Stanisław Kelles-Krauz
Kelles-Krauz z żoną Marią, ok. 1920 | |
Data i miejsce urodzenia | 24 lutego 1883 |
---|---|
Data i miejsce śmierci | 24 stycznia 1965 |
Miejsce spoczynku | |
Zawód, zajęcie | lekarz, polityk |
Alma Mater | |
Pracodawca | lekarz w Zakładzie Przyrodniczym w Kosowie (1909--1910) |
Partia | |
Rodzice | Michał Kelles-Krauz, Matylda z Daniewskich |
Małżeństwo | |
Dzieci | Zofia, Hanna |
Krewni i powinowaci | Kazimierz Kelles-Krauz (brat) |
Data i miejsce urodzenia | |
---|---|
Data śmierci | |
PPS – członek OKR w Radomiu | |
Okres | |
Przynależność polityczna | Polska Partia Socjalistyczna |
Rada miasta Radomia – radny | |
Okres | |
Przynależność polityczna | |
Senator RP II kadencji | |
Okres | |
Przynależność polityczna | |
Poseł nadzwyczajny w Danii | |
Okres | |
Przynależność polityczna | Polska Partia Socjalistyczna |
Następca | |
Odznaczenia | |
|
Stanisław Maciej Kelles-Krauz, ps. „Kazimierczyk”, „Stach Kazimierczyk”, „S.K.” (ur. 24 lutego 1883 w Radomiu, zm. 24 stycznia 1965 w Warszawie) – polski lekarz, działacz socjalistyczny i niepodległościowy, senator RP II kadencji (1928–1930), ambasador polski w Danii (1946–1954), działacz Polskiego Czerwonego Krzyża.
Życiorys
W l. 1893–1901 uczył się w gimnazjum w Radomiu[1], należąc do kierownictwa socjalistycznych kółek samokształceniowych (1893–1900). Za swoją działalność relegowany ze szkoły. Maturę uzyskał jako ekstern w gimnazjum w Szawlach w gub. wileńskiej, z jednoczesnym z zakazem studiowania na terenie cesarstwa rosyjskiego[2]. Dzięki pomocy brata Kazimierza latach 1902–1905 studiował medycynę na Uniwersytecie Wiedeńskim, a po jego śmierci na Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego[2]. W 1909 uzyskał doktorat z medycyny[3]. Podczas studiów najpierw działał w stow. robotników polskich „Siła” w Wiedniu[4], a od 1903 w Uniwersytecie Ludowego im. Adama Mickiewicza, którego był sekretarzem i wykładowcą zarówno w Wiedniu, jak i potem w Krakowie. Współzałożyciel Muzeum Społecznego w Wiedniu, oraz członek sekcji wiedeńskiej i krakowskiej „Zjednoczenia”[5]. Od 1904 członek Organizacji Zagranicznej Polskiej Partii Socjalistycznej[4]. Od 1905 publikował artykuły dot. problemów światopoglądowych, ubezpieczeń społecznych oraz higieny w prasie socjalistycznej i postępowej m.in. w „Naprzodzie”, „Nowym Życiu”, „Przeglądzie Społecznym”, „Społeczeństwie”, „Wiedzy”, „Nauce i Życiu”. Współpracował także z pismami dla dzieci i młodzieży, m.in. z „Moim pisemkiem” i „Promykiem”[2]. Był także autorem broszur (zob. niżej).
