Stanisław Mikołajczyk
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 18 lipca 1901 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 13 grudnia 1966 |
| Premier Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie | |
| Okres | od 14 lipca 1943 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wiceprezes Rady Ministrów | |
| Okres | od 28 czerwca 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Minister rolnictwa i reform rolnych | |
| Okres | od 28 czerwca 1945 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Prezes Polskiego Stronnictwa Ludowego | |
| Okres | od 21 stycznia 1946 |
| Przynależność polityczna | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
   | |
.jpg)
Stanisław Mikołajczyk (ur. 18 lipca 1901[1] w Dorsten-Holsterhausen, zm. 13 grudnia 1966 w Waszyngtonie) – polski polityk, przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego, poseł na Sejm II RP (III kadencji), w latach 1943–1944 premier rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, członek Komitetu dla Spraw Kraju od stycznia 1940 roku[2], po II wojnie światowej poseł do Krajowej Rady Narodowej i na Sejm Ustawodawczy, wicepremier i minister rolnictwa w Tymczasowym Rządzie Jedności Narodowej, członek Centralnej Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Demokratycznych w 1946 roku[3].
Życiorys
Młodość
Urodził się 1901 w Dorsten-Holsterhausen w rodzinie emigrantów z powiatu pleszewskiego, górnika Stanisława i Zofii z domu Parysek[4]. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej[5] w Niemczech, kurs Szkoły Rolniczej w Swarzędzu oraz kurs Uniwersytetu Ludowego w Dalkach koło Gniezna. W latach 1918–1920 jako ochotnik walczył w powstaniu wielkopolskim i wojnie polsko-bolszewickiej[6]. Był absolwentem Uniwersytetu Ludowego w Dalkach[7].
Międzywojenna działalność polityczna
W latach 1920–1931 działał w PSL „Piast”, a od 1931 w Stronnictwie Ludowym. W 1927 był współzałożycielem Związku Młodzieży Wiejskiej w Poznaniu, którego został wiceprezesem, od 1928 do 1930 był prezesem, a następnie został prezesem honorowym. W latach 1930–1935 poseł na Sejm RP. W latach 1936–1939 pełnił funkcję prezesa Wielkopolskiego Towarzystwa Kółek Rolniczych[6]. W sierpniu 1937 kierował strajkiem chłopskim. Zabicie podczas strajku 41 chłopów wywołało w nim nienawiść do sanacji[8]. Skazany na cztery miesiące więzienia[5].
II wojna światowa
Uczestnik wojny obronnej we wrześniu 1939, po agresji ZSRR na Polskę na uchodźstwie we Francji i Wielkiej Brytanii. Od 1939 wiceprzewodniczący Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej (substytutu Sejmu na uchodźstwie). Zdecydowany przeciwnik wejścia do rządu w Londynie przedstawicieli ugrupowań sanacyjnych („Nas dzieli krew rozstrzelanych chłopów”). Z tego powodu domagał się też od gen. Sikorskiego usunięcia ze stanowiska dowódcy AK gen. „Grota” Roweckiego jako przedwojennego oficera[9]. Wicepremier (1941–1943) oraz minister spraw wewnętrznych (jako ten ostatni próbował podporządkować sobie działający w kraju ZWZ co spotkało się ze sprzeciwem gen. Sikorskiego)[10].
Od lipca 1943 (po śmierci gen. Władysława Sikorskiego) do listopada 1944 premier rządu RP na uchodźstwie. Bezskutecznie usiłował uzyskać porozumienie z ZSRR, dotyczące polskiej granicy wschodniej i z PKWN odnośnie do politycznej przyszłości kraju (nie zdając sobie sprawy, że decyzje ws. granicy wschodniej i tzw. rekompensaty terytorialnej zapadły już na spotkaniu tzw. wielkiej trójki podczas konferencji teherańskiej w 1943, bez wiedzy rządu polskiego)[6].
Pod koniec lipca 1944 r. Mikołajczyk udał się z wizytą do Moskwy, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania warszawskiego. Przedstawiciele PKWN zaproponowali mu wówczas stanowisko premiera w przyszłym rządzie i 4 ministerstwa dla przedstawicieli rządu emigracyjnego, przy czym warunkiem było odrzucenie Konstytucji kwietniowej[11].
Mikołajczyk był skłonny udać się do Warszawy po jej wyzwoleniu i utworzyć rząd, w skład którego obok przedstawicieli czterech stronnictw emigracyjnych weszliby także komuniści z PPR. Ten wspólny rząd miałby przygotować wybory do Sejmu. Pomysł premiera spotkał się ze sprzeciwem PPS, prezydenta Raczkiewicza, dowództwa AK i Naczelnego Wodza, generała Sosnkowskiego – ten ostatni groził nawet wypowiedzeniem posłuszeństwa rządowi Mikołajczyka, w razie gdyby premier udał się do Polski w porozumieniu z komunistami. Żądania dymisji Mikołajczyka zostały jednak odrzucone przez Winstona Churchilla. Pod naciskiem polskiego premiera dymisję otrzymał natomiast Sosnkowski, a nowym Naczelnym Wodzem został generał Komorowski, który po upadku powstania znalazł się w niewoli niemieckiej[12].
O porozumieniu teherańskim dowiedział się podczas konferencji w Moskwie w październiku 1944 z ust Mołotowa w obecności nie tylko Józefa Stalina, ale także, również wtedy przebywającego w Moskwie, brytyjskiego premiera Winstona Churchilla. Wobec odmowy przyjęcia przez rząd ultymatywnych warunków sowieckich, co do oparcia granicy polsko-radzieckiej na linii Curzona, których przyjęcie uważał za konieczne oraz dymisji Naczelnego Wodza Kazimierza Sosnkowskiego, 24 listopada 1944 złożył dymisję z funkcji premiera. Do dymisji podali się również ministrowie Stronnictwa Ludowego.
Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej
W czerwcu 1945 uczestnik konferencji moskiewskiej w sprawie utworzenia Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej, powrócił do Polski. Po konferencji jałtańskiej przystąpił do TRJN jako wicepremier i minister rolnictwa, stając się wkrótce ośrodkiem opozycji wobec komunistów i lewego skrzydła socjalistów. W latach 1945–1947 przywódca Polskiego Stronnictwa Ludowego w kraju i poseł do KRN[6].
W listopadzie 1945 w czasie zjazdu Polskiego Stronnictwa Ludowego Stanisław Mikołajczyk potępił bratobójcze mordy dokonywane przez Narodowe Siły Zbrojne i nieprzejednaną postawę emigracji[13].
W sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego (1947) Polskie Stronnictwo Ludowe otrzymało ułamek mandatów, w porównaniu do faktycznej liczby głosów oddanych na swoją listę[14][15]. Sam Stanisław Mikołajczyk został wybrany na posła na Sejm Ustawodawczy z okręgu warszawskiego[16]. Został prezesem klubu PSL.
Emigracja
Po politycznym pokazowym procesie Zygmunta Augustyńskiego, red. nacz. „Gazety Ludowej”, organu prasowego PSL, zakończonym skazaniem go na 15 lat więzienia, Mikołajczyk zagrożony aresztowaniem i ostrzeżony przez Bolesława Drobnera o oczekującym uchyleniu immunitetu parlamentarnego, aresztowaniu i grożącej karze śmierci, 17 października 1947 zwrócił się do ambasady Stanów Zjednoczonych o pomoc w ewakuacji za granicę. 20 października 1947 za pośrednictwem urzędników ambasady został dowieziony do Gdyni i przemycony na pokład statku Baltavia, na którego pokładzie opuścił polskie wody terytorialne, udając się następnie do USA[17].
Po ucieczce na Zachód Stanisław Mikołajczyk został uchwałą Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 pozbawiony obywatelstwa polskiego[18]. Przywrócono mu je pośmiertnie 15 marca 1989[19], zaś 15 sierpnia 2012 w życie weszła nowa ustawa o obywatelstwie polskim, która uznała uchwałę Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 za nieważną[20].
Istnieją też spekulacje, iż UB, nie chcąc „likwidować” Stanisława Mikołajczyka, celowo stworzył wokół niego atmosferę, która spowodować miała w nim przekonanie o zagrożeniu życia i konieczności ucieczki. UB w ten sposób „w białych rękawiczkach” pozbył się niewygodnego polityka i mógł go przedstawiać jako zdrajcę i tchórza.
Mikołajczyk nie został przywódcą emigracji, a w kilka lat po przybyciu na Zachód rozszedł się nawet z dotychczasowymi współpracownikami, pozostając w izolacji politycznej[21].
Upamiętnienie
W 2000 jego prochy zostały sprowadzone do Polski. Został pochowany na Cmentarzu Zasłużonych Wielkopolan w Poznaniu[22]. Przed Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu znajduje się pomnik Stanisława Mikołajczyka, a na jego willi przy ulicy Promienistej 6 na poznańskim Ostrorogu Południe znajduje się tablica pamiątkowa[23].
Postanowieniem prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego z 1 czerwca 2000 „w uznaniu wybitnych zasług dla niepodległości i suwerenności Rzeczypospolitej Polskiej” został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[24].
Spektakl telewizyjny z 2008 O prawo głosu w reżyserii Janusza Petelskiego opowiada historię Stanisława Mikołajczyka[25].
29 czerwca 1989 w Warszawie na terenie obecnej dzielnicy Praga-Południe jednej z ulic na terenie osiedla Gocław zostało nadanie imię Stanisława Mikołajczyka[26].
12 listopada 2022 roku odbyła się uroczystość nadania imienia Premiera Stanisława Mikołajczyka rondu na skrzyżowaniu dróg wojewódzkich 434 i 432 w Zbrudzewie pod Śremem[27].
Życie prywatne
Żonaty z Cecylią z domu Ignasiak (1900–1951), miał syna Mariana (zm. 2003)[4]. Ojciec chrzestny dziennikarki Wandy Nadobnik, córki Kazimierza Nadobnika (1913–1981)[28].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Janusz Gmitruk: Stanisław Mikołajczyk 1901–1966: materiały z konferencji naukowej. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, 1998, s. 4. ISBN 978-83-87838-08-9.
- ↑ Lidia Barbara Paszkiewicz, Komitet dla Spraw Kraju. Zarys działalności Adama Ciołkosza w latach 1940–1942, w: Archiwum Emigracji. Studia – Szkice – Dokumenty, Toruń, R. 2010, Zeszyt 1–2 (12–13), s. 159.
- ↑ Wolna Polska, nr 13 (149) Moskwa 8 kwietnia 1946 roku, s. 1.
- ↑ a b Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski (red.): Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 483. ISBN 83-01-02722-3.
- ↑ a b Eugeniusz Duraczyński, Między Londynem a Warszawą. Lipiec 1943 – lipiec 1944, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1986, s. 17, ISBN 83-06-01406-5, OCLC 830222429.
- ↑ a b c d Dane osoby z katalogu kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2021-10-14].
- ↑ Informacja dra Janusza Gmitruka, dyrektora Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie (list do H. Musielaka z 29 stycznia 2001). Uniwersytet Ludowy w Dalkach koło Gniezna założył ks. Antoni Ludwiczak w 1921.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji”, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 167.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji”, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 168.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji”, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 176.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji”, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 385-387.
- ↑ Andrzej Leon Sowa „Kto wydał wyrok na miasto. Plany operacyjne ZWZ-AK (1940–1944) i sposoby ich realizacji”, Wydawnictwo Literackie 2016, ISBN 978-83-08-06095-7, s. 596–602.
- ↑ Andrzej Albert: Najnowsza historia Polski 1914–1993. Warszawa 1995, t. 2, s. 42.
- ↑ J. Eisler, Zarys dziejów politycznych Polski 1944-1989, Warszawa 1992, s. 31.
- ↑ Historia Polski. Kalendarium dziejów 1943-2009, red. A. Nowak, Kraków 2010, s. 93-94.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 10, poz. 19.
- ↑ Marek Łatyński: Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ISBN 83-7095-056-6, s. 818–824.
- ↑ Uchwałą Rady Ministrów z dnia 21 listopada 1947 r. o pozbawieniu Stanisława Mikołajczyka obywatelstwa polskiego, która została uznana za nieważną przez art. 65 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 2 kwietnia 2009 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. z 2022 r. poz. 465).
- ↑ Aleksander Kochański: Polska 1944–1991. Informator historyczny, Tom III, część 1, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005, s. 861.
- ↑ Dz.U. z 2022 r. poz. 465.
- ↑ Marek Łatyński: Nie paść na kolana. Szkice o opozycji lat czterdziestych, wyd. II rozszerzone, Wrocław 2002, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum, ISBN 83-7095-056-6, s. 826–827.
- ↑ Stanisław Mikołajczyk – miejsce pochówku [dostęp z dnia: 2016-03-29].
- ↑ Wyborcza.pl, poznan.wyborcza.pl [dostęp 2021-09-27].
- ↑ M.P. z 2000 r. nr 25, poz. 521.
- ↑ O prawo głosu. filmpolski.pl. [dostęp 2015-06-10].
- ↑ Uchwała nr 57 Rady Narodowej Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 29 czerwca 1989 r. w sprawie nadania i zmiany nazw ulic, „Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy”, Warszawa, dnia 20 czerwca 1989 r., nr 6, poz. 32, s. 1.
- ↑ Katarzyna Baksalary, Premier Stanisław Mikołajczyk patronem ronda w Zbrudzewie pod Śremem. Uroczyste odsłonięcie tablicy odbyło się w sobotę 12 listopada, Śrem Nasze Miasto, 12 listopada 2022 [dostęp 2022-11-12] (pol.).
- ↑ Kazimierz Kruszka: Zasłużeni polscy statystycy. 2013-10-29. s. 23. [dostęp 2016-12-27].
Literatura
- Stanislaw Mikolajczyk: The Rape of Poland: The Pattern of Soviet Aggression. Sampson Low, Martson & Co., LTD., London 1948.
- Stanislaw Mikolajczyk: Le viol de la Pologne. Un modèle d’agression soviétique. Mémoires. Paris, Éditions Plon, 1949.
- Stanisław Mikołajczyk: Gwałt na Polsce, Warszawa 1983. Wyd. „CDN” (drugi obieg).
- Roman Buczek: Stanisław Mikołajczyk. Century Publ. Co., Toronto 1996.
- Janusz Gmitruk: Stanisław Mikołajczyk: trudny powrót. Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa 2002, ISBN 83-87838-59-4.
- Andrzej Paczkowski: Stanisław Mikołajczyk, czyli klęska realisty. Agencja Omnipress, Warszawa 1991, ISBN 83-85028-82-X.
- Augustyński Zygmunt, Bartoszewski Władysław, Dziennikarstwo i Polityka, Fundacja DEMOS, Kraków 2009, ISBN 978-83-928122-1-0.
- Profil na stronie Biblioteki Sejmowej
Linki zewnętrzne
- Stanisław Mikołajczyk. Od kierowcy do premiera w polskieradio.pl
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
- kursywa – ministrowie odwołani przed końcem istnienia rządu
Media użyte na tej stronie
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
Stanisław Mikołajczyk w Poznaniu w 1945r.
Autor: Jarosław Góralczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Tablica upamiętniająca Stanisława Mikołajczyka na budynku przy ul. Grunwaldzkiej 12-16 w Sopocie
Edward Osóbka_Morawski, Chairman of PKWN, Prime Minister of Communist Poland 1944-1947
Autor: MOs810, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grobowiec St. Mikołajczyka, Poznań, Cm. Zasł. Wielkopolan
Stanisław Mikołajczyk, Prime Minister of Poland in Exile (1943-1944), Deputy of Prime Minister Of Provisional Goverment of National Unity in Poland 1945-1947
Władysław Sikorski, Polish commander in chief and prime minister during World War II
Tablica na gmachu Urzędu Miejskiego w Szczecinie, poświęcona Stanisławowi Mikołajczykowi