Stanisław Kelles-Krauz

Stanisław Kelles-Krauz
Kazimierczyk, Stach Kazimierczyk, S.K.
Ilustracja
Kelles-Krauz z żoną Marią, ok. 1920
Data i miejsce urodzenia

24 lutego 1883
Radom

Data i miejsce śmierci

24 stycznia 1965
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Stare Powązki

Zawód, zajęcie

lekarz, polityk

Alma Mater

Uniwersytet Jagielloński

Pracodawca

lekarz w Zakładzie Przyrodniczym w Kosowie (1909--1910)
lekarz pediatra w Radomiu (1911–1914)
lekarz miejski i ordynator szpitala zakaźnego w Radomiu (1915–1918)
lekarz wojskowy – mjr WP (1919–1921)
lekarz naczelny Kasy Chorych (1923–1939)
lekarz-więzień KL Sachsenhausen (1940–1945)

Partia

PPS, PZPR

Rodzice

Michał Kelles-Krauz, Matylda z Daniewskich

Małżeństwo

Maria Helena z Nynkowskich

Dzieci

Zofia, Hanna

Krewni i powinowaci

Kazimierz Kelles-Krauz (brat)

Stanisław Kelles-Krauz
Data i miejsce urodzenia

24 lutego 1883
Radom

Data śmierci

24 stycznia 1965

PPS – członek OKR w Radomiu
Okres

od (19151918)
do (19231927)

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Rada miasta Radomia – radny
Okres

od 1919
do 1939

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Senator RP II kadencji
Okres

od 1928
do 1930

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna

Poseł nadzwyczajny w Danii
Okres

od 1946
do 1954

Przynależność polityczna

Polska Partia Socjalistyczna
od 1948 Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Następca

Józef Dryglas

Odznaczenia
Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”

Stanisław Maciej Kelles-Krauz, ps. „Kazimierczyk”, „Stach Kazimierczyk”, „S.K.” (ur. 24 lutego 1883 w Radomiu, zm. 24 stycznia 1965 w Warszawie) – polski lekarz, działacz socjalistyczny i niepodległościowy, senator RP II kadencji (1928–1930), ambasador polski w Danii (1946–1954), działacz Polskiego Czerwonego Krzyża.

Życiorys

W l. 1893–1901 uczył się w gimnazjum w Radomiu[1], należąc do kierownictwa socjalistycznych kółek samokształceniowych (1893–1900). Za swoją działalność relegowany ze szkoły. Maturę uzyskał jako ekstern w gimnazjum w Szawlach w gub. wileńskiej, z jednoczesnym z zakazem studiowania na terenie cesarstwa rosyjskiego[2]. Dzięki pomocy brata Kazimierza latach 1902–1905 studiował medycynę na Uniwersytecie Wiedeńskim, a po jego śmierci na Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego[2]. W 1909 uzyskał doktorat z medycyny[3]. Podczas studiów najpierw działał w stow. robotników polskich „Siła” w Wiedniu[4], a od 1903 w Uniwersytecie Ludowego im. Adama Mickiewicza, którego był sekretarzem i wykładowcą zarówno w Wiedniu, jak i potem w Krakowie. Współzałożyciel Muzeum Społecznego w Wiedniu, oraz członek sekcji wiedeńskiej i krakowskiej „Zjednoczenia”[5]. Od 1904 członek Organizacji Zagranicznej Polskiej Partii Socjalistycznej[4]. Od 1905 publikował artykuły dot. problemów światopoglądowych, ubezpieczeń społecznych oraz higieny w prasie socjalistycznej i postępowej m.in. w „Naprzodzie”, „Nowym Życiu”, „Przeglądzie Społecznym”, „Społeczeństwie”, „Wiedzy”, „Nauce i Życiu”. Współpracował także z pismami dla dzieci i młodzieży, m.in. z „Moim pisemkiem” i „Promykiem”[2]. Był także autorem broszur (zob. niżej).

W l. 1909–1910 pracował jako asystent w Zakładzie Przyrodniczo-Leczniczym Apolinarego Tarnawskiego w Kosowie. Odbył także praktykę w klinice pediatrycznej prof. Victora Henriego Hutinela w Paryżu[4]. Po nostryfikacji dyplomu jesienią 1910 w Kazaniu powrócił wraz z żoną do Radomia, gdzie osiedlili się na stałe[2]. Od tego momentu prowadził praktykę lekarską jako lekarz chorób wewnętrznych i dziecięcych w Radomiu, a od 1913 także w Solcu Zdroju[5]. Działał także na niwie społecznej. Współzałożyciel w 1912 i następnie prezes radomskiego oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej oraz Tow. Muzykalno-dramatycznego „Lutnia”[3]. Po wybuchu I wojny światowej zmobilizowany jako lekarz do armii rosyjskiej[3]. W sierpniu 1914 w bitwie pod Kraśnikiem dostał się do niewoli austriackiej. Przebywał w obozie jenieckim Erstegom pod Budapesztem (listopad 1914 – grudzień 1915). Po przejściu tyfusu prowadził oddział zakaźny w obozie[2][6]. Zwolniony dzięki staraniom żony wspartych przez agendy NKN na Węgrzech[4]. Po powrocie w latach 1915–1919 lekarz miejski i ordynator oddziału zakaźnego szpitala św. Kazimierza w Radomiu[3]. Wznowił także działalność w PPS, gdzie był członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego w Radomiu (1916–1918)[5]. Był jednym z czołowych działaczy lewicy niepodległościowej na tym terenie. Członek kierownictw Wydziału Narodowego Radomskiego (1915–1917)[7][8], a następnie Unii Stronnictw Niepodległościowych i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Radomiu (1917–1918)[5]. Był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej i lekarzem radomskiego okręgu tej organizacji. Uczestniczył także w pracach Pomocniczych Komitetów Wojskowych i Towarzystwa „Piechur” w Radomiu (1917). Współpracownik radomskiego tygodnika „Unia” (1917–1918)[5]. 31 X 1918 stanął z ramienia PPS na czele tzw. Komitetu Pięciu który 2 listopada 1918 przejął władzę z rąk Austriaków w Radomiu i powiecie[3]. Następnie był członkiem rady doradczej przy komisarzu rządu Ignacego Daszyńskiego w Lublinie, a następnie Jędrzeja Moraczewskiego w Warszawie – Aleksym Rżewskim[2][4].

Po odzyskaniu niepodległości ochotniczo służył w Wojsku Polskim jako kpt., a potem mjr lekarz (1919–21)[2]. Był najpierw ordynatorem szpitala wojskowego w Radomiu (11 kwietnia 1919 – 16 maja 1920), potem starszym lekarzem Centralnego Obozu Podoficerskiego Szkół Artylerii (16 maj – 20 października 1920), ponownie ordynatorem szpitala wojskowego w Radomiu (21–30 października 1920) i ostatecznie naczelnym lekarzem 72 pp. (1 listopada 1920 – 7 stycznia 1921)[9][6]. Zdemobilizowany na własną prośbę po powrocie do Radomia prowadził praktykę lekarską. Po powstaniu z jego inicjatywy Kasy Chorych w Radomiu (1923) był jej lekarzem naczelnym (1923–27), a następnie obwodowym Kasy Chorych i Ubezpieczalni Społecznej w Radomiu (1930–39)[5]. W okresie międzywojennym jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej w Radomiu. Delegat na XV Kongres PPS (8–10 XII 1918) i gość XVIII Kongresu PPS (VII 1921)[4]. W 1922 redagował pismo PPS „Radomianin” i bez powodzenia kandydował do Sejmu. Przewodniczący OKR PPS w Radomiu (1923–27). Członek Centralnego Sądu Partyjnego PPS (1926–34)[4]. Inicjator powołania Tow. Robotniczo-Oświatowego „Światło” w 1924 przekształconego w radomskie Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, którego następnie był wieloletnim prezesem. Przewodniczył I Zjazdowi TUR w Warszawie (1924)[2][4]. Współpracował z Organizacją Młodzieżową TUR, Czerwonym Harcerstwem, był inicjatorem założenia RKS „Naprzód” potem RKS TUR w Radomiu[5]. Radny miasta Radomia (1919–1939), W Radzie miejskiej był przewodniczącym (28 V 1927 – 1 X 1930), prezesem Komisji Rewizyjnej (1930–1939) i szefem frakcji PPS (1930–1939). Po przewrocie majowym rzecznik jedności PPS. W l. 1928–1930 senator RP z województwa kieleckiego, wybrany z okręgu wyborczego nr 19 (Radom)[10]. W Senacie interesował się gł. opieką społeczną i zdrowotnością, m.in. domagał się przywrócenia Ministerstwa Zdrowia[2].

We wrześniu 1939 zmobilizowany jako major-lekarz, organizował szpitale wojskowe w okolicach Zamościa i Łucka. Po klęsce wrześniowej powrócił do Radomia, gdzie został jako zakładnik aresztowany 10 listopada 1939, a następnie zwolniony. Ponownie aresztowany 16 czerwca 1940 i wywieziony 17 lipca 1940 do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (nr obozowy 27836)[4]. Przez władze obozowe został wyznaczony jako lekarz sanitarny do walki z epidemią tyfusu plamistego, dzięki swemu stanowisku przyszedł wielu współwięźniom przyjść z pomocą[2]. W obozie był więziony do 22 kwietnia 1945, tj. wyzwolenia obozu przez 2 Warszawską Dywizję Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego Wojska Polskiego. Po wyzwoleniu obozu pracował w szpitalu wojskowym w Lubece, gdzie jako specjalista do walki z epidemią tyfusu plamistego uratował życie wielu byłych więźniów[6].

Do Radomia powrócił 10 listopada 1945 i podjął pracę jako lekarz w Ubezpieczalni Społecznej. Prowadził wykłady w nowo powstałym tamtejszym Instytucie Naukowo-Społecznym[2]. Podjął też działalność w miejscowej PPS. W latach 1946–1954 był ministrem pełnomocnym i posłem nadzwyczajnym RP w Kopenhadze (marzec 1946 – luty 1954)[4]. Podczas pracy za granicą został dokooptowany do Rady Naczelnej PPS i w tym charakterze wziął udział w kongresie na którym powołano Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (1948). Po powrocie do kraju w 1954 wraz z żoną osiedli w Warszawie. W l. 1954–1958 pracował jako wiceprezes Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża, a następnie był w latach 1958–1965 wiceprezesem Polskiego Komitetu Opieki Społecznej. Członek Rady Naczelnej ZBoWiD[4].

Pochowany wraz z żoną w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 308-2-4)[11].

Prace Stanisława Kelles-Krauza

Pozostawił ponad 100 artykułów i broszurek, głównie z dziedziny walki o zdrowie społeczne i higienę, m.in.:

Artykuły

  • Z higieny przemysłowej, „Kur. Sosnowiecki” 1904 nr l, 6, 10, 16, 18, 24, 26, 1905 nr 23, oraz „Glos” 1905 nr 9, 23,
  • Zadanie higieny społecznej „Nowe Życie” 1905 nr 6,
  • Co to jest higiena społeczna, „Wiedza” 1908 t. l nr 19,
  • Dzisiejszy stan lecznictwa gruźlicy, „Nauka i Życie” 1910 nr 162,
  • Znaczenie i zadania polityki socjalnej, „Wiedza” 1910 t. l s. 498,

Broszury

  • Walka o zdrowie, Kraków 1905
  • O pochodzeniu człowieka wg W. Bölschego, Kraków 1906 oraz Warszawa 1907,

Wspomnienia

  • Rok pracy w szpitalu wojskowym, „Lekarz wojskowy” R. 1, nr 28 z 1920
  • Socjaliści w samorządzie Radomia, „Pobudka” 1927 nr 21.
  • Pięć lat w piekle obozu koncentracyjnego, „Życie Robotnicze” 1945 nr 15 i n.
  • Wspomnienia lekarza z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, „Przegląd Lekarski” 1963 nr 1 a

Rodzina

Pochodził z rodziny szlacheckiej z Kurlandii mającej tytuł baronowski[3]. Był synem powstańca styczniowego i urzędnika akcyzy Michała Wilhelma Eleharda (1842–1922) i Matyldy z Daniewskich (1844–1887)[1] siostrzenicy Piotra Wysockiego. Miał trzech starszych braci: działacza i teoretyka PPS Kazimierza (1872–1905), Jana Jakuba (1873–1940) i Bohdana (1875–1893) oraz siostrę Matyldę (1876–1958), żonę Wiktora Młodzianowskiego (1876–1935). Miał także troje przyrodniego rodzeństwa z drugiego małżeństwa swego ojca z Julią z Goldsteinów (1869–1947): Mariusza Eleharda (ur. 1894), Sylwię (1895–1975) żonę najpierw Alojzego Jarzyńskiego, a potem Stanisława Dworzaka, oraz Bohdana (ur. 1901). 1 października 1904 ożenił się z działaczką PPS Marią Heleną z Nynkowskich (1882–1969)[2][12]. Mieli dwie córki: Zofię (1905–1962) żonę urzędnika Edmunda Ropelewskiego (1890–1955) i Hannę (1906–1969), najpierw żonę adwokata Edmunda Biedrzyckiego, a następnie działacza niepodległościowego i architekta Stanisława Filipkowskiego (1886–1964)[2]. Obie córki są pochowane w grobowcu rodzinnym na Powązkach[11].

Ordery i odznaczenia

Posiadał także odznaki honorowe duńskiego, radzieckiego, rumuńskiego, szwedzkiego i węgierskiego Czerwonego Krzyża, dyplom Węgierskiego Czerwonego Krzyża za Walkę z Epidemiami.

Przypisy

  1. a b Czy wiesz kto to jest, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 331.
  2. a b c d e f g h i j k l m (red.), Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966-1967, s. 332–333.
  3. a b c d e f Witold Dąbkowski, Stanisław Kelles-Krauz (1883-1965), w: Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, T. 1, Radom 1980, s. 94–96.
  4. a b c d e f g h i j k Wiesław Bieńkowski, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), w: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992, s. 139–141.
  5. a b c d e f g Jerzy Z. Pająk, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), w: Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 221–222.
  6. a b c Stanisław Kelles-Krauz – profil na stronie Sejmu RP. bs.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-03-24].
  7. Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), Kielce 2003, s. 335.
  8. Jerzy Z. Pająk, Wydział Narodowy Radomski (1915-1917), „Rocznik Świętokrzyski”. Seria A, Nauki Humanistyczne. T. 29, s. 99–114 Repozytorium UJK – wersja elektroniczna.
  9. Z tego okresu opublikował wspomnienia – zob. niżej.
  10. Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, Warszawa 1994, biogram s. 520 oprac. Józef Łaptos i Andrzej Mania.
  11. a b Cmentarz Stare Powązki: KELLES-KRAUZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-07].
  12. Kobieca historia Radomia. Maria Kelles-Krauz. eradomianki.pl, 21 lipca 2012. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
  13. M.P. z 1952 r. nr 9, poz. 77 „za zasługi w pracy zawodowej”.
  14. M.P. z 1947 r. nr 16, poz. 35 „za zasługi na polu ogólno-państwowej pracy”.
  15. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 15 stycznia 1955 r. nr 0/163 – na wniosek Ministra Zdrowia.
  16. M.P. z 1956 r. nr 68, poz. 845.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

POL Medal Zwycięstwa i Wolności BAR.svg
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
Stanisław Kelles-Krauz i żona Maria Kelles-Krauz.jpg
Autor: autor nieznany, Licencja: CC0
Stanisław Kelles-Krauz z żoną Marią Kelles-Krauz, ok. 1920 rok. Z Archiwum Polony, zbiory Biblioteki Narodowej w domenie publicznej.
Odznaka „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”.png
Autor: Kolekcjoner – msgt, Licencja: CC BY-SA 2.0
Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”