W l. 1909–1910 pracował jako asystent w Zakładzie Przyrodniczo-Leczniczym Apolinarego Tarnawskiego w Kosowie. Odbył także praktykę w klinice pediatrycznej prof. Victora Henriego Hutinela w Paryżu[4]. Po nostryfikacji dyplomu jesienią 1910 w Kazaniu powrócił wraz z żoną do Radomia, gdzie osiedlili się na stałe[2]. Od tego momentu prowadził praktykę lekarską jako lekarz chorób wewnętrznych i dziecięcych w Radomiu, a od 1913 także w Solcu Zdroju[5]. Działał także na niwie społecznej. Współzałożyciel w 1912 i następnie prezes radomskiego oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej oraz Tow. Muzykalno-dramatycznego „Lutnia”[3]. Po wybuchu I wojny światowej zmobilizowany jako lekarz do armii rosyjskiej[3]. W sierpniu 1914 w bitwie pod Kraśnikiem dostał się do niewoli austriackiej. Przebywał w obozie jenieckim Erstegom pod Budapesztem (listopad 1914 – grudzień 1915). Po przejściu tyfusu prowadził oddział zakaźny w obozie[2][6]. Zwolniony dzięki staraniom żony wspartych przez agendy NKN na Węgrzech[4]. Po powrocie w latach 1915–1919 lekarz miejski i ordynator oddziału zakaźnego szpitala św. Kazimierza w Radomiu[3]. Wznowił także działalność w PPS, gdzie był członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego w Radomiu (1916–1918)[5]. Był jednym z czołowych działaczy lewicy niepodległościowej na tym terenie. Członek kierownictw Wydziału Narodowego Radomskiego (1915–1917)[7][8], a następnie Unii Stronnictw Niepodległościowych i Komisji Porozumiewawczej Stronnictw Niepodległościowych w Radomiu (1917–1918)[5]. Był członkiem Polskiej Organizacji Wojskowej i lekarzem radomskiego okręgu tej organizacji. Uczestniczył także w pracach Pomocniczych Komitetów Wojskowych i Towarzystwa „Piechur” w Radomiu (1917). Współpracownik radomskiego tygodnika „Unia” (1917–1918)[5]. 31 X 1918 stanął z ramienia PPS na czele tzw. Komitetu Pięciu który 2 listopada 1918 przejął władzę z rąk Austriaków w Radomiu i powiecie[3]. Następnie był członkiem rady doradczej przy komisarzu rządu Ignacego Daszyńskiego w Lublinie, a następnie Jędrzeja Moraczewskiego w Warszawie – Aleksym Rżewskim[2][4].
Po odzyskaniu niepodległości ochotniczo służył w Wojsku Polskim jako kpt., a potem mjr lekarz (1919–21)[2]. Był najpierw ordynatorem szpitala wojskowego w Radomiu (11 kwietnia 1919 – 16 maja 1920), potem starszym lekarzem Centralnego Obozu Podoficerskiego Szkół Artylerii (16 maj – 20 października 1920), ponownie ordynatorem szpitala wojskowego w Radomiu (21–30 października 1920) i ostatecznie naczelnym lekarzem 72 pp. (1 listopada 1920 – 7 stycznia 1921)[9][6]. Zdemobilizowany na własną prośbę po powrocie do Radomia prowadził praktykę lekarską. Po powstaniu z jego inicjatywy Kasy Chorych w Radomiu (1923) był jej lekarzem naczelnym (1923–27), a następnie obwodowym Kasy Chorych i Ubezpieczalni Społecznej w Radomiu (1930–39)[5]. W okresie międzywojennym jeden z przywódców Polskiej Partii Socjalistycznej w Radomiu. Delegat na XV Kongres PPS (8–10 XII 1918) i gość XVIII Kongresu PPS (VII 1921)[4]. W 1922 redagował pismo PPS „Radomianin” i bez powodzenia kandydował do Sejmu. Przewodniczący OKR PPS w Radomiu (1923–27). Członek Centralnego Sądu Partyjnego PPS (1926–34)[4]. Inicjator powołania Tow. Robotniczo-Oświatowego „Światło” w 1924 przekształconego w radomskie Towarzystwo Uniwersytetu Robotniczego, którego następnie był wieloletnim prezesem. Przewodniczył I Zjazdowi TUR w Warszawie (1924)[2][4]. Współpracował z Organizacją Młodzieżową TUR, Czerwonym Harcerstwem, był inicjatorem założenia RKS „Naprzód” potem RKS TUR w Radomiu[5]. Radny miasta Radomia (1919–1939), W Radzie miejskiej był przewodniczącym (28 V 1927 – 1 X 1930), prezesem Komisji Rewizyjnej (1930–1939) i szefem frakcji PPS (1930–1939). Po przewrocie majowym rzecznik jedności PPS. W l. 1928–1930 senator RP z województwa kieleckiego, wybrany z okręgu wyborczego nr 19 (Radom)[10]. W Senacie interesował się gł. opieką społeczną i zdrowotnością, m.in. domagał się przywrócenia Ministerstwa Zdrowia[2].
We wrześniu 1939 zmobilizowany jako major-lekarz, organizował szpitale wojskowe w okolicach Zamościa i Łucka. Po klęsce wrześniowej powrócił do Radomia, gdzie został jako zakładnik aresztowany 10 listopada 1939, a następnie zwolniony. Ponownie aresztowany 16 czerwca 1940 i wywieziony 17 lipca 1940 do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen (nr obozowy 27836)[4]. Przez władze obozowe został wyznaczony jako lekarz sanitarny do walki z epidemią tyfusu plamistego, dzięki swemu stanowisku przyszedł wielu współwięźniom przyjść z pomocą[2]. W obozie był więziony do 22 kwietnia 1945, tj. wyzwolenia obozu przez 2 Warszawską Dywizję Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego Wojska Polskiego. Po wyzwoleniu obozu pracował w szpitalu wojskowym w Lubece, gdzie jako specjalista do walki z epidemią tyfusu plamistego uratował życie wielu byłych więźniów[6].
Do Radomia powrócił 10 listopada 1945 i podjął pracę jako lekarz w Ubezpieczalni Społecznej. Prowadził wykłady w nowo powstałym tamtejszym Instytucie Naukowo-Społecznym[2]. Podjął też działalność w miejscowej PPS. W latach 1946–1954 był ministrem pełnomocnym i posłem nadzwyczajnym RP w Kopenhadze (marzec 1946 – luty 1954)[4]. Podczas pracy za granicą został dokooptowany do Rady Naczelnej PPS i w tym charakterze wziął udział w kongresie na którym powołano Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (1948). Po powrocie do kraju w 1954 wraz z żoną osiedli w Warszawie. W l. 1954–1958 pracował jako wiceprezes Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża, a następnie był w latach 1958–1965 wiceprezesem Polskiego Komitetu Opieki Społecznej. Członek Rady Naczelnej ZBoWiD[4].
Pochowany wraz z żoną w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 308-2-4)[11].
Prace Stanisława Kelles-Krauza
Pozostawił ponad 100 artykułów i broszurek, głównie z dziedziny walki o zdrowie społeczne i higienę, m.in.:
Artykuły
- Z higieny przemysłowej, „Kur. Sosnowiecki” 1904 nr l, 6, 10, 16, 18, 24, 26, 1905 nr 23, oraz „Glos” 1905 nr 9, 23,
- Zadanie higieny społecznej „Nowe Życie” 1905 nr 6,
- Co to jest higiena społeczna, „Wiedza” 1908 t. l nr 19,
- Dzisiejszy stan lecznictwa gruźlicy, „Nauka i Życie” 1910 nr 162,
- Znaczenie i zadania polityki socjalnej, „Wiedza” 1910 t. l s. 498,
Broszury
- Walka o zdrowie, Kraków 1905
- O pochodzeniu człowieka wg W. Bölschego, Kraków 1906 oraz Warszawa 1907,
Wspomnienia
- Rok pracy w szpitalu wojskowym, „Lekarz wojskowy” R. 1, nr 28 z 1920
- Socjaliści w samorządzie Radomia, „Pobudka” 1927 nr 21.
- Pięć lat w piekle obozu koncentracyjnego, „Życie Robotnicze” 1945 nr 15 i n.
- Wspomnienia lekarza z obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, „Przegląd Lekarski” 1963 nr 1 a
Rodzina
Pochodził z rodziny szlacheckiej z Kurlandii mającej tytuł baronowski[3]. Był synem powstańca styczniowego i urzędnika akcyzy Michała Wilhelma Eleharda (1842–1922) i Matyldy z Daniewskich (1844–1887)[1] siostrzenicy Piotra Wysockiego. Miał trzech starszych braci: działacza i teoretyka PPS Kazimierza (1872–1905), Jana Jakuba (1873–1940) i Bohdana (1875–1893) oraz siostrę Matyldę (1876–1958), żonę Wiktora Młodzianowskiego (1876–1935). Miał także troje przyrodniego rodzeństwa z drugiego małżeństwa swego ojca z Julią z Goldsteinów (1869–1947): Mariusza Eleharda (ur. 1894), Sylwię (1895–1975) żonę najpierw Alojzego Jarzyńskiego, a potem Stanisława Dworzaka, oraz Bohdana (ur. 1901). 1 października 1904 ożenił się z działaczką PPS Marią Heleną z Nynkowskich (1882–1969)[2][12]. Mieli dwie córki: Zofię (1905–1962) żonę urzędnika Edmunda Ropelewskiego (1890–1955) i Hannę (1906–1969), najpierw żonę adwokata Edmunda Biedrzyckiego, a następnie działacza niepodległościowego i architekta Stanisława Filipkowskiego (1886–1964)[2]. Obie córki są pochowane w grobowcu rodzinnym na Powązkach[11].
Ordery i odznaczenia
- Order Sztandaru Pracy I klasy (1962)
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (22 lipca 1951)[13]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 lipca 1946)[14]
- Złoty Krzyż Zasługi (1938)
- Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (1946)
- Medal 10-lecia Polski Ludowej (15 stycznia 1955)[15]
- Odznaka „Za wzorową pracę w służbie zdrowia” (20–26 maja 1956)[16]
Posiadał także odznaki honorowe duńskiego, radzieckiego, rumuńskiego, szwedzkiego i węgierskiego Czerwonego Krzyża, dyplom Węgierskiego Czerwonego Krzyża za Walkę z Epidemiami.
Przypisy
- ↑ a b Czy wiesz kto to jest, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 331.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m (red.), Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966-1967, s. 332–333.
- ↑ a b c d e f Witold Dąbkowski, Stanisław Kelles-Krauz (1883-1965), w: Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, T. 1, Radom 1980, s. 94–96.
- ↑ a b c d e f g h i j k Wiesław Bieńkowski, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), w: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992, s. 139–141.
- ↑ a b c d e f g Jerzy Z. Pająk, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883-1965), w: Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 221–222.
- ↑ a b c Stanisław Kelles-Krauz – profil na stronie Sejmu RP. bs.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-03-24].
- ↑ Jerzy Z. Pająk, O rząd i armię. Centralny Komitet Narodowy (1915-1917), Kielce 2003, s. 335.
- ↑ Jerzy Z. Pająk, Wydział Narodowy Radomski (1915-1917), „Rocznik Świętokrzyski”. Seria A, Nauki Humanistyczne. T. 29, s. 99–114 Repozytorium UJK – wersja elektroniczna.
- ↑ Z tego okresu opublikował wspomnienia – zob. niżej.
- ↑ Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, Warszawa 1994, biogram s. 520 oprac. Józef Łaptos i Andrzej Mania.
- ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: KELLES-KRAUZOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2019-11-07] .
- ↑ Kobieca historia Radomia. Maria Kelles-Krauz. eradomianki.pl, 21 lipca 2012. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- ↑ M.P. z 1952 r. nr 9, poz. 77 „za zasługi w pracy zawodowej”.
- ↑ M.P. z 1947 r. nr 16, poz. 35 „za zasługi na polu ogólno-państwowej pracy”.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 15 stycznia 1955 r. nr 0/163 – na wniosek Ministra Zdrowia.
- ↑ M.P. z 1956 r. nr 68, poz. 845.
Bibliografia
- Czy wiesz kto to jest, red. Stanisław Łoza, Warszawa 1938, s. 331
- (red.), Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883–1965), Polski Słownik Biograficzny, t. 12, Wrocław-Warszawa-Kraków 1966–1967, s. 332–333
- Witold Dąbkowski, Stanisław Kelles-Krauz (1883–1965), w: Znani i nieznani Ziemi Radomskiej, T. 1, Radom 1980, s. 94–96 Radomska Biblioteka Cyfrowa – wersja elektroniczna
- Wiesław Bieńkowski, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883–1965), w: Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992, s. 139–141
- Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. Jacek M. Majchrowski przy współpracy Grzegorza Mazura i Kamila Stepana, Warszawa 1994, biogram s. 520 oprac. Józef Łaptos i Andrzej Mania
- Jerzy Z. Pająk, Kelles-Krauz Stanisław Maciej (1883–1965), w: Świętokrzyski Słownik Biograficzny, t. 2, pod red. Jerzego Szczepańskiego, Kielce 2009, s. 221–222
- Daria Kurys: Kobieca historia Radomia. Maria Kelles-Krauz. eradomianki.pl, 21 lipca 2012. [dostęp 2015-03-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-04-02)].
- Stanisław Kelles-Krauz – profil na stronie Sejmu RP. bs.sejm.gov.pl. [dostęp 2015-03-24].
- Barbara Koś: W Resursie wspominano Stanisława Kelles- Krauza. echodnia.eu, 28 maja 2013. [dostęp 2015-03-24].
- Fotoplastykon Magiczny Radom. Kelles-Krauzowie. radom.gazeta.pl, 12 kwietnia 2013. [dostęp 2015-03-24].
Media użyte na tej stronie
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
Autor: autor nieznany, Licencja: CC0
Stanisław Kelles-Krauz z żoną Marią Kelles-Krauz, ok. 1920 rok. Z Archiwum Polony, zbiory Biblioteki Narodowej w domenie publicznej.
Autor: Kolekcjoner – msgt, Licencja: CC BY-SA 2.0
Odznaka honorowa „Za wzorową pracę w służbie zdrowia”