Stanisław Hojnowski

Stanisław Piotr Hojnowski

pułkownik
Data i miejsce urodzenia	28 czerwca 1893 Jadowniki
Data i miejsce śmierci	6–7 września 1939 Tomaszów Mazowiecki
Przebieg służby
Lata służby	1912–1939
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Jednostki	16. Pułk Piechoty Ziemi Tarnowskiej 85. Pułk Strzelców Wileńskich 16. Batalion Korpusu Ochrony Pogranicza 15. Pułk Piechoty „Wilków” 45. Pułk Piechoty Strzelców Kresowych
Główne wojny i bitwy	Wojna obronna Polski 1939 roku
Odznaczenia

Rondo im. Płk. Stanisława Hojnowskiego w Tomaszowie Mazowieckim

Tablica pamiątkowa przy III LO w Tomaszowie Mazowieckim

Epitafia poświęcone Hojnowskiemu i jego żołnierzom – obrońcom Tomaszowa w kruchcie kościoła pw. św. Jadwigi na największym osiedlu Niebrów w Tomaszowie Mazowieckim

Stanisław Piotr Hojnowski (ur. 28 czerwca 1893 w Jadownikach, zm. w nocy z 6 na 7 września 1939 w Tomaszowie Mazowieckim) – dowódca 45 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych, uczestnik wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 roku.

Życiorys

Wczesne lata w Galicji

Był synem Andrzeja i Anny z Lubowieckich. Przodkowie matki byli w XVII wieku właścicielami wsi Jadowniki. Ukończył gimnazjum w Bochni, gdzie zdał również maturę. Już wówczas biegle władał językiem niemieckim^[1].

Kariera w dwóch armiach

Mimo że rodzice opierając się na urzędniczych karierach przodków, przygotowywali go na studia prawnicze, sam ostatecznie wybrał wojskowość. W wieku 19 lat wstąpił do armii austriackiej, w której pozostał do 7 listopada 1918 roku nie wymawiając posłuszeństwa podczas kryzysu przysięgowego. Podczas I wojny światowej dosłużył się stopnia porucznika w armii austriackiej^[2].

W listopadzie 1918 roku zdecydował się przystąpić do Wojska Polskiego i skierowany został do powiatu limanowskiego, gdzie miał zorganizować kompanię piechoty zdolną powstrzymać szabrownictwo na terenach opuszczanych przez Austriaków. Jako organizator struktur wojskowych zapisał się pozytywnie w Mszanie, gdzie udało mu się stworzyć oddział w kilka dni, dzięki czemu odparto kilka zorganizowanych ataków^[3].

W grudniu 1918 roku przeniesiono go do 16 Pułku Piechoty Ziemi Tarnowskiej, gdzie został dowódcą 4. kompanii, z którą walczył na Śląsku Cieszyńskim z Austriakami^[4].

W lipcu 1922 roku przeniesiono go do 85. Pułku Piechoty, gdzie w 1924 roku awansował do stopnia majora. W październiku 1927 roku został dowódcą 16. Batalionu Korpusu Ochrony Pogranicza. Od kwietnia 1932 roku był zastępcą dowódcy w 15. Pułku Piechoty, a z końcem 1935 roku awansował na dowódcę 45. Pułku Piechoty^[2].

W przededniu II wojny światowej

W sierpniu 1939 roku polskie dowództwo zakładając, że konflikt z Niemcami nie przerodzi się tak szybko w wojnę, a będzie miał charakter lokalny, skoncentrowany na Pomorzu, postanowiło zmobilizować Korpus Interwencyjny operujący w północnej Polsce. Miał on przeciwstawiać się niemieckiej dywersji, zarówno ze strony lokalnych volksdeutschów, jak i samego Wehrmachtu z Warmii i Mazur czy Pomorza Zachodniego. W skład polskich oddziałów interwencyjnych wszedł między innymi pułk dowodzony przez Hojnowskiego^[2]. Jednak gdy zorientowano się, że nadchodzący konflikt nie będzie toczył się jedynie o Gdańsk i korytarz eksterytorialny z Rzeszy, postanowiono rozwiązać Korpus Interwencyjny z końcem sierpnia. Dowództwo 45. Pułku wraz z III batalionem opuściły Pomorze 1 września po południu^[5].

Walka w Tomaszowie

Po dwóch dniach oddziały wyładowały się z transportu kolejowego z Pomorza w okolicach Koluszek. W trakcie drogi oddziały były wielokrotnie bombardowane, w wyniku czego I batalion 45. Pułku został wysłany drogą okrężną i dopiero 5 września został skierowany marszem na Tomaszów. Natomiast niemal wszystkie pododdziały 13. Dywizji znalazły się w rejonie koncentracji już 4 września i otrzymały rozkaz o zajęciu rejonu Tomaszów – Ujazd^[2].

W Tomaszowie podczas przemarszu przez ulicę Warszawską, 45. Pułku piechoty został niespodziewanie ostrzelany. Okazało się, że północna dzielnica miasta – Starzyce już jest

zajęta przez Wehrmacht. Widząc, że droga wyjazdowa z Tomaszowa do Warszawy jest już zablokowana reszta żołnierzy czołowych oddziału pułku rozproszyła się i małymi grupkami wymknęła z miasta uchodząc w kierunku lasów spalskich. W tym samym czasie główna część kolumny pułkowej, która znajdowała się nieco dalej w głębi ulicy została zaatakowana przez dywersantów niemieckich^[6].

Udział tomaszowskich Niemców w atakach

Niemieccy tomaszowianie czekający na przyjazd Hansa Franka w 1941 roku. Róg ulic Warszawskiej i Szerokiej

Do żołnierzy Hojnowskiego strzelano z dachów, okien, bram i ogródków. Oddział został równocześnie zaatakowany przez silny ogień czołgów Wehrmachtu i niemieckich dywersantów, którzy z okien domów przy ulicach: Warszawskiej, Św. Władysława, Szerokiej i Towarowej, przeprowadzili ostrzał z karabinów ręcznych i maszynowych. Zsynchronizowana akcja wywołała chaos w polskich szeregach. Po kilku godzinach jednostka uległa zupełnemu rozbiciu. Przed wojną mieszkała w Tomaszowie znaczna mniejszość niemiecka. Wielu tomaszowskich Niemców już wtedy nie kryło wrogości do państwa polskiego. Po kryjomu uciekali do Niemiec, gdzie przechodzili przeszkolenie wojskowo-dywersyjne. Pod koniec sierpnia 1939 roku w mieście dochodziło na tym tle do zamieszek etnicznych. Większość z dywersantów atakujących polskich żołnierzy w Tomaszowie 6 września było miejscowymi, tomaszowskimi Niemcami^{[7][8][9][10][11][12][13]}.

Stanisław Hojnowski zginął wraz ze 110 żołnierzami, którymi dowodził, na ulicy Warszawskiej w Tomaszowie Mazowieckim, na wysokości ówczesnego Gimnazjum nr 2 (w PRL Szkoła Podstawowa nr 2, obecnie Szkoły Katolickie przy Warszawskiej 95/97)^[14]. Wraz z podwładnymi został pochowany na tomaszowskim cmentarzu wojennym przy ul. Smutnej^[15]. W roku 2016 trwała debata w mieście nad nadaniem patronatu Hojnowskiego pobliskiemu nowo powstałemu rondu, ostatecznie zdecydowano jednak o upamiętnieniu pułkownika w innym miejscu^[16][17].

Upamiętnienie

W Tomaszowie Mazowieckim imieniem Stanisława Hojnowskiego nazwano rondo w kompleksie dworców komunikacji zbiorowej (PKP Tomaszów Mazowiecki, PKS Tomaszów Mazowiecki, pętla MZK Tomaszów Mazowiecki)^[18]. Jest również patronem III Liceum Ogólnokształcącego na Michałówku^[19] oraz jednej ulicy w dzielnicy Białobrzegi^[20].

Rodzina

Stanisław Hojnowski miał brata Józefa (1890–1940), kierownika szkoły w Milówce^[21][22] i siostrę Kunegundę (1888–1918) zmarłą na hiszpankę^[23]. Szwagier Józef Owsiak był radcą lasów państwowych i marszałkiem powiatu nadwórniańskiego^[24]. Pułkownik zmienił wyznanie, by pojąć za żonę rozwódkę Marie Grunt-Mejer, która przeżyła go o dwa lata, umierając w 1941 roku w Warszawie na raka żołądka. Małżeństwo było bezpotomne^[25].

Przypisy