Stanisław Kaszyński

Stanisław Kaszyński

Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1903 Brudzew
Data i miejsce śmierci	2 lub 3 lutego 1942 Chełmno nad Nerem
Sekretarz gminy Chełmno
Okres	od 1928 do 1939
Odznaczenia

Stanisław Kaszyński (ur. 16 listopada 1903 w Brudzewie, zm. 2 lub 3 lutego 1942 w Chełmnie nad Nerem) – polski urzędnik samorządowy i społecznik w okresie II RP, wieloletni sekretarz gminy Chełmno. W okresie II wojny światowej zaangażowany w ujawnienie ludobójstwa na terenie powstającego w Chełmnie nazistowskiego obozu zagłady SS-Sonderkommando Kulmhof^[1].

Życiorys

Był synem Andrzeja i Marianny z domu Gołębowskiej^[1] (lub Głąbowskiej^[2]), miał trójkę rodzeństwa. W wieku pięciu lat stracił matkę, a owdowiały ojciec w 1909 roku ożenił się ponownie^[2].

Naukę pobierał początkowo w szkole podstawowej w Brudzewie. W wieku piętnastu lat podjął pracę jako aplikant oraz pomocnik pisarza w urzędzie gminnym w Brudzewie, gdzie pracował do 1919 roku. Na przełomie 1919 i 1920 roku pracował w urzędzie w Karszewie, następnie przez rok ponownie w Brudzewie, od sierpnia do listopada 1921 roku w Piotrkowicach, w latach 1921–1923 w Lubotyniu, a następnie ponownie w Brudzewie, a od czerwca 1926 roku do 1928 znów w Lubotyniu^[2].

Prawdopodobnie ukończył szkołę średnią i uzyskał tzw. małą maturę^[3]. 1 lipca 1928 roku objął stanowiska sekretarza w Urzędzie Gminy w Chełmnie nad Nerem^[2]. 1 stycznia 1929 roku w Babiaku zawarł związek małżeński z Karoliną Posłowską^[3]. Małżeństwo doczekało się piątki dzieci: Zbigniewa, Stanisława Karola (zmarł w wieku niemowlęcym), Marii, Barbary i Stanisława^[4].

W Chełmnie piastował funkcję komendanta Ochotniczej Straży Pożarnej, był sekretarzem Koła Gminnego Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej i prowadził wraz z żoną amatorski zespół teatralny^[4][1]. Był również radnym rady gminy w Chełmnie^[5].

Po wybuchu II wojny światowej jako ochotnik zgłosił się do służby w Wojsku Polskim, nie został jednak przyjęty^[6]. Następnie został usunięty z funkcji sekretarza gminy, jednak dzięki znajomości języka niemieckiego udało mu się zachować stanowisko niższego urzędnika w urzędzie gminy^[6]. Jego rodzina została jednak zmuszona do opuszczenia Chełmna i zamieszkania w miejscowości Gaj^[6].

Nie zachowały się bezpośrednie dokumenty potwierdzające przynależność Stanisława Kaszyńskiego do struktur Polskiego Państwa Podziemnego działających na obszarze Wielkopolski Wschodniej. Taką działalność potwierdzają jednak relacje i dowody pośrednie^[7] jak między innymi wspomnienia szefa okręgowej komórki wywiadowczej ZWZ-AK Zygmunta Walter-Janke do którego docierały meldunki Kaszyńskiego^[1] oraz datowany na 6 lutego 1942^[7] załącznik pt. Sprawy żydowskie do części gospodarczej raportu z Okręgu Łódzkiego ZWZ–AK kryptonim „Kreton” przekazany do Biura Informacji i Propagandy KG AK w Warszawie. Załącznik ten stanowił meldunek dotyczący szczegółów eksterminacji Żydów, Romów i Sinti na terenie SS-Sonderkommando Kulmhof, a źródłem informacji miał być jak podaje meldunek – pracownik gminy, człowiek zaprzysiężony^[1][8].

W okresie okupacji Stanisław Kaszyński zainteresował się tworzonym w Chełmnie przez SS-Hauptsturmführera Herberta Lange obozem zagłady Kulmhof i zaczął zbierać informację na jego temat^[1][9]. W grudniu 1941 roku lub styczniu 1942 roku podjął próby zawiadomienia o ludobójstwie w Chełmnie szwajcarskich przedstawicielstw dyplomatycznych (według wspomnień Jana Oliskiewicza miał to być m.in. Konsulat Szwajcarii w Łodzi) oraz Międzynarodowego Czerwonego Krzyża^[10].

Pod koniec stycznia 1942 roku w nieznanych okolicznościach list Kaszyńskiego został przejęty przez gestapo^[7][1]. 31 stycznia tego roku Kaszyński został aresztowany, gdy stawił się do pracy w urzędzie gminy, a następnie osadzony w pałacu na terenie obozu^[11]. Według relacji mieszkańców wsi 2 lub 3 lutego 1942 roku Kaszyński miał zostać wyprowadzony z terenu obozu przez dwóch SS-manów, którzy prowadzili go drogą w stronę urzędu gminy. W okolicy kościoła Narodzenia NMP podjął próbę ucieczki, został jednak zastrzelony^[11][12]. Ciało Kaszyńskiego zostało następnie przeniesione do piwnicy pałacu w Chełmnie. Najprawdopodobniej Kaszyński został pochowany w jednym z masowych grobów na terenie lasu rzuchowskiego^[12].

Istnieje kilka wersji dotyczących tego, w jakich okolicznościach list został przejęty przez gestapo. Według najbardziej rozpowszechnionej wersji Kaszyński został zadenuncjowany przez miejscowego ogrodnika i swego bliskiego przyjaciela Józefa G., według innej wersji Józef G. przekazał list jednemu ze swoich pracowników, aby przesłał go drogą pocztową do Łodzi, ten z kolei miał przekazać go swojej partnerce, która następnie przekazała go gestapo^[12][13]. O zdradzie dowiedzieć się mieli wójt gminy Chełmno Schultz oraz sołtys Jakob Semmler, którzy poinformowali o tym Kaszyńskiego, ten jednak im nie uwierzył^[13]. Według niektórych relacji Kaszyński planował także ucieczkę z Chełmna, miał jednak czekać do początków lutego, by zdążyć odebrać pensję, lub liczył na to, że dzięki jego dobrym stosunkom z Niemcami sprawę uda się wyciszyć^[13]. Według Patricka Montague w sprawę listów Kaszyńskiego zamieszany był Jan Oliskiewicz, który w swych relacjach miał jednak umniejszać swoją rolę^[14].

W ramach dalszych represji, w lutym 1942 aresztowano jego ciężarną żonę, którą przetrzymywano następnie (do czerwca 1942 roku) w aresztach przy ul. Gdańskiej i Sterlinga w Łodzi, gdzie najprawdopodobniej została zamordowana^[7][15].

Odznaczenia

• Brązowy Krzyż Zasługi (1938)^[5]
• Odznaka honorowa „Za ofiarną pracę”^[5]

Upamiętnienie

W 1991 roku wzniesiono poświęcony Stanisławowi Kaszyńskiemu obelisk na terenie lasu rzuchowskiego koło Chełmna^[16], zaś w 2007 nazwiska Stanisława Kaszyńskiego i jego żony Karoliny znalazły się na Pomniku Polskiego Państwa Podziemnego i Armii Krajowej w Parku im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu^[7][17].

Pod koniec lat 90. XX wieku kilkakrotnie proponowano Stanisława Kaszyńskiego na patrona Szkoły Podstawowej w Chełmnie, w 1999 roku patronem wybrany został jednak Adam Mickiewicz^[17].

Przypisy

Bibliografia

• MariuszM. Kaszyński MariuszM., Stanisław Kaszyński (1903-1942) – sprawiedliwy, który nie pozostawał bierny wobec nieszczęścia innych, PiotrP. Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, IV, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2017, ISSN 2392-0106 .