Stanisław Feliks Hiszpański

Stanisław Feliks Hiszpański

Maćko z Bogdańca

Stanisław Feliks Hiszpański, lata 30.
Data i miejsce urodzenia	30 sierpnia 1872 Saratów
Data i miejsce śmierci	25 września 1939 Warszawa
Przyczyna śmierci	od bomby niemieckiej
Zawód, zajęcie	przedsiębiorca
Miejsce zamieszkania	Warszawa, Kijów, Paryż
Narodowość	polska
Alma Mater	Uniwersytet Paryski (Sorbona)
Rodzice	Stanisław Antoni Hiszpański i Zofia Katarzyna Kwiatkowska
Małżeństwo	Zofia Janina Kraków
Dzieci	Zdzisław Janusz, Stanisław i Maria Zofia Janina
Odznaczenia

Stanisław Feliks Hiszpański, ps. Maćko z Bogdańca (ur. 30 sierpnia 1872 w Saratowie, zm. 25 września 1939 w Warszawie) – właściciel warszawskiej firmy szewskiej Hiszpański, działacz społeczny.

Życiorys

Ta sekcja od 2019-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Urodził się 30 sierpnia 1872 w Saratowie, w rodzinie Stanisława Antoniego i Zofii z Kwiatkowskich^[1]. Był trzecim z kolei Stanisławem Hiszpańskim, właścicielem znanej firmy szewskiej w Warszawie^[2][3][4]. Ukończył gimnazjum II w Warszawie. Po maturze i uzyskaniu dyplomu czeladnika podjął pieszą podróż z Warszawy, przez Czechy, Niemcy, Szwajcarię i Francję do Paryża. Po drodze uczył się języków przez nowe znajomości i pracował^[2][5][6]. W Paryżu na Sorbonie ukończył studia z tytułem magistra praw^[7][6].

Stanisław Feliks Hiszpański z synami, ok. 1920 r.

Podczas studiów zatrudnił się jako robotnik w garbarni, dzięki czemu poznał dogłębnie technologię przygotowania skór do produkcji obuwia oraz problemy robotników. W Paryżu poznał swą późniejszą żonę Zofię z Krakowów. Po powrocie do Warszawy uzyskał tytuł mistrza rzemiosła szewskiego i przejął firmę po ojcu, Stanisławie Antonim Hiszpańskim^[2][8].

Władał biegle językiem francuskim, niemieckim, rosyjskim, angielskim i czeskim, mógł jednocześnie rozmawiać w kilku językach, co ułatwiało kontakty z klientami firmy oraz kontakty towarzyskie^[9][10][6]. Jako właściciel firmy Hiszpański przyjmował klientów oraz koordynował i nadzorował wszelkie prace wykonywane dla firmy przez pracowników: mistrzów szewskich, księgowość i innych^[11][12].

Firma miała klientów w Polsce i w krajach na 5 kontynentach^[13][14]. W latach 20. XX w. wybudował willę przy ul. Narbutta 18, w której oprócz części mieszkalnej na piętrze, cały parter przeznaczył na warsztaty z zapleczem socjalnym dla swych pracowników^[15][16]. W roku 1918 wraz z małżonką oddał całą rodową biżuterię na Skarb Narodowy^[17][12][18]. W roku 1922 podarował Kasie im. Mianowskiego posiadłość „Osada Kilińskie” na rzecz uczonych polskich^{[19][2][20][21]}.

2 sierpnia 1899 roku ożenił się z Zofią Janiną Krakow (1879–1963). Mieli troje dzieci: Zdzisława Janusza (inżyniera), Stanisława (artystę) i Marię Zofię Janinę, późniejszą Hiszpańską-Neumann, również artystkę^[22].

Zginął 25 września 1939 roku podczas bombardowania Warszawy. Symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera y-5,6-1,2)^[23].

Działalność polityczna i społeczna

Jako zwolennik walki o niepodległość z bronią w ręku i ze względu na przekonania społeczne, aktywnie współdziałał z Polską Partią Socjalistyczną. W mieszkaniach kijowskim i warszawskich przechowywani byli działacze patriotyczni (Józef Piłsudski) i rewolucyjni (Feliks Dzierżyński, Julian Marchlewski, Michał Mirza-Sulkiewicz, Róża Luksemburg, Stefania Sempołowska) z wyrokami carskimi, broń i tzw. bibuła (po którą do zaboru austriackiego jeździła Zofia Hiszpańska-matka). Policja i żandarmeria dokonywały wielokrotnie, lecz bezskutecznie rewizji^[24][25]. W latach 1899–1904 na podstawie doświadczeń zdobytych w czasie swojego pobytu w Czechach, zakładał „gniazda” Sokołów Polskich pod pozorem szkół gimnastyki. Sam w latach 1899–1917 prowadził „gniazda” na Woli i Powiślu, grupujące zaniedbane dzieci ulicy. Organizował działalność edukacyjną i szkolenia wojskowe^[26]. Pod pseudonimem Zbyszko z Bogdańca publikował w „Dzienniku Kijowskim” artykuły popularyzujące wycieczki krajoznawcze po Królestwie Polskim (sam, aż do roku 1939, był zamiłowany w konnych wycieczkach po różnych regionach kraju i poznawaniu folkloru, m.in. pieśni „dziadowskich”)^[27]. W czasie pobytu w Kijowie Hiszpański należał do inicjatorów i założycieli w 1906 roku Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” oraz był członkiem pierwszego zarządu Związku Sokołów Polskich w zaborze rosyjskim (wraz z E. Hersem i K. Węglińskim). W okresie przed I wojną światową w swej posiadłości „Osada Kilińskie” położonej w starych lasach nad Świdrem, z dala od wsi Mlądz i Józefów, prowadził przez kilka lat szkolenie wojskowe IV gniazda sokolskiego, a w siedzibie Warszawskiego Towarzystwa Cyklistów na Dynasach – działalność edukacyjną i kulturalną. W posiadłości Hiszpańskiego w czasach zaboru rosyjskiego (najbardziej restrykcyjnego, stąd brak pisanej dokumentacji) mieściła się główna kwatera Związku Sokołów Polskich^[28]. Przed I wojną światową, w oparciu o nowatorskie idee skautingu oraz „Sokoła” Hiszpański współtworzył w konspiracji przyszłe Harcerstwo Polskie. W jego posiadłości w okresie zaboru mieściła się zakonspirowana kwatera główna harcerstwa^[29]. Obaj synowie – Zdzisław i Stanisław oraz córka Zofia Maria od dziecka byli aktywnymi harcerzami. Dzięki Hiszpańskiemu jedną ze sprawności harcerskich stało się samodzielne zrobienie obuwia, aż do uzyskania pod okiem mistrza i w jego warsztatach tytułu czeladnika^[30]. Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości, w roku 1918 Hiszpańscy oddali na Skarb Państwa całą biżuterię rodową i osobistą^[31]. Wraz z dwoma synami Zdzisławem i Stanisławem brał udział w wojnie z bolszewikami w roku 1920 jako ochotnik Wojska Polskiego^[1][32].

W odpowiedzi na apel o wsparcie Kasy Mianowskiego znajdującej się w katastrofalnej sytuacji materialnej nauki polskiej, Hiszpański ofiarował w roku 1922 posiadłość „Osadę Kilińskie”. W akcie donacji przeznaczył ją na miejsce pracy twórczej i odpoczynku uczonych. Wówczas nadał jej nazwę „Mądralin”^[33][12]. Zarząd sprawował wraz z Prezesem Kasy Mianowskiego prof. Karolem Lutostańskim i prof. Stanisławem Michalskim (oraz dwoma innymi członkami)^[34].

Ordery i odznaczenia

• Złoty Krzyż Zasługi (28 stycznia 1939)^[35]
• Medal Niepodległości (16 marca 1937)^[36]

Portret rodzinny Hiszpańskich z około 1920 roku. Stanisław Feliks Hiszpański - drugi z lewej

Upamiętnienie

W 2001 jednej z ulic na warszawskim Mokotowie nadano nazwę Rodziny Hiszpańskich^[37]. Stanisław Hiszpański jest wśród pięciu osób z tego rodu, którym poświęcona jest nazwa tej ulicy.

Stanisław Feliks Hiszpański widnieje na Tablicach Zasłużonych na Powązkach wśród zasłużonych „działaczy gospodarczych”. Został upamiętniony jako ofiarodawca Mądralina na tablicy znajdującej się pod jego portretem w Domu Pracy Twórczej PAN.

Bibliografia

• Stanisław Zieliński: Hiszpański Stanisław. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 9. Wrocław – Warszawa – Kraków: Polska Akademia Nauk – Instytut Historii – Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1961, s. 538., reprint wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1990, ISBN 83-04-03497-2.
• Trzech Stanisławów Hiszpańskich, szewców warszawskich, [w:] Stanisław Hiszpański, Stanisław Hiszpański – malarz osobliwy, Warszawa: Instytut Sztuki PAN, 2000, s. 139–161, ISBN 83-85938-93-1 .
• Olgierd Budrewicz, Sagi warszawskie, tom I-III, Warszawa: Czytelnik, 1990, ISBN 8307-01412-3 .
• Olgierd Budrewicz Hiszpańscy, [W:]My, z Warszawy, Czytelnik, 1976, s. 11–19.
• Jerzy S. Majewski, Willa w trzecim pokoleniu. Warszawa nieodbudowana - Narbutta 18, „Gazeta Wyborcza, Historia, Stołeczna”, 18 września 2009 .
• Bogumiła Hiszpańska^[38], Portret rodzinny, Gazeta Wyborcza-Gazeta Stołeczna, 12.09.2001.
• Bogna Hiszpańska, Jak buty to od Hiszpańskiego, „Gazeta Wyborcza-Gazeta Stołeczna”, 2 marca 2019 .
• Marcin Szumowski, Bogna Hiszpańska Saga rodu Hiszpańskich, Dzień dobry, nr 35, 31 sierpnia 2001.
• Wyciąg z aktu notarialnego darowizny „Osada Kilińskie” Stanisława Hiszpańskiego z dn. 17.III.1922 r. Archiwum Polskiej Akademii Nauk
• Kasa im. Józefa Mianowskiego, Fundacja Popierania Nauki. Historia. Lata 1920–1939 [1] [dostęp 2019-05-20] .
• Nauka Polska. Jej potrzeby, organizacja i rozwój, [w:] Rocznik Kasy im. Mianowskiego, w punkcie Zapisy i fundacje w r. 1922, 1923 r.
• Kronika SGH. Jan Witkiewicz-Koszczyc – portret własny 1956. Życiorys, rok 1922 [2]
• Kamień Hiszpańskich, [w:] Paweł Tanewski, Wokół SGH. Domy ludzie zdarzenia, Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 2012, ISBN 978-83-7378-771-1 .
• Stanisław Hiszpański, Trzech Stanisławów Hiszpańskich, szewców warszawskich, pełny rękopis i maszynopis (stron 47) napisany w 1973 r. na zamówienie Mazowieckiej Izby Rzemieślniczej, w archiwum córki Bogumiły Hiszpańskiej .
• Witold Rychter, Wspomnienie o Stanisławie Hiszpańskim, maszynopis w archiwum Bogumiły Hiszpańskiej, 1979 .
• Naukowcy i Mądralin, „Tygodnik „Solidarność””, 3 kwietnia 2001 .
• Paweł Ajdacki, Mądralin – siedziba mędrców [3]
• Bogna Hiszpańska, Szewska pasja i hojność. Wspomnienie o Stanisławie Feliksie Hiszpańskim, Firmie Szewskiej i Mądralinie, Pokolenia, listopad 2018.
• Pismo Kanclerza PAN do dr Bogumiły Hiszpańskiej z dn. 26 lutego 2019 r.
• Bogumiła Hiszpańska, Osobliwi Hiszpańscy. O zasłużonej dla Warszawy rodzinie /Peculiar Hiszpanskis About a Family of Merit for Warsaw Spotkania z Warszawą. Cultural kaleidoscope. Listopad, 2001.
• Agnieszka Dąbrowska, Obuwie w zbiorach muzeów Warszawy, tom 11, Muzeum Warszawy, s. 325–334 .[4] [dostęp 2019-05-20].

Przypisy