Stanisław Janicki (inżynier)

Stanisław Janicki

Portret Stanisława Janickiego drzeworyt Józefa Łoskoczyńskiego wg rysunku Stanisława Witkiewicza (1888)
Data i miejsce urodzenia	28 marca 1836 Warszawa
Data i miejsce śmierci	10 lipca 1888 Warszawa
Zawód, zajęcie	inżynier
Odznaczenia

Dok pływający Janickiego. Rysunek techniczny z amerykańskiego patentu z roku 1872

Artykuł z angielskiego pisma technicznego „Engineering” z 1872 roku, opisujący wynalazek Janickiego

Stanisław Janicki herbu Rola (ur. 28 marca 1836 w Warszawie, zm. 10 lipca 1888 tamże^[1]) – polski inżynier budowlany, hydrolog oraz wynalazca. Kierował budową obiektów kolei warszawsko-petersburskiej oraz portu w Fiume (obecnie Rijeka). Współpracował przy budowie m.in. mostu Kierbedzia w Warszawie oraz Kanału Sueskiego^[2]. Był twórcą własnej, nowoczesnej koncepcji uspławniania rzek^[3][4], w której wykazywał zależność stopnia ich regulacji z rodzajem gruntu, co potwierdziła praktyka. W 1871 roku wynalazł dok pływający do naprawy statków.

Rodzina

Pochodził ze szlacheckiego rodu Janickich herbu Rola wyznania ewangelickiego. Był synem Stanisława Janickiego, matematyka, profesora Szkoły Politechnicznej w Warszawie, publicysty oraz autora pierwszej naukowej rozprawy w języku polskim o maszynach parowych^[5] i jego żony Heleny z Malczów, siostry Konstantego Bogumiła Malcza (1799–1839) oraz Jana Fryderyka Wilhelma Malcza (1795–1852). Pod wpływem żony, jego ojciec przeszedł na kalwinizm i w tym wyznaniu były wychowane jego dzieci.

Stanisław Janicki ożenił się po raz pierwszy z Emilią z domu Pelizzaro, córką spolonizowanego kupca Pawła Pelizzaro. Ich synem był Konstanty Janicki, zoolog.

Życiorys i dokonania

Grób inż. Stanisława Janickiego (1836–1888) i jego ojca matematyka Stanisława Janickiego (1798–1855) na Cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie

W Warszawie ukończył gimnazjum realne jednocześnie praktykując w warsztacie stolarskim, a później w Fabryce Machin Towarzystwa Żeglugi Parowej na Solcu, należącej do Banku Polskiego. W latach 1854–1856 studiował na wydziale inżynierii politechniki w Hanowerze w Niemczech^[6]. Od 1856 roku został zaangażowany do fabryki parowozów i mostów żelaznych Goüin et Cie w Paryżu, gdzie współpracował z francuskim inżynierem Aleksandrem Lavalleyem. Firma ta dostarczała elementy stalowej konstrukcji dźwigarów do żelaznego mostu na Wiśle, zaprojektowanego przez Stanisława Kierbedzia. W latach 1860–1864 prowadziła w Warszawie roboty związane z jego wykonaniem. Reprezentowali ją na placu budowy dwaj przedstawiciele: francuski inżynier Cottard oraz Stanisław Janicki^[7]. W tym czasie Janicki był zastępcą kierownika budowy. Podczas pobytu w Warszawie uczestniczył również w życiu społecznym m.in. z rekomendacji Józefa Kraszewskiego współpracował z „Gazetą Polską” oraz działał w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności^[4].

W latach 1859–1869 był bliskim współpracownikiem Ferdynanda Lessepsa przy budowie Kanału Sueskiego, który połączył basen Morza Śródziemnego, poprzez Morze Czerwone, z wodami Oceanu Indyjskiego. Janicki nadzorował prace przy budowie północnego odcinka Kanału, od Port Saidu do Ismailii. W budowie tej brali udział również inni Polacy, jak kierownik robót Mieczysław Geniusz oraz urzędnik Cyprian Kuczewski. Po zakończonej budowie żona Napoleona III cesarzowa Eugenia udekorowała najbardziej zasłużonych budowniczych za wkład w budowę kanału. Lesseps otrzymał Krzyż Wieki^[8], a Janickiemu przyznano Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej^[9].

W 1870 roku zawiązał wraz z inżynierami Cottardem oraz Champouillonem przedsiębiorstwo robót publicznych oraz budowy kolei pod nazwą Enterprise generale des chemins de fer et des travaux publics^[5] i w jego imieniu odbył liczne podróże do wielu krajów świata. W 1871 podczas pobytu w Anglii starał się wdrożyć do produkcji swój pomysł doku pływającego. Z powodu braku czasu oraz niewystarczającego finansowania nie udało się urzeczywistnić projektu, jednak w 1871 roku Janicki uzyskał angielski patent na swój wynalazek – dok pływający do napraw okrętów^[2], a w 1872 udało mu się opatentować go w Ameryce.

Janicki był również autorem projektu kanału morskiego w Petersburgu oraz wodociągów w Odessie^[5], które zrealizowane zostały przez inne firmy budowlane. Rząd austriacki powierzył mu kierownictwo robót portowych w Fiume (obecnej Rijece), po zakończeniu których w 1879 roku przyjął propozycje władz rosyjskich na objęcie kierownictwa robót przy dokończeniu kanalizacji rzeki Moskwy. Janicki prowadził prace budowlane na odcinku 170 km od Moskwy do Kołomny, gdzie zastosował w korycie rzeki jazy ruchome, kanały odchodowe i śluzy. Do holowania statków po raz pierwszy w Rosji zastosował francuski system przeciągania ich przy użyciu stalowej liny ułożonej na dnie rzeki^[5]. Po zakończeniu prac Janicki pełnił przez kilka lat funkcję dyrektora żeglugi parowej na tej rzece. Później pracował również w Zagłębiu Donieckim, przyczyniając się do rozwoju miejscowych kopalń. Był również jednym z założycieli Towarzystwa kopalń rud żelaznych w Krzywym Rogu^[5].

Na podstawie wieloletnich studiów oraz praktyki inżynierskiej w 1879 roku Janicki opracował także własną teorię spławiania rzek. Dwie rozprawy o sposobie ulepszenia żeglugi rzecznej ogłoszone zostały w czterech językach: po rosyjsku, francusku, niemiecku oraz po polsku. Opublikowane zostały m.in. w 1882 roku w polskim czasopiśmie technicznym „Przegląd Techniczny”^[10] oraz w formie książkowej w języku niemieckim. Publikacja zwróciła uwagę środowiska hydrologicznego na całym świecie i została wydana również w języku angielskim pt. Memoir on a New Kind of Movable Dam^[11] w Stanach Zjednoczonych, a jej publikację sfinansował amerykański rząd^[5].

W 1883 roku Janicki powrócił do Warszawy, gdzie zajmował się działalnością społeczną, dobroczynną oraz wydawniczą – zainicjował m.in. specjalistyczne czasopisma polskie „Zdrowie” oraz „Inżynieria i Budownictwo”^[4]. Był również czynny zawodowo, m.in. brał udział w komitecie zajmującym się kanalizacją miasta. Starał się załagodzić spory pomiędzy inżynierami oraz wypracować wspólną koncepcję skanalizowania Warszawy z uwzględnieniem różnych punktów widzenia. Popierał w nim projekty kanałów kanalizacyjnych brytyjskiego inżyniera Josepha Lindleya, a jednocześnie skłonił go do pewnych modyfikacji planów z uwzględnieniem wiedzy techników polskich, którzy znali lepiej lokalne uwarunkowania i problemy^[5]. Szeroką polemikę poświęconą tej problematyce opublikował w 1885 roku w „Gazecie Polskiej”.

W 1887 roku francuskie konsorcjum zaproponowało Janickiemu objęcie prac przy budowie Kanału Panamskiego, jednak odrzucił tę propozycję^[12]. Na krótko przed śmiercią Janicki otrzymał jeszcze od greckiego rządu propozycję nadzoru nad robotami Kanału Korynckiego, lecz z powodu stanu zdrowia nie wyraził na nią zgody.

Udzielał się w życiu kościelnym będąc w latach 1884 i 1885 prezesem Synodu ewangelicko-reformowanego^[13].

Zmarł w Warszawie w 1888 i pochowany został na cmentarzu ewangelicko-reformowanym^[14] (kwatera C-1-7)^[15].

Publikacje

Stanisław Janicki opublikował:

• W kwestii ulepszenia warunków żeglowności rzek (1882),
• Memoir on a New Kind of Movable Dam (1883)^[11]

Przypisy