Stanisław Bretsznajder

Stanisław Bretsznajder

Chemik

Data i miejsce urodzenia	19 lipca 1907 Mikołajów
Data i miejsce śmierci	14 kwietnia 1967 Warszawa
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski aleja zasłużonych - 73
Zawód, zajęcie	inżynier-chemik, nauczyciel akademicki
Miejsce zamieszkania	Warszawa
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	prof. dr hab. inż.
Alma Mater	Politechnika Warszawska
Uczelnia	Politechnika Warszawska
Wydział	Wydział Chemiczny Politechniki Warszawskiej
Stanowisko	profesor
Odznaczenia

Stanisław Bretsznajder (ur. 19 lipca 1907 w Mikołajowie, zm. 14 kwietnia 1967 w Warszawie)^[1] – polski chemik, nauczyciel akademicki i naukowiec, uznawany za prekursora zastosowań modelowania matematycznego w technologii chemicznej i twórcę oryginalnej polskiej szkoły naukowej^[2][3][4].

Życiorys

Stanisław Bretsznajder urodził się w 1907 roku. Skończył gimnazjum w Radomiu (1926), inżynierskie studia chemiczne w Warszawie (1930) i uzupełniające studia w zakresie technicznej elektrochemii w Wiedniu. Odbył liczne staże przemysłowe, m.in. w Berlinie. W czasie II wojny światowej współpracował z AK pod pseudonimem „Chemik” (przygotowywanie akcji sabotażowych). Pracował, w Politechnice Warszawskiej (1931–1939, 1949–1967) i Politechnice Śląskiej (1945–1949), jako nauczyciel akademicki i naukowiec ściśle współpracujący z przemysłem chemicznym. Kolejne stopnie naukowe uzyskał w latach: doktorat (1933), habilitacja (1936), profesor nadzwyczajny (1946), profesor zwyczajny (1955)^[2][4].

Zmarł w Warszawie w 1967 roku, po ciężkiej chorobie^[4]. Został pochowany w alei zasłużonych (grób 73) na cmentarzu Powązkowskim^[2][4][5][6].

Okres przed wybuchem II wojny światowej

Stanisław Bretsznajder był synem inżyniera kolejowego. Urodził się w 1907 roku w Mikołajowie nad Morzem Czarnym. Uczył się w Gimnazjum im. Tytusa Chałubińskiego w Radomiu (1926), równocześnie pracując w Miejskim Laboratorium Analitycznym (1923-1925)^[4].

Budynek główny Politechniki Warszawskiej

Wydział Chemiczny PW

W latach 1926–1930 studiował chemię w Politechnice Warszawskiej (PW). Po uzyskaniu dyplomu inżyniera-chemika uzupełniał wykształcenie w zakresie elektrochemii technicznej w Wiedniu, jako stypendysta u znanego specjalisty – prof. J. Billitera^[2][7][8]. Odbył też staż przemysłowy w kilku zakładach polskich i w firmie „Crebs” w Berlinie^[2][4].

W 1931 roku został starszym asystentem w Katedrze Technologii Chemicznej Nieorganicznej PW i zaczął, pod kierunkiem prof. Józefa Zawadzkiego, pracę doktorską na temat dysocjacji termicznej ciał stałych. Stopień doktora nauk technicznych uzyskał w 1933 roku, po czym, po kolejnych praktykach w przemyśle (Mościce, Szopienice, Szarlej, Trzebinia), rozpoczął badania nad wytwarzaniem aluminium z krajowych glin. Wyniki tych badań stały się podstawą dwóch decyzji: o budowie fabryki tlenku glinu (do realizacji tych planów nie doszło z powodu wybuchu wojny)^[4] oraz o przyznaniu S. Bretsznajderowi habilitacji i stopnia docenta (1936). Powierzono mu m.in. prowadzenie wykładów nt. „Podstawy procesów przemysłowych”, wcześniej nie powadzonych, łączących w systematyczną całość aspekty fizykochemiczne, technologiczne i inżynieryjne, związanych z powstającą w tym czasie dyscypliną naukową – inżynierią chemiczną. Bretsznajder prowadził też wykłady z elektrochemii technicznej oraz technologii cementu i materiałów wiążących dla studentów PW, a dla studentów Uniwersytetu Warszawskiego – wykłady z technologii chemicznej. Na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym UW zaczął organizować Katedrę Technologii Chemicznej^[2].

Okres II wojny światowej

W czasie II wojny światowej (1940-1944) S. Bretsznajder pracował w fabryce odczynników chemicznych J. Tobis w Warszawie. Współpracując z AK produkował, jako „Chemik”, materiały chemiczne do akcji sabotażowych. W okresie powstania warszawskiego przebywał poza Warszawą^[2].

Okres po zakończeniu II wojny światowej

(c) I, Pimke, CC-BY-SA-3.0

Wydział Chemiczny II PŚl

(c) I, Pimke, CC-BY-SA-3.0

Wydział Chemiczny I PŚl

W latach 1945–1949 S. Bretsznajder pełnił m.in. funkcję doradcy technicznego i kierownika naukowego w zespole odbudowującym zniszczone Państwowe Zakłady Syntezy Chemicznej w Dworach k. Oświęcimia^[2][4]. W tym samym czasie pracował na Politechnice Śląskiej, jako kierownik Katedry Technologii Nieorganicznej; był też dziekanem Wydziału Chemicznego^[2][3][4].

W 1949 roku S. Bretsznajder wrócił do Warszawy i objął stworzoną dla niego Katedrę Inżynierii Chemicznej II, którą w 1951 nazwano Katedrą Projektowania Technologicznego. W Katedrze prowadził zajęcia dydaktyczne oraz nowatorskie badania, związane z projektowaniem procesów technologicznych, w tym np. z modelowaniem i powiększaniem skali procesów, kinetyką reakcji kontaktowych i topochemicznych. Wykłady S. Bretsznajdera dotyczyły również zagadnień projektowania reaktorów chemicznych, co w Polsce miało znaczenie przełomowe^[4].

W latach 1950–1952 Bretsznajder był dziekanem Wydziału Chemicznego PW, a od 1965 roku – członkiem Senatu uczelni^[4].

Dorobek naukowy

W dorobku naukowym Stanisława Bretsznajdera znajduje się m.in.^[2]:

• 171 publikacji w czasopismach krajowych i zagranicznych,
• 17 monografii, książek oraz rozdziałów w zbiorowych opracowaniach książkowych,
• 36 patentów (w tym 6 zastrzeżonych w innych krajach),
• 2 przekłady monografii

oraz liczne wystąpienia na krajowych i międzynarodowych konferencjach, zjazdach i kongresach^[2].

Książkę Stanisława Bretsznajera „Własności gazów i cieczy”^[9] przetłumaczono na język angielski, a „Zasady ogólne technologii chemicznej”^[10] – na język rosyjski i słowacki^[2].

S. Bretsznajder był opiekunem ponad 150 magisterskich prac dyplomowych, 10 prac doktorskich i trzech prac habilitacyjnych^[2].

Działalność pozauczelniana

Grób Stanisława Bretsznajdera na cmentarzu Powązkowskim

W latach 1949–1965 S. Bretsznajder był m.in.^[2]:

• dyrektorem naukowo-technicznym Głównego Instytutu Chemii Przemysłowej,
• kierownikiem Zakładu Fizykochemicznych Podstaw Technologii Chemicznej w Instytucie Chemii Fizycznej PAN,
• przewodniczącym Podsekcji Chemii i Technologii Nieorganicznej PAN,
• przewodniczącym Sekcji Inżynierii i Aparatury Chemicznej w Polskim Komitecie Normalizacyjnym,
• wiceprezesem Zarządu Głównego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1953-56).

Był też członkiem^[2]:

• Rad Naukowych Instytutu Chemii Fizycznej PAN, Instytutu Chemii Ogólnej i Instytutu Badań Jądrowych,
• Komitetu Nauk Chemicznych PAN,
• Rady Ekonomicznej przy Urzędzie Rady Ministrów,
• Głównej Rady Chemii w Komitecie Nauki i Techniki,
• Rady Naukowo-Technicznej przy Ministrze Przemysłu Chemicznego.

Członkiem korespondentem PAN został w 1954 roku, a członkiem rzeczywistym – w 1961 roku^[2].

Odznaczenia, nagrody, opinie

Stanisław Bretsznajder został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał również liczne nagrody, w dziedzinie nauki i postępu technicznego, m.in.^[2]:

• Nagrodę Ministra Szkolnictwa Wyższego I stopnia,
• Nagrodę Ministra Przemysłu Chemicznego,
• Nagrodę Specjalną „Mistrza Techniki”.

Józef Szarawara, profesor Politechniki Śląskiej, autorytet w zakresie technologii chemicznej^[11], napisał^[2]:

W 1977 przez Politechnika Warszawska, Instytut Chemii w Płocku, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Chemicznego (Oddział przy Zakładzie Głównym PKN Orlen SA) i Polskie Towarzystwo Kalorymetrii i Analizy Termicznej rozpoczęły organizację cyklicznych Seminariów Analizy Termicznej im. Stanisława Bretsznajdera. Pierwsze seminarium tego cyklu zorganizowano w Płocku w 1977 roku^[12]. Kolejne seminaria, cieszące się rosnącym zainteresowaniem, odbyły się w latach 1977, 1979, 1983, 1986, 1989, 1993, 1998, 2002, 2007^[4][13] (termin 10th International Seminar on Thermal Analysis and Calorimetry to the memory of Prof. St. Bretsznajder – 28–30 września 2011^[14]) i 2016^[15].

Przypisy