Stanisław Filipkowski

Stanisław Filipkowski
Data i miejsce urodzenia

13 lipca 1896
Nowe Święciany

Data i miejsce śmierci

1 czerwca 1964
Warszawa

Odznaczenia
Krzyż Niepodległości Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski
Grób Stanisława Filipkowskiego na cmentarzu Powązkowskim

Stanisław Filipkowski (ur. 13 lipca 1896 w Nowych Święcianach, zm. 1 czerwca 1964 w Warszawie) – żołnierz Legionów Polskich i Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego, Inżynier, architekt, urbanista oraz nauczyciel akademicki.

Życiorys

Był synem inżyniera kolejowego i działacza niepodległościowego Józefa Saturnina Filipkowskiego (1848–1921) i Zofii z Jaxa-Kwiatkowskich[1], bratem działaczki niepodległościowej i dyrektorki programowej Polskiego Radia w Wilnie Wandy Pełczyńskiej (1894–1976) i inżyniera dróg i mostów Włodzimierza (1898–1974)[1]. Ukończył Szkołę Handlową w Kielcach (1913) i rozpoczął studia na Wydziale Architektury Politechniki Lwowskiej[2]. Członek „Zarzewia”, Polskich Drużyn Strzeleckich i skautingu[2]. Po wybuchu I wojny światowej, 6 sierpnia 1914 wstąpił do Legionów Polskich, gdzie służył w 1 pp I Brygady. Ranny w bitwie pod Konarami, leczył się w szpitalu w Kamieńsku[2]. Następnie służył w placówce werbunkowej Departamentu Wojskowego NKN w Kielcach (5 XI 1915 – 27 VII 1916). Po rezygnacji odesłany do I Brygady, m.in. uczestniczył w walkach na Wołyniu jesienią 1916 roku[2]. Po kryzysie przysięgowym internowany w Szczypiornie[2]. Po zwolnieniu z obozu w styczniu 1918 kontynuował studia na Politechnice Lwowskiej. Uczestnik obrony Lwowa przed Ukraińcami. Potem służył ochotniczo w WP (1918–1921) uczestnicząc w wojnie polsko-bolszewickiej[2]. Po demobilizacji kontynuował studia na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej, które ukończył w 1925[3].

W 1936 pełnił funkcję prezesa Zarządu Oddziału Gdynia SARP. Należał także do Towarzystwa Urbanistów Polskich. Zajmował się budową miast. W 1926 wraz ze Stefanem Sienickim zdobył I nagrodę w konkursie na regulację i rozbudowę miasta Radomia, w 1931 – I nagrodę w konkursie na projekt regulacji i zabudowy miasta Poznania (z Janem Graeffe)[4]. Wraz z nim w tym samym roku przygotował zatwierdzony plan ogólny miasta Poznania[5]. Jego projekt rozbudowy Radomia jest uważany za początek funkcjonalizmu w projektowaniu polskich miast. Zaprojektował Osiedle w Lesie Gdańskim w Bydgoszczy które w 1928 roku znalazło się w planach rozbudowy miasta. Kryzys gospodarczy nie pozwolił na jego realizację[6]. W 1928 przedstawił wraz ze Stanisławem Różańskim i Marią Buckiewiczówną przygotował plan ogólny Wielkiej Warszawy. W 1930 przygotował wraz Stanisławem Brukalskim, Janem Graefem i Janem Chmielewskim – rozplanowanie terenów osiedli Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Żoliborzu w Warszawie między ulicami Krasińskiego, Stołeczną, Słowackiego i placem Wilsona[5]. Zwyciężył wraz z Maksymilianem Burstinem w konkursie na projekt Domu Ludowego im. Wincentego Witosa w Krakowie[3]. W 1933 stanął na czele Pracowni Projektów przy Komisarzu Rządu w Gdyni Franciszku Sokole. Na tym stanowisku kierował tworzeniem zaakceptowanego przez Komisję Międzyministerialną w 1935 „programu planu zabudowy miasta Gdyni”. Zakładał on budowę połączenia kolejowego Gdyni z Polską przez Mały Kack, Chwaszczyno i Żukowo. Stanowił on podstawę do opracowywania szczegółowych planów reprezentacyjnej części śródmieścia (tzw. Forum Morskie, 1938)[7] oraz fragmentów dzielnic Śródmieście, Mały Kack, Kamienna Góra i Redłowo. Filipkowski ze współpracownikami dbał o porządkowanie chaotycznie zabudowywanych fragmentów miasta[8]. Proces ten przetrwało zajęcie miasta przez hitlerowskie Niemcy w 1939[9]. W latach 1938–1941 był profesorem nadzwyczajnym oraz kierownikiem katedry urbanistyki na Politechnice Lwowskiej[10]. Członek oddziału SARP we Lwowie w latach 1938-1939. Był autorem wielu artykułów w prasie fachowej m.in. Plan ogólny Wielkiej Warszawy, w: „Architektura i budownictwo”, Warszawa 1928, s. 410; Zagadnienie rozmieszczenia ludności w rozwoju portowego miasta Gdyni, „D-O-M” 1936, nr. 3 — 4, s. 2 5, (ilustracji 7); Budowa wielkiego miasta na przykładzie Gdyni, „Biuletyn Urbanistyczny” 1938, nr. 2, s. 32-37, mapka 1; Dzielnica reprezentacyjna portowego miasta Gdyni, „Biuletyn Urbanistyczny” 1938, nr. 2, s. 38-50, planów i plansz; Projekt Dzielnicy Reprezentacyjnej w Gdyni, „Forum Morskie”, 1938, s. 199.

Po wybuchu II wojny światowej zmobilizowany służył jako por. saperów. Uniknął niewoli niemieckiej. Podczas okupacji żołnierz Armii Krajowej, por. saperów, ps. „Cyrjak” – uczestnik powstania warszawskiego, walczył w Śródmieściu. Po powstaniu przebywał w niewoli niemieckiej[11].

Od 1947 wykładał na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. W 1948 otrzymał tytuł profesora zwyczajnego[12]. Przez wiele lat był kierownikiem Zakładu Planowania Osiedli i Studium Planowania Przestrzennego PW[13]. Od 1946 był członkiem warszawskiego oddziału SARP. W 1952 zaprojektował odbudowę pałacu Fanshawów na warszawskim Henrykowie (ulica Puławska 107a)[3]. W latach 1956-1964 był członkiem redakcji „Kwartalnika Architektury i Urbanistyki”. Wraz z Janem Chmielewskim autor skryptu, Zagadnienie szkolenia pracowników planowania przestrzennego w Polsce po drugiej wojnie światowej, Warszawa 1963. Był również autorem plac plastycznych, m.in. drzeworytów.

Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 88-3-13/14)[14].

Rodzina

Ożenił się dwukrotnie: pierwszy raz z Zofią z Błeszyńskich. Mieli syna żołnierza Szarych Szeregów i dziennikarza Tadeusza (1932-2020) i córkę architektkę Barbarę Filipkowską-Mrass (1936-1982)[3]. Drugi raz z Hanną z Kelles-Krauzów (1914–1969), 1-voto Biedrzycką, córką Stanisława i Marii Kelles-Krauzów[15]. Małżeństwo było bezdzietne.

Odznaczenia i upamiętnienie

Przypisy

  1. ↑ a b Jerzy Z. Pająk, Filipkowski Józef Saturnin (1848-1921), Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, red. Jerzy Szczepański, Kielce 2009, s. 135-136
  2. ↑ a b c d e f biogram Stanisław Filipkowski (1896-1964), w: Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916, Ziemia Kielecka, oprac. Jerzy Z. Pająk, Kielce 2007, s. 232-233
  3. ↑ a b c d e f prof. dr inż. arch. Stanisław Filipkowski. inmemoriam.architektsarp.pl. [dostęp 2019-08-03].
  4. ↑ Grażyna Kodym-Kozaczko, Trwanie i przemijanie architektury propagandowej na przykładzie architektury Poznania, „Czasopismo Techniczne. Architektura" nr 108 (4-A/2), 2011 188--193 – wersja elektroniczna
  5. ↑ a b Aneta Borowik, Słownik architektów, inżynierów i budowniczych związanych z Katowicami w okresie międzywojennym, Katowice 2012, s. 25, 48, wersja elektroniczna
  6. ↑ Spacer przez modernizm po Bydgoszczy – oficjalna strona turystyczna Bydgoszczy
  7. ↑ Wojna o Forum?. sztuka-architektury.pl. [dostęp 2019-08-03].
  8. ↑ Szerzej na ten temat Maria Jolanta Sołtysik, Gdynia – miasto dwudziestolecia międzywojennego. Urbanistyka i architektura. Warszawa 1993.,
  9. ↑ UCHWAŁA NR XLVI/1052/10 RADY MIASTA GDYNI z 29 września 2010 r.. gdynia.pl. [dostęp 2019-08-03].
  10. ↑ Петришин Г. П. Випуcкники Львівської школи урбаністики у європейському контексті ХХ століття / „Вісник Національного університету «Львівська політехніка»” Серія: Архітектура, Львів 2017. № 878, С. 149–159.
  11. ↑ Muzeum Powstania Warszawskiego – Powstańcze biogramy – https://www.1944.pl/powstancze-biogramy/stanislaw-filipkowski,10071.html
  12. ↑ Nominacje profesorskie, „Głos Ludu” nr 219, z 10 sierpnia 1948, s. 4
  13. ↑ Politechnika Warszawska, Skład osobowy rok akademicki 1961-1962, Warszawa 1962, s.34
  14. ↑ Cmentarz Stare Powązki: JÓZEF FILIPKOWSKI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-08-03].
  15. ↑ Cmentarz Stare Powązki: KELLES-KRAUZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-07].
  16. ↑ Gdyńscy architekci będą mieć na Chwarznie swoje ulice. gdynia.naszemiasto.pl. [dostęp 2019-08-03].

Bibliografia

  • biogram Stanisław Filipkowski (1896-1964), w: Raporty i korespondencja oficerów werbunkowych Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego 1915-1916, Ziemia Kielecka, oprac. Jerzy Z. Pająk, Kielce 2007, s. 232-233
  • biogram prof. dr inż. architekt Stanisław Filipkowski inmemoriam.architektsarp. [dostęp 2019-08-03]

Media użyte na tej stronie

Stanisław Filipkowski - grób.jpg
Autor: Krzem Anonim, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób Stanisława Filipkowskiego na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 88, rząd 3, grób 13, 14)