Stanisław Patek
 | |
| Data i miejsce urodzenia | 1 maja 1866 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister spraw zagranicznych | |
| Okres | od 16 grudnia 1919 |
| Poprzednik | Władysław Wróblewski (p.o) |
| Następca | |
| Ambasador RP w USA | |
| Okres | od 1933 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Poseł RP w Japonii | |
| Okres | od 24 września 1921 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Poseł RP w ZSRR | |
| Okres | od 10 grudnia 1926 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Odznaczenia | |
         _1Class_BAR.svg){kind=small}   _GC_ribbon.svg){kind=small} | |
Stanisław Jan Patek (ur. 1 maja 1866 w Rusinowie, zm. 25 sierpnia[1] 1944 w Warszawie) – polski prawnik, adwokat, dyplomata, minister spraw zagranicznych, senator IV i V kadencji w II RP, wolnomularz[2], założyciel Ligi Obrony Praw Człowieka i Obywatela[3].
Życiorys
Do 1918
W 1885 ukończył gimnazjum w Radomiu, a w 1889 Wydział Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Do wybuchu I wojny światowej związany z Polską Partią Socjalistyczną. Od rewolucji 1905 roku występował jako obrońca w procesach politycznych przed sądami rosyjskimi. Inicjator utworzenia w 1905 Koła Obrońców Politycznych i jego aktywny uczestnik. Był także członkiem Zarządu Głównego Towarzystwa Kultury Polskiej (1906–1908).
Patronował i przewodził działaniom zespołu młodych adwokatów występujących bezinteresownie w procesach politycznych. Skupiło się wokół niego grono przyszłych luminarzy polskiej palestry w okresie międzywojennym, takich jak: Leon Berenson, Eugeniusz Śmiarowski, Kazimierz Sterling, Wacław Szumański, Henryk Landy, Stanisław Rundo, Emil Stanisław Rappaport, Wacław Barcikowski oraz związani luźniej Wacław Makowski, Bronisław Sobolewski i Jerzy Skokowski. Rosyjski Sąd Wojskowy w Cytadeli Warszawskiej uznał początkowo nawet Koło Obrońców Politycznych za środek ułatwiający mu wyznaczanie obrońców na rozprawy sądowe. W sali balowej klubu oficerskiego w Cytadeli, w której nocą nierzadko do rana odbywały się bankiety, od godziny dziewiątej rano nieraz do późnych godzin nocnych zasiadał Wojskowy Sąd Wojenny (z generałem jako przewodniczącym i oficerami do stopnia porucznika), decydujący o życiu i śmierci podsądnych – rewolucjonistów-bojowców z PPS.
Pracami adwokatów z Koła Obrońców Politycznych kierował Patek. Kierowniczką kancelarii Koła była Stefania Sempołowska. Siedzibą adwokatów warszawskich z Koła Obrońców Politycznych były kancelaria i prywatne mieszkanie Patka, mieszczące się w pałacyku przy ul. Królewskiej 25. W mieszkaniu Stanisława Patka przez pewien czas ukrywał się Józef Piłsudski. Adwokaci Koła bronili w ponad 260 sprawach politycznych okresu 1905–1907[4].
Obrona Stefana Okrzei
Stanisław Patek był m.in. obrońcą osiemnastoletniego Stefana Okrzei, bojowca PPS, który w marcu 1905 rzucił bombę na komisariat policji na Pradze. Wybuch zranił ciężko 3 policjantów, jednego zaś Okrzeja zastrzelił podczas ucieczki z miejsca akcji. W przemówieniu obrończym Patek bez ogródek mówił o panującej w Kongresówce polityce represji i brutalności carskiej policji. Po analizie prawnej stanu faktycznego zwrócił się do sędziów z dramatycznym apelem: „Ja was, panowie, o uznanie okoliczności łagodzących nie proszę, ale uznania ich w imieniu prawa żądam! Mam prawo twierdzić, że sprawiedliwość – to jeszcze nie okrucieństwo, mam prawo myśleć, że sędziowie nawet w wojennym sądzie polowym – są ludźmi, którzy mają surowy kodeks w ręku, ale mają i serce w piersi, mam prawo żądać, by sprawa była przez nich wystudiowana, wyczerpana i osądzona w najdrobniejszych szczegółach, mówiących nie tylko na niekorzyść oskarżonego. A więc – żądam! Żądam w imieniu prawdy…[5]
Inne procesy
Stanisław Patek bronił także w innych głośnych sprawach, m.in. Józefa Montwiłł-Mireckiego (o którym Piłsudski powiedział później – „był jednym z pierwszych najlepszych moich żołnierzy”), członka PPS i bojowca, kierującego wieloma zamachami, m.in. na pociągi pocztowe i wojskowe pod Pruszkowem (1905), Rogowem (1906) i Łapami (1907). Mimo błyskotliwej obrony Stanisława Patka, Montwiłł skazany został na karę śmierci i stracony na stokach Cytadeli warszawskiej.
W 1907 sąd nad 67 członkami Organizacji Bojowej PPS zebrał zespół obrończy dwunastu adwokatów: Bershona, Wacława Brokmana, Wiktora Krypskiego, Bronisława Kułakowskiego, Czesława Mejry, Leona Papieskiego, Stanisława Patka, Emila Rappaporta, Jerzego Skokowskiego, Kazimierza Sterlinga, Trejdosiewicza i Zlasnowskiego. Adwokaci przysięgli występujący w procesach politycznych byli obiektem szykan władz carskich. Rewizje i aresztowania objęły: Skokowskiego, Śmiarowskiego, Szyszkowskiego, Szterlinga, Świeszewskiego i innych. Stefan Frankenstein-Sieczkowski został skreślony z liczby adwokatów przysięgłych w 1910 za to, że będąc powołany na świadka, wyraził chęć złożenia w sądzie przysięgi w języku polskim.
Aresztowanie
W konsekwencji również Patek był systematycznie szykanowany przez władze carskie. Wytaczano mu wielokrotnie postępowania dyscyplinarne, a w lutym 1908 aresztowano i osadzono w X Pawilonie Cytadeli, znanym mu doskonale z wcześniejszych odwiedzin podsądnych i skazanych. Postawiono mu zarzut powiązań przestępczych z bojowcami. Fakt aresztowania Patka stał się głośny nie tylko w Warszawie, lecz także w Petersburgu i Moskwie. Interweniowali znani adwokaci: Franciszek Nowodworski, Aleksander Lednicki i Konstanty Niedźwiecki. Po miesiącu aresztu Stanisława Patka zwolniono. W grudniu 1910 Sąd Okręgowy Warszawski znowu rozpatrywał sprawę Patka, tym razem oskarżonego o namawianie do cofania zeznań i o przynależność do tajnej organizacji Czerwony Krzyż. Po kolejnych postępowaniach dyscyplinarnych za używanie „niewłaściwych zwrotów” na rozprawach, został zawieszony, a następnie w 1911, mimo protestów adwokatów w Królestwie i Rosji, wykreślono Patka na zawsze z listy adwokatów. Już nigdy w szeregi palestry nie powrócił.
.JPG)
Działacz Zjednoczenia Organizacji Niepodległościowych ze Stronnictwa Narodowo-Radykalnego[6]. Był pracownikiem Komisji do spraw Więziennych Tymczasowej Rady Stanu[7].
Po odzyskaniu niepodległości
Po odzyskaniu niepodległości (1918), w latach 1919–1920 organizator polskiego sądownictwa. Został mianowany sędzią Sądu Najwyższego, lecz obowiązków nie podjął[8]. W 1919 jako przedstawiciel Naczelnika Państwa, Józefa Piłsudskiego, dokooptowany do Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu został uczestnikiem delegacji polskiej na paryską konferencję pokojową. 10 stycznia 1920 podpisał w imieniu Polski ratyfikację traktatu wersalskiego.
W latach 1919–1920 minister spraw zagranicznych RP, w latach 1921–1926 poseł w Tokio, w latach 1926–1932 w Moskwie, gdzie negocjował Protokół Litwinowa i pakt o nieagresji. W latach 1933–1935 ambasador w Waszyngtonie z jednoczesną akredytacją na Kubie. Powrócił do kraju z powodu nasilającej się choroby (niedowład nóg). Jako ambasador przeniesiony w stan spoczynku został mianowany w maju 1936 przez prezydenta RP senatorem RP[9] i pełnił mandat do 1939.
Śmierć
Po powrocie z USA zamieszkał przy warszawskiej Kanonii. Przez całe życie partner Stefanii Sempołowskiej. Nie pozostawili po sobie dzieci[8]. Zmarł 25 sierpnia[1] 1944 w szpitalu w wyniku ran odniesionych 22 sierpnia od wybuchu bomby lotniczej podczas bombardowania miasta przez Luftwaffe w trakcie powstania warszawskiego. Pochowany na cmentarzu Stare Powązki (kwatera A-1-1)[10].
Odznaczenia
Polskie
- Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1926)[11][1],
- Krzyż Niepodległości (19 grudnia 1930)[12],
- Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921[13],
- Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości[13],
- Złoty Wawrzyn Akademicki (5 listopada 1935)[14],
- Odznaka Honorowa Polskiego Czerwonego Krzyża I stopnia (1935)[15],
Zagraniczne
- Wielka Wstęga Orderu Korony Włoch (Włochy, 1920)[16],
- Wielka Wstęga Orderu Świętego Grzegorza Wielkiego (Watykan,1920)[17][16],
- Wielka Wstęga Orderu Wschodzącego Słońca (Japonia)[17],
- Wielka Wstęga Orderu Świętego Skarbu (Japonia)[18],
- Wielki Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja)[17],
- Wielka Wstęga Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia)[17],
- Wielka Wstęga Orderu Smoka Annamu (Francja)[17],
- Wielka Wstęga Orderu Kłosa Złotego (Chiny)[17],
- Order Wielkiego Słońca (Chiny, 1928)[19].
Przypisy
- ↑ a b c Profil na stronie Biblioteki Sejmowej.
- ↑ Ludwik Hass: Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.
- ↑ Anna Kargol: Środowisko wolnomularskie w międzywojennym Krakowie, w: Ars Regia, 9/15–16, 2006, s. 157.
- ↑ Przyczynek do działalności adwokatów może dać statystyka (ograniczona do spraw rozstrzyganych w warszawskim sądzie wojennym): W 1906, od 1 (14) stycznia do 1 (14), grudnia warszawski okręgowy sąd wojenny osądził 180 spraw, w których spośród 448 oskarżonych skazano: na karę śmierci 90 osób, na ciężkie roboty 149, na osiedlenie 36, na zamknięcie w wieży 4, do rot aresztanckich 16, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 18, uniewinniono 116. W następnym zaś roku w czasie od 1 (14) stycznia do 24 sierpnia (6 września) sąd wojenny osądził 175 spraw, w których spośród 578 oskarżonych skazano: na karę śmierci 112 osób, na ciężkie roboty 132, na osiedlenie 32, na zamknięcie w fortecy 11, do rot aresztanckich 25, na więzienie 19, na kary dyscyplinarne 12, uniewinniono 235. Z wykazu tego wynika, że w roku 1906 uniewinniono blisko 1/4 oskarżonych, w roku zaś następnym (do 6 września) około 2/5. Liczby te nabierają wyrazistości, gdy się zważy, że wielu podsądnym groził art. 279 rosyjskiego kodeksu karnego, przewidujący jedną tylko karę: karę śmierci. Halina Kiepurska: Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905–1907, Palestra nr 4/1964.
- ↑ Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. Warszawa: Wyd. C.H. Beck, 2000. ISBN 83-7110-721-8. OCLC 830204771.
- ↑ Jerzy Zbigniew Pająk: Lewica niepodległościowa w Królestwie Polskim (sierpień 1914–sierpień 1915), w: „Czasy Nowożytne”, 1998, t. 5, s. 43.
- ↑ Włodzimierz Suleja: Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 225.
- ↑ a b Magdalena Serwatka, Piotr Serwatka. Stanisław Patek: adwokat, polityk, dyplomata. „Palestra 41/5-6(473-474)”, s. 134–138, 1997.
- ↑ P. ambasador Stanisław Patek mianowany senatorem. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 105 z 8 maja 1936.
- ↑ Cmentarz Stare Powązki: STANISŁAW PATEK, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2020-05-15].
- ↑ M.P. z 1926 r. nr 259, poz. 725.
- ↑ M.P. z 1930 r. nr 300, poz. 423, „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
- ↑ a b Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek w dyplomacji i polityce (1914–1939). Warszawa: Neriton-IHPAN, 2013, s. 416.
- ↑ M.P. z 1935 r. nr 257, poz. 305, „za krasomówstwo sądowe”.
- ↑ Polski Czerwony Krzyż. Sprawozdanie za 1935. Warszawa: 1936, s. 11.
- ↑ a b Małgorzata Gmurczyk-Wrońska: Stanisław Patek. Szkic do biografii. „Dzieje Najnowsze”. T. XXXIX. 3/2007. s. 19.
- ↑ a b c d e f Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. C.H. Beck, 2000, s. 725.
- ↑ Czy wiesz kto to jest?. Stanisław Łoza (red.). Wyd. II popr. Warszawa: Główna Księgarnia Wojskowa, 1938, s. 557.
- ↑ Odznaczenie chińskie dla p. Patka. „Gazeta Lwowska”, s. 1, nr 132 z 12 czerwca 1928.
Bibliografia
- Stanisław Patek: Wspomnienia z ważkich okresów pracy, Warszawa 1938.
- Krzysztof Pol: Poczet prawników polskich. Warszawa: Wyd. C.H.Beck, 2000. ISBN 83-7110-721-8. OCLC 830204771.
- Leon Berenson: Z sali śmierci, Warszawa 1929.
- Emil Stanisław Rappaport: Moje czasy adwokackie, „Palestra” 1959, nr 2–3, s. 39.
Linki zewnętrzne
- Krzysztof Pol: Sylwetki wybitnych adwokatów: Adwokaci warszawscy w Cytadeli 1905–1910, Adwokatura Polska
- Stanisław Patek: Ze wspomnień obrońcy, 1936
- Stanisław Patek – publikacje w bibliotece Polona
Media użyte na tej stronie
Baretka: Wawrzyn Akademicki.
Tadeusz Hołówko, Polish politician and diplomat, Stanisław Patek, Polish envoy to Moscow and Dmitrij Bogomolov, Soviet envoy to Warsaw 1929
Leopold Skulski Prime minister of Poland 1919- 1920. After Soviet invasion of Poland 1939, arrested by Soviet NKVD, died in prison
Baretka "ogólna": Order Świętego Skarbu – typ I, używany m. in. podczas II wojny światowej (Japonia).
Autor: Boroduntalk, Licencja: CC BY 3.0
Ribbon bar: l'Ordre du Dragon d'Annam, Grand Croix. 2nd type (1896-1950) from the French government. France.
Stanisław Patek, Polish lawyer , advocate in cases of human righs in Tsarist Russia , diplomat, Minister of Foreign Affairs ,the Ambassador of the Republic of Poland to USA and Soviet Union,retired 1935, died 1944
Autor: Mateusz Opasiński, Licencja: CC BY-SA 3.0
Grób adwokata Stanisława Patka na Starych Powązkach w Warszawie
Baretka Honorowej Odznaki PCK I klasy
Baretka: Order Świętego Grzegorza Wielkiego – Kawaler Krzyża Wielkiego – Watykan / Stolica Apostolska.