Stanisław Klemens Dogiel

Herb Trąby. T. Gajl, Herbarz polski, Gdańsk 2007

Strona tytułowa artykułu zawierającego pracę Stanisława Dogiela. "Pamiętnik Fizyjograficzny" 1885, t. 5

Stanisław Klemens Dogiel (Cyryna), herbu Trąby (ur. 22 lub 25 listopada 1795 r. w zaścianku^[1] Dogiele (nazywane też Łyczków), w powiecie lidzkim, guberni grodzieńskiej, zm. 3 marca 1863 r. w Szypliszkach) – nauczyciel-przyrodnik, uważany za "znawcę flory Suwalszczyzny".

Życiorys

Urodził się we wsi Dogiele nazywanej też Łyczków, w ówczesnej guberni grodzieńskiej, w rodzinie Józefa Dogiela i Elżbiety z Prokopowiczów. Początkowo wykształcenie zdobywał w niedalekim Szczuczynie. Następnie w wieku lat 15 (w 1810 r.) został wysłały do klasztoru pijarów w Nowym Dolsku-Lubieszowie. Dwuletni pobyt (1810-1812 r.) zakończył złożeniem ślubów zakonnych. Przyjął wówczas imię Maciej. Stąd został skierowany do klasztoru w Dąbrowicy, gdzie przez kolejne dwa lata przygotowywał się do podjęcia studiów przyrodniczych. W 1815 r. wstąpił na Uniwersytet Wileński, który ukończył w 1816 r. Po zdaniu egzaminów z nauk matematyczno-przyrodniczych uzyskał dyplom kandydata filozofii^[2].

Przez kolejne cztery lata pracował jako nauczyciel w Szczuczynie, następnie przez dwa lata wykładał fizykę, chemię i przyrodę w szkole w Drohiczynie. W 1821 r. w życiu Stanisława Dogiela nastąpiły poważne zmiany – przeniósł się do Kongresówki, porzucił stan zakonny. W Warszawie zdał egzamin nauczycielski i do 1826 r. pracował jako nauczyciel przyrody w Szkole Wojewódzkiej w Łukowie. W tym też czasie (1822 r.) ożenił się z Anną z Zimnochów (1798-1872), z którą miał pięcioro dzieci: córki – Kamillę (1826-1880), Bronisławę (1829-1892), Stanisławę oraz synów – Konstantego Kornela Cyriaka (1827-1868) i Karola (ok. 1823^[3]-1863 r.)^[4]

Od 1826 r. podjął pracę w Szkole Wojewódzkiej w Sejnach^[5], gdzie uczył języka łacińskiego, greckiego oraz literatury polskiej. W roku szkolnym 1826-1827 Dogiel jako zastępca profesora wykładał w klassie I. arytmetyki godzin 4., w klassie II. fizyki godzin 1., geometryi godzin 2., historyi naturalney godzin 2., fizyki w klassie III. godzin 2., geometryi godzin 2., historyi naturalney w klassie IV. godzinę 1., w klassie V. godzinę 1., geografii astronomiczney w klassie VI. godzin 2^[6].

Na sejneński okres jego życia przypada rozwój zainteresowań florą Sejneńszczyzny. Wraz z uczniami, podczas wycieczek szkolnych, zbierał okazy tutejszych roślin, których blisko 185 przesłał w 1829 r. do warszawskiego (powstałego przy Uniwersytecie Warszawskim) Ogrodu Botanicznego^[7] na ręce profesora Michała Szuberta^[8]. Plonem wycieczek szkolnych (w latach 1827-1830) był również opis miejscowej flory zawierający informacje o 434 gatunkach roślin. Praca ta została opublikowana w sprawozdaniu szkolnym z 1830 r.

Po upadku Powstania Listopadowego władze rosyjskie zamknęły Szkołę Wojewódzką w Sejnach^[9] zaś Dogiel otrzymał zakaz nauczania z powodu negatywnej opinii o lojalności politycznej, wydanej przez augustowskiego naczelnika wojennego^[10].

Od 1833 r. objął stanowisko poczthaltera^[11] i expedytora na stacji pocztowej w Szypliszkach. Stacja znajdowała się na trakcie kowieńskim, między Suwałkami a Kalwarią. Został też właścicielem osady czynszowej nazywanej Moskiewszczyzną^[12].

W latach czterdziestych prowadził w dalszym ciągu współpracę z prof. Szubertem, kontynuując swoje badania nad szatą roślinną Suwalszczyzny. Aktywnie też uczestniczył w życiu miejscowego ziemiaństwa, m.in. brał udział w zbiórce funduszy na Instytut Muzyczny w Warszawie, pracował na rzecz Towarzystwa Rolniczego. Aleksander Połujański w swoich "Wędrówkach po Guberni augustowskiej.." pisze: Właściciel Moskiewszczyzny oddany jest naukom przyrodzonym i ma zamiar swą pracę przez druk oddać na użytek publiczny, o co go upraszamy. Nie tylko światło nauki właściciela tej kolonii, ale położenie jej powabne i gościnność gospodarza, często tu wabią gości z Suwałk i okolic; najwięcej zaś ożywia się Moskiewszczyzna w dzień Ś-go Stanisława, dla uczczenia imienia tego zacnego męża^[13].

Stanisław Klemens Dogiel zmarł 3 marca 1863 r. w Szypliszkach. Pozostałą po zmarłym Moskiewszczyznę najpierw oddano w dzierżawę (za 350 rubli rocznie), aby w 1872 r. sprzedać za 4500 rubli Wolfowi i Lejzorowi Kirsniańskim^[14]. Poczthalterię natomiast wyłączono ze spadku i przekazano w całości Annie Dogielowej.

O elektryczności..., strona tytułowa pracy Stanisława Dogiela opublikowanej w Popisie publicznym uczniów Szkoły Wojewódzkiey w Łukowie pod dozorem XX. Pijarów będącey, Warszawa 1822

Wybrane prace Stanisława Dogiela

• O elektryczności i jej fenomenach ze względu na ich tłomaczenie (1822)
• Rozprawa o wpływie nauk przyrodzonych na władze rozwijające się w początkach młodego wieku
• Spis roślin w ciągu trzech lat z uczniami klasy V i VI Szkoły Wojewódzkiej Sejneńskiej zebrany, porządkiem alfabetu ułożony (1830)
• Uwagi nad istotami przyrodzonemi a szczególnie nad roślinami (1830)

Przypisy

Bibliografia

• Dogiel, [w: ] Rodzina. Herbarz szlachty polