Stanisław Grabski

Stanisław Grabski

Data i miejsce urodzenia	5 kwietnia 1871 Borów, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	6 maja 1949 Sulejówek, Polska
Poseł na Sejm Ustawodawczy
Okres	od 1919 do 1922
Przynależność polityczna	Związek Ludowo-Narodowy
Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 27 października 1923 do 14 grudnia 1923
Poprzednik	Stanisław Głąbiński
Następca	Bolesław Miklaszewski
Minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego
Okres	od 25 marca 1925 do 15 maja 1926
Poprzednik	Jan Zawidzki
Następca	Józef Mikułowski-Pomorski
Odznaczenia

Stanisław Grabski - portret Stanisława Lentza 1919

Stanisław Grabski jako przewodniczący Rady Narodowej RP 1943

Grób Grabskiego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (2008)

Stanisław Grabski ps. Stanisław^[1] (ur. 5 kwietnia 1871 w Borowie, zm. 6 maja 1949 w Sulejówku) – polski polityk, ekonomista, poseł na Sejm Ustawodawczy oraz I kadencji w II RP, przewodniczący Rady Narodowej RP (1942-1944), wiceprzewodniczący Krajowej Rady Narodowej (1945-1947).

Życiorys

Pochodził z rodziny ziemiańskiej z Łęczyckiego. Profesor ekonomii: w latach 1910–1939 Uniwersytetu Lwowskiego, Akademii Rolniczej w Dublanach, a także Uniwersytetu Jagiellońskiego, a następnie, od 1947 – Uniwersytetu Warszawskiego.

W młodości organizator kółek socjalistycznych. Od 1890 członek Związku Robotników Polskich. Należał do organizatorów „Kas Oporu” oraz nielegalnych związków zawodowych metalowców i stolarzy. We wrześniu 1891 wyjechał do Berlina na studia. Tam był wydawcą szeregu publikacji postulujących umieszczenie hasła niepodległości w programie partii socjalistycznej. Był również redaktorem „Gazety Robotniczej”.

Uczestnik zjazdu socjalistów polskich w Paryżu w końcu listopada 1892 roku z ramienia Związku Robotników Polskich^[1]. W listopadzie 1892 współzałożyciel PPS, z którą zerwał w 1902, wiążąc się z obozem narodowym. Od 1905 w Lidze Narodowej, od 1906 członek jej władz. Od 1907 wiceprezes Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego w Galicji. W 1914 roku jako przedstawiciel narodowych demokratów był członkiem sekcji wschodniej Naczelnego Komitetu Narodowego^[2]. W lipcu 1917 roku został członkiem Rady Polskiej Zjednoczenia Międzypartyjnego w Moskwie^[3]. Członek Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu. Filister honorowy Polskiej Korporacji Akademickiej Cresovia Leopoliensis.

Członek polskiej delegacji na rokowania Polski i RFSRR w Mińsku, a następnie w Rydze, zakończonych traktatem ryskim. Jako zwolennik koncepcji inkorporacyjnej Romana Dmowskiego i przeciwnik koncepcji federacyjnej Józefa Piłsudskiego doprowadził do wytyczenia polsko-sowieckiej linii zawieszenia broni (która następnie stała się podstawą linii granicznej) w odległości 20–30 km na zachód i północny zachód od Mińska, zajętego ponownie w końcu wojny polsko-bolszewickiej (12 października 1920) przez Wojsko Polskie.

W latach 1919–1927 poseł na Sejm z listy Związku Ludowo-Narodowego. W 1923 (rząd Wincentego Witosa – tzw. Chjenopiast) i w latach 1925–1926 minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego. Autor ustawy tzw. Lex Grabski regulującej kwestię szkolnictwa dla mniejszości narodowych. Ustawa ustalała wewnętrzne urzędowanie wszystkich szczebli administracji w państwowym języku polskim, znosząc sprzeczne dawniejsze przepisy zaborców. W stosunkach z miejscową ludnością ukraińską i białoruską nie tylko pozwalała, ale i nakazywała używanie języków tych ludności. Dawała też ona prawo do zwracania się we własnej mowie do urzędów państwowych^[4]. Po przewrocie majowym w 1926 Grabski wycofał się z życia politycznego i poświęcił się pracy naukowej i publicystycznej.

W ramach obchodów 20 rocznicy obrony Lwowa 20 listopada 1938 Rada Miasta Lwowa podjęła uchwałę nazwaniu jego imieniem jednej z ulic miasta^[5]. W wyborach samorządowych z maja 1939 ubiegał się o mandat radnego Rady Miasta Lwowa startując z Listy Chrześcijańsko-Narodowej i został zastępcą radnego^[6]. W 1937 otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[7][8].

W czasie II wojny światowej, po agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939 i okupacji Lwowa przez Armię Czerwoną aresztowany przez NKWD i więziony (1939–1941) w obozie na terenie ZSRR. Po ataku III Rzeszy na ZSRR i układzie Sikorski-Majski uwolniony, wyjechał do Londynu. W latach 1942–1944 przewodniczący II Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej. Zwolennik porozumień jałtańskich, po utworzeniu w ich konsekwencji Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej 1 lipca 1945 wraz ze Stanisławem Mikołajczykiem wrócił do Polski, został jednym z wiceprezesów Krajowej Rady Narodowej w latach 1945–1947. Po sfałszowanych wyborach do Sejmu Ustawodawczego w styczniu 1947 objął katedrę ustrojów społecznych na Wydziale Prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Uchwałą Rady Państwa z 22 lipca 1947 nadano mu Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[9]. Zmarł w 1949 w Sulejówku. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 89-3/4-30/31)^[10].

Rodzina

Brat: Władysław Grabski – ekonomista, dwukrotny premier RP (1920, 1923-25). Siostra: Zofia Kirkor-Kiedroniowa – nauczycielka i działaczka społeczna.

Od 1895 był żonaty z Ludmiłą Rożen, z którą miał pięcioro dzieci – trzy córki (Feliksę, Ludmiłę, Janinę) i dwóch synów (Stanisława, który zginął w czasie wojny w 1920, odznaczonego Orderem Virtuti Militari^[11] i Zbigniewa (1907–1943), który był harcmistrzem, do 1941 był więziony w ZSRR i zmarł w wyniku wypadku podczas pełnienia służby wojskowej). Po śmierci pierwszej żony (1915), Stanisław Grabski ożenił się (w 1916) z Zofią Smolikówną (ur. 2 marca 1893, zm. 5 lutego 1965), z którą miał dwie córki: Annę (ur. 1919, zm. 29 sierpnia 2012), która była rzeźbiarką i Stanisławę (1922–2008) – teologa, publicystkę, wieloletniego prezesa warszawskiego KIK.

Najważniejsze prace

• Zarys rozwoju idei społeczno-gospodarczych w Polsce (1903)
• Rewolucja (1921)
• Naród a państwo (1922)
• Kryzys myśli państwowej (1927)
• Ekonomia społeczna (1927–1929)
• Na nowej drodze dziejowej (1946)

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1947)^[9]
• Krzyż Walecznych (1922)^[12][13]
• Komandor Orderu Gwiazdy Rumunii
• Komandor Orderu Korony Rumunii^[13]
• Krzyż Wielki Orderu Piusa IX (1925)^[13]
• Medal międzysojuszniczy „Médaille Interalliée” (zezwolenie Naczelnika Państwa w 1921)^[14]

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Stanisław Grabski, Pamiętniki, tom I i II, Czytelnik, Warszawa 1989
• Henryk Wereszycki, Grabski Stanisław w: Polski Słownik Biograficzny, tom VIII, Kraków (1959–1960), s. 519–527 wersja elektroniczna IPSB
• Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego, ŻannaŻ. Kormanowa (red.), FeliksF. Tych (red.), EugeniuszE. Ajnenkiel, t. II, Warszawa: „Książka i Wiedza”, 1987, ISBN 83-05-11435-X, ISBN 83-05-11657-3, OCLC 749635580 .
• Czy wiesz kto to jest? pod ogólną red. Stanisława Łozy, Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, Warszawa 1938

Linki zewnętrzne

• A. Redzik, Wydział Prawa Uniwersytetu Lwowskiego w latach 1939–1945
• Dr hab. Rafał Łętocha, O dobro powszechne. Ekonomia społeczna Stanisława Grabskiego
• Publikacje S. Grabskiego w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl