Stanisław Jaster (1892–1942)

Stanisław Jaster

major uzbrojenia
Data i miejsce urodzenia	20 sierpnia 1892 Warszawa
Data i miejsce śmierci	3 grudnia 1942 Auschwitz
Przebieg służby
Lata służby	1914–1929
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	2 Pułk Piechoty Legionów, Wojskowy Instytut Sanitarny PKU Ostrów Łomż., PKU Mińsk Maz.
Stanowiska	dowódca kompanii piechoty, szef wydziału, referent, kierownik referatu
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa: bitwa pod Rarańczą (1915) bitwa pod Kirlibabą Wojna polsko-ukraińska: Bitwa o Lwów (1918–1919) II wojna światowa: obrona Warszawy (1939)
Późniejsza praca	Ministerstwo Skarbu
Odznaczenia

Stanisław Jaster (ur. 20 sierpnia 1892 w Warszawie, zm. 3 grudnia 1942 w KL Auschwitz) – żołnierz Legionów Polskich, major uzbrojenia Wojska Polskiego, urzędnik, kawaler orderów Virtuti Militari, Krzyża Niepodległości i Krzyża Walecznych, zamordowany przez okupantów niemieckich.

Życiorys

Urodził się w Warszawie w rodzinie wyznania ewangelicko-augsburskiego^[1]. Był synem Jana Gustawa Jastera i jego żony Marianny z d. Leszczyńskiej. Jego ojciec był zatrudniony w Towarzystwie Przemysłowym Zakładów Mechanicznych „Lilpop, Rau i Loewenstein” na stanowisku kierownika Działu Maszynowego, Wagonowego i Konstrukcji Mostów Żelaznych^[2].

W latach 1901–1906 uczęszczał do czterooddziałowej szkoły przy parafii ewangelicko-augsburskiej Świętej Trójcy, następnie kontynuował edukację w prywatnym Gimnazjum Realnym im. Emiliana Konopczyńskiego. W okresie gimnazjalnym zaangażował się w działalność niepodległościową. Od 1910 roku był członkiem nielegalnego polskiego skautingu. Uczęszczał na tajne ćwiczenia wojskowe urządzane przez polską młodzież w lasach podwarszawskich, a podczas letnich pobytów w Bielsku Podlaskim uczył wiejskie dzieci czytania i pisania po polsku^[3].

W 1911 roku złożył egzamin maturalny. Następnie przeniósł się do Lwowa, gdzie na miejscowej Politechnice podjął studia z zakresu budowy maszyn^[4] (na uczelnię uczęszczał przez cztery semestry)^[5]. Kontynuował także działalność niepodległościową. 1 sierpnia 1911 roku wstąpił w szeregi Polskich Drużyn Strzeleckich. Rok później został słuchaczem szkoły podchorążych PDS, którą ukończył w stopniu podoficera–kadeta^[6].

W sierpniu 1914 roku, wkrótce po wybuchu I wojny światowej, wstąpił ochotniczo w szeregi Legionów Polskich. Uzyskał przydział do 4 kompanii 2 pułku piechoty w II Brygadzie Legionów, przy czym od 10 stycznia 1915 roku sprawował dowództwo nad tym pododdziałem. 26 maja tegoż roku otrzymał awans do stopnia porucznika^[7]. Przeszedł szlak bojowy 2 pp, odznaczył się m.in. w bitwie pod Kirlibabą^[8]. 12 czerwca 1915 roku został ciężko ranny w bitwie pod Rarańczą (postrzał brzucha, uszkodzenie kręgosłupa)^[9]. Po powrocie do zdrowia, będąc wykluczonym ze służby liniowej, służył jako oficer w komendzie placu Legionów Polskich we Lwowie (od 15 stycznia 1916 roku pełnił tam funkcję zastępcy komendanta)^[a][9].

Po zakończeniu Wielkiej Wojny wziął udział w obronie Lwowa przed wojskami ukraińskimi^[9]. Później pełnił rozmaite funkcje w strukturach odrodzonego Wojska Polskiego. W latach 1920–1925 kierował pracami Wydziału Indywidualizacji Żołnierza w Wojskowym Instytucie Sanitarnym w Warszawie. Na tym stanowisku dał się poznać jako innowator oraz zwolennik właściwego rozpoznawania i wykorzystywania indywidualnych predyspozycji poborowych^[b][10]. 3 maja 1922 roku został zweryfikowany w stopniu majora ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 roku i 334. lokatą w korpusie oficerów piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 2 pułk piechoty Legionów^[11]. Z dniem 25 września 1924 roku został zwolniony z obowiązków zastępcy członka Oficerskiego Trybunału Orzekającego^[12]. W 1925 został przydzielony służbowo do Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrów Łomżyński celem odbycia praktyki poborowej. W czerwcu tego roku został odkomenderowany z PKU Mińsk Maz. do PKU Łomża na stanowisko I referenta, na cztery miesiące^[13]. Z końcem października 1925 roku został przydzielony do PKU Łomża na stanowisko I referenta^[14]. W lutym 1926 został przydzielony do PKU Mińsk Mazowiecki na stanowisko kierownika I referatu^[15]. W maju 1927 został przydzielony do Departamentu X Przemysłu Wojennego Ministerstwa Spraw Wojskowych na stanowisko referenta^[16]. We wrześniu tego roku, w związku z likwidacją Departamentu X, został przydzielony do Biura Ogólno Administracyjnego MSWojsk.

W kwietniu 1928 został przeniesiony do korpusu oficerów uzbrojenia z równoczesnym przeniesieniem macierzyście do kadry oficerów artylerii i przydziałem do Zbrojowni nr 2 w Warszawie^[17][18]. 30 czerwca 1929 roku został przeniesiony w stan spoczynku^[19]. W 1934 roku pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Warszawa Miasto III. Posiadał przydział do Oficerskiej Kadry Okręgowej Nr I. Był wówczas „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[20].

Po odejściu do cywila pracował jako urzędnik w służbie skarbowej. W 1936 roku jego kontrakt służbowy został jednak rozwiązany. Nie mogąc znaleźć innego zatrudnienia, prowadził przez pewien czas kiosk owocowo–warzywny w Halach Mirowskich^[5][21]. Mimo problemów zdrowotnych spowodowanych ranami odniesionymi pod Rarańczą udzielał się aktywnie w sekcji piłki ręcznej Wojskowego Klubu Sportowego „Żoliborz”^[22].

We wrześniu 1939 roku walczył ochotniczo w obronie Warszawy. Przed kapitulacją wraz z synami miał jakoby ukryć dużą ilość broni w swoim mieszkaniu przy ul. Pogonowskiego 11/13 na Żoliborzu^[23]. Po rozpoczęciu niemieckiej okupacji rodzina Jasterów włączyła się w działalność konspiracyjną. W ich mieszkaniu przechowywano broń, organizowano tajne spotkania oraz czytano konspiracyjną prasę^[24].

21 czerwca 1942 roku mjr Jaster został wraz z żoną aresztowany przez Gestapo. Był to odwet za brawurową ucieczkę ich starszego syna z obozu koncentracyjnego KL Auschwitz^[25]. Po kilkumiesięcznym pobycie na Pawiaku został wywieziony do KL Auschwitz. Do obozu przybył wraz z transportem 21 listopada 1942 roku. Został zarejestrowany jako więzień numer 77 180. Z zachowanych dokumentów obozowych wynika, że zmarł 3 grudnia 1942 roku, a więc niespełna dwa tygodnie po osadzeniu w Auschwitz. Jako oficjalną przyczynę jego śmierci podano odoskrzelowe zapalenie płuc^[26].

Rodzina

W lutym 1917 roku poślubił młodszą o dwa lata Eugenię Sosnowską, członkinię Żeńskiego Oddziału PDS we Lwowie, od 1914 roku sanitariuszkę Legionów^[27]. Małżeństwo doczekało się dwóch synów: Stanisława Gustawa (ur. 1921) i Andrzeja (ur. 1922)^[28].

Żaden z członków rodziny Jasterów nie przeżył II wojny światowej. Aresztowana wraz z mężem Eugenia trafiła w marcu 1943 roku do obozu na Majdanku, skąd trzy miesiące później skierowano ją do Auschwitz^[29]. Zmarła w obozie 26 lipca 1943 roku^[30]. Starszy syn po ucieczce z Auschwitz walczył w szeregach Armii Krajowej. Latem 1943 roku został oskarżony o zdradę i w niewyjaśnionych okolicznościach zabity przez kolegów z konspiracji (wiele wskazuje, że padł ofiarą tragicznej pomyłki)^[31]. Młodszy syn również walczył w szeregach AK; aresztowany przez Niemców zmarł na tyfus w podobozie KL Flossenbürg w Leitmeritz (marzec 1945)^[32].

Stanisław i Eugenia Jasterowie oraz ich synowie Stanisław i Andrzej zostali upamiętnieni symbolicznymi inskrypcjami na grobowcu rodzinnym na cmentarzu ewangelicko-augsburskim w Warszawie^[33].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari^[34]
• Krzyż Niepodległości^[34]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1938 „za zasługi na polu pracy społecznej”^[35]
• Krzyż Walecznych^[34]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Wielkopolska Biblioteka Cyfrowa, 1934. [dostęp 2016-06-11].
• Daria Czarnecka: Największa zagadka Polskiego Państwa Podziemnego. Stanisław Gustaw Jaster – człowiek, który zniknął. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2016. ISBN 978-83-01-18809-2.
• Daria Czarnecka: Zapomniany legionista mjr Stanisław Jaster. jpilsudski.org, 2012-04-04. [dostęp 2017-01-22].