Stanisław Kętrzyński

Stanisław Kętrzyński

Data i miejsce urodzenia	10 września 1876 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	26 maja 1950 Warszawa, Polska
Miejsce spoczynku	cmentarz Powązkowski w Warszawie
Zawód, zajęcie	historyk, uczony
Miejsce zamieszkania	Polska
Narodowość	polska
Tytuł naukowy	Profesor
Alma Mater	Uniwersytet Lwowski
Uczelnia	Uniwersytet Lwowski Uniwersytet Warszawski
Rodzice	Wojciech Kętrzyński Wincentyna de Rautenberg-Klińska
Odznaczenia

Grób Stanisława Kętrzyńskiego na cmentarzu Powązkowskim

Stanisław Kętrzyński (ur. 10 września 1876 we Lwowie, zm. 26 maja 1950 w Warszawie) – polski historyk, dyplomata, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Umiejętności, wolnomularz.

Życiorys

Był synem Wojciecha (wybitnego historyka, dyrektora Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Lwowie) i Wincentyny de Rautenberg-Klińskiej. W 1895 ukończył VIII klasę i zdał egzamin dojrzałości w Gimnazjum im. Franciszka Józefa (w jego klasie byli m.in. Wincenty Czernecki, Adam Ferdynand Czyżewicz, Władysław Podlacha)^[1]. Studiował historię na Uniwersytecie Lwowskim (1895-1899), m.in. u Ludwika Finkla. Uzupełniał studia w Akademii Paleograficznej w Rzymie (1899-1901), na uniwersytecie w Monachium i w École nationale des chartes w Paryżu (1901-1902). W 1900 obronił doktorat na Uniwersytecie Jagiellońskim na podstawie pracy Kazimierz Odnowiciel, 1034-1058, przygotowanej pod kierunkiem Stanisława Smolki. Pracował jako archiwariusz w Archiwum Akt Dawnych w Krakowie, od 1904 był dyrektorem Biblioteki Ordynacji Krasińskich w Warszawie. W latach 1906-1910 wykładał historię Polski na Wydziale Humanistycznym Towarzystwa Kursów Naukowych w Warszawie^[2]. Lata 1910-1913 spędził na badaniach archiwalnych w Rzymie. W 1913 habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim po przedstawieniu pracy O elementach chronologicznych dokumentów Kazimierza Wielkiego (promotor Stanisław Krzyżanowski). W latach 1917-1918 wykładał historię dyplomatyki na Uniwersytecie Jagiellońskim, 1918-1922 był związany z Uniwersytetem Warszawskim – jako docent i od 1920 profesor nadzwyczajny w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii^[3]. Kierował także Archiwum Akt Dawnych w Warszawie (1919-1920)^[3] oraz Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie (1919-1920)^[4].

W latach 1922-1923 pełnił funkcję dyrektora Departamentu Politycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych; był zwolennikiem liberałów i rządów centrowych, zrezygnował z funkcji w resorcie po objęciu teki przez Romana Dmowskiego. Był następnie posłem RP w Moskwie (1925-1927) i Hadze (1927-1931). W 1932 powrócił do pracy w Katedrze Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii Uniwersytetu Warszawskiego, w 1934 objął jej kierownictwo oraz został profesorem zwyczajnym^[3]. W latach 1935-1939 prezes Instytutu Naukowo-Badawczego Europy Wschodniej z siedzibą w Wilnie^[5].

W czasie II wojny światowej uczestniczył w tajnym nauczaniu uniwersyteckim w Warszawie (pracował zarazem jako kustosz w Bibliotece Ordynacji Krasińskich); jego księgozbiór naukowy został skonfiskowany przez Niemców, a wiele materiałów spłonęło podczas powstania warszawskiego. Sam Kętrzyński został aresztowany przez gestapo w listopadzie 1943, był więziony na Pawiaku, potem w krakowskim klasztorze św. Michała i w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Po wojnie pracował krótko na Uniwersytecie Jagiellońskim (1945-1946) i Uniwersytecie Warszawskim (ponownie kierownik Katedry Historii Polski Wieków Średnich i Nauk Pomocniczych Historii 1946-1947). W 1947 przeszedł na emeryturę, zmarł w 1950 po chorobie serca^[3].

Był wolnomularzem^[6].

Od 1908 był członkiem rzeczywistym, od 1930 członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego; w latach 1913-1924 i 1945-1950 przewodniczył Komisji Historycznej TNW. W 1929 został powołany na członka korespondenta Polskiej Akademii Umiejętności, w 1938 – na członka czynnego tej akademii. Należał również do Towarzystwa Naukowego we Lwowie, Polskiego Towarzystwa Heraldycznego, Polskiego Towarzystwa Historycznego; organizował zebrania naukowe Polskiego Towarzystwa Historycznego (z Ludwikiem Kolankowskim) w czasie wojny. W 1946 został laureatem nagrody naukowej Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta oraz holenderskim Orderem Niepodległości^[3]. Pochowany na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 188-3-32)^[7].

Zainteresowania naukowe

W pracy naukowej Stanisław Kętrzyński zajmował się dyplomatyką, sfragistyką, historią średniowieczną Polski, bibliotekoznawstwem. Badał m.in. genealogię Piastów oraz genezę urzędu kanclerza w Polsce. Zajmował się życiem i działalnością Mieszka I. Na przykładzie analizy pieczęci Przemysława II, Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego podkreślał rolę sfragistyki w badaniach historycznych. Analizował kronikę Wincentego Kadłubka. Wiele uwagi poświęcił problematyce rozbicia dzielnicowego oraz powstaniu stolicy Polski w Krakowie. Współpracował z pismami "Przegląd Historyczny", "Przegląd Demokratyczny" oraz wydawnictwem "The Cambridge History of Poland".

Uczniowie

Wśród jego uczniów byli m.in. Stanisław Arnold, Aleksander Gieysztor, Jadwiga Karwasińska, Adam Wolff^[3].

Wybrane publikacje

Ogłosił wiele prac naukowych, m.in.:

• Gall-Anonim i jego kronika (1898)
• O rzekomej wyprawie Władysława Hermana na Szczecin (1899)
• O paliuszu biskupów polskich XI wieku (1902)
• O zaginionym żywocie św. Wojciecha (1902)
• Ze studiów nad Gerwazym z Tilbury (1903)
• O Astryku Anastazym (1906)
• Uwagi i przyczynki nad kancelaryą koronną Kazimierza Jagiellończyka (1912)
• O datach tzw. niejednolitych w dokumentach polskich (1927)
• Do genezy kanclerstwa koronnego (1929)
• Uwagi o pieczęciach Władysława Łokietka i Kazimierza Wielkiego (1929)
• Na marginesie "Genealogii Piastów" O. Balzera (1931)
• Zarys nauki o dokumencie polskim wieków średnich (1934)
• Ze studiów genealogicznych (1934)
• O zaginionej metropolii czasów Bolesława Chrobrego (1947)
• Polska X-XI wieku (1961, redaktor Aleksander Gieysztor)

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski^[3]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[8][3]
• Wielka Wstęga Orderu Oranje-Nassau (1932, Holandia)^[9]

Przypisy

Bibliografia

• Biogramy uczonych polskich, część I: Nauki społeczne, zeszyt 2: K-O (red.) A. Śródka, P. Szczawiński, Wrocław 1984.
• Hass L., Ambicje, rachuby, rzeczywistość : wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905-1928, Warszawa 1984.
• Rybarski A., Centralny zarząd archiwalny w odrodzonej Rzeczypospolitej polskiej, „Archeion”, T. I (1927), s. 1-14.
• Zarys dziejów kształtowania się zasobu, Archiwum Główne Akta Dawnych, agad.archiwa.gov.pl.