Bahn [zdjęcia], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03] (pol.).
  43. ↑ Stadler dostarczy piętrowe zespoły trakcyjne dla Azerbejdżanu. rynek-kolejowy.pl, 2015-05-15. [dostęp 2015-05-18].
  44. ↑ Pierwsze Kiss-y Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2015-06-06. [dostęp 2015-06-08].
  45. ↑ Kolejny pociąg Stadlera już w Azerbejdżanie. rynek-kolejowy.pl, 2015-08-31. [dostęp 2015-09-20].
  46. ↑ New Stadler KISS bilevel trains arrive in Tbilisi (ang.). dfwatch.net, 2016-07-07. [dostęp 2016-08-07].
  47. ↑ a b c Stadler presents future-orientated innovations on Innotrans 2012, stadlerrail.com, Berlin, 23 lipca 2012 [dostęp 2013-09-27] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-15] (niem.).
  48. ↑ a b Stadler z coraz mocniejszą pozycją w krajach byłego ZSRR (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2016-10-07. [dostęp 2016-10-08].
  49. ↑ Stadler: Stadler dostarczył pierwszy piętrowy pociąg dla moskiewskiego Aeroexpressu. rynek-kolejowy.pl, 2014-11-19. [dostęp 2014-11-20].
  50. ↑ a b Dostawa piętrowych Kissów Stadlera do Rosji zawieszona. rynek-kolejowy.pl, 2016-03-10. [dostęp 2016-03-12].
  51. ↑ Georgian Railway buys Stadler Kiss EMUs. railwaygazette.com, 2016-04-25. [dostęp 2016-04-29].
  52. ↑ Pierwszy Kiss Stadlera w barwach Aeroexpress wyjechał na tory (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2017-10-31. [dostęp 2017-10-31].
  53. ↑ Double-Deck Aeroexpress Trains Carry An Estimated 845,000 Passengers. aeroexpress.ru, 2018-02-08. [dostęp 2018-06-25].
  54. ↑ David Briginshaw: Stadler demonstrates double-deck train at Expo 1520 (ang.). railjournal.com, 2015-09-04. [dostęp 2015-09-05].
  55. ↑ Pierwsze amerykańskie Kissy od Stadlera gotowe [zdjęcia], www.rynek-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-13] (pol.).
  56. ↑ a b Nowości Stadlera. inforail.pl, 2010-06-15. [dostęp 2013-09-27].
  57. ↑ Verkehrsmesse InnoTrans: Erster SBB Regio-Dosto heisst «Berlin» (niem.). bahnonline.ch, 2010-09-22. [dostęp 2016-08-27].
  58. ↑ a b SBB, Starbucks: Kawiarnia Starbucks w pociągach SBB. kurier-kolejowy.pl, 2013-12-01. [dostęp 2013-12-04].
  59. ↑ Stadler rolls-out first Kiss double-decker for BLS. railjournal.com, 2012-03-20. [dostęp 2016-10-04].
  60. ↑ Stadler Rail AG (ang.). virtualmarket.innotrans.com. [dostęp 2018-11-18].
  61. ↑ MAV-Star zamawia pierwsze piętrowe KISS-y od Stadlera (pol.). inforail.pl, 2017-08-21. [dostęp 2017-09-17].
  62. ↑ Więcej pociągów od Stadlera w MAV-Star (pol.). inforail.pl, 2018-08-16. [dostęp 2018-11-01].
  63. ↑ Stadler dostarczy na Węgry kolejne osiem jednostek Kiss (pol.). rynek-kolejowy.pl, 2018-12-23. [dostęp 2018-12-24].
  64. ↑ Kurier Kolejowy, Pierwszy KISS dla Kolei Węgierskich (MAV) wyjechał z zakładu w Dunakeszi, kurier-kolejowy.pl [dostęp 2020-05-03].
Pojazdy produkowane przez Stadler Rail
Zespoły trakcyjne
Elektryczne
  • KISS
  • NeXT
  • Allegra
  • SPATZ
Uniwersalne
Dużych prędkości
Wagony silnikowe
Spalinowe
Lokomotywy
Elektryczne
Spalinowe
  • Gm 2/2
  • HGm 2/2
Hybrydowe
  • Eem 2/2
Pojazdy miejskie
Kolej miejska
Metro
  • IK
Tramwaje
Trolejbusy
  • 42003
  • 321
  • 333
  • 43303A
Autobusy
  • A420

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States.svg
The flag of Navassa Island is simply the United States flag. It does not have a "local" flag or "unofficial" flag; it is an uninhabited island. The version with a profile view was based on Flags of the World and as a fictional design has no status warranting a place on any Wiki. It was made up by a random person with no connection to the island, it has never flown on the island, and it has never received any sort of recognition or validation by any authority. The person quoted on that page has no authority to bestow a flag, "unofficial" or otherwise, on the island.
12-12-05-odeg-hbf-02.jpg
Autor: Ralf Roletschek , Licencja: FAL
Zug der ODEG im Berliner Hauptbahnhof
Kissprobaszolnok.jpg
Autor: Beniikovacs, Licencja: CC BY-SA 4.0
Stadler KISS indul Dunakeszire a 6. vágányról
Contern, CFL Halte Sandweiler-Contern (3).jpg
Autor: GilPe, Licencja: CC BY-SA 4.0
Un train a l'arrêt à la halte CFL de "Sandweiler-Contern". Vue en direction de l'ouest.
RABe 511 in Renens (front).JPG
Autor: Milleuros, Licencja: CC BY-SA 3.0
The double-deck regional train RABe 511 "KISS" in Renens. Front View
SBB RABe 511 Tössmühle.jpg
Autor: Kabelleger / David Gubler (http://www.bahnbilder.ch), Licencja: CC BY-SA 3.0
The Stadler KISS (SBB RABe 511) are the latest generation of double deck multiple units for the Zurich S-Bahn. This is unit 002 on a trial run. They tested how well it works in "real world" S-Bahn service (without passengers). The picture was taken near Tössmühle, between Winterthur and Kemptthal.
KISS Mälartåg Cerhenice.jpg
Autor: Plutowiki, Licencja: CC0
Stadler KISS des schwedischen Verkehrsunternehmens Mälardalstrafik (ABTR) 94 74 0701 608-0 auf dem Eisenbahnversuchsring in Velim (CZ)
ESh2-024, Kievsky station (1).jpg
Autor: Fotografia własna, Licencja: CC0
Electric multiple unit ESh2-024 at Kievsky railway station in Moscow, Russia
ESh2-024, Kievskoye direction.jpg
Autor: Alex Lav, Licencja: CC BY 3.0
Электропоезд ЭШ2-024 на Киевском направлении МЖД
BLS RABe 515 Bürglen.jpg
Autor: Kabelleger / David Gubler, Licencja: CC BY-SA 3.0
A BLS RABe 515 "KISS" is being transferred from the Stadler Works at Erlen to Bern. Picture taken at Bürglen TG, Switzerland.
ES2-020 (2), Baku, 2017-09.jpg
Autor: shankar s. from Dubai, united arab emirates, Licencja: CC BY 2.0
Stadler KISS ES2-020 for Azerbaijan Railways at station in Baku.
Stadler KISS for Georgian Railways (cropped).jpg
(c) Nodara95, CC BY-SA 4.0
4-członowa jednostka GRS (ESh2, Stadler KISS «Eurasia») Kolei Gruzińskich
ET 607 94 80 0445 007-8 D-WFB Rheine.JPG
ET 607 double-decker train of Westfalenbahn in Rheine station
Westbahn 4010-001 wien west 1.jpg
Autor: Herbert Ortner, Licencja: CC BY 3.0
Westbahn GmbH's Stadler KISS 4010 001 at Wien Westbahnhof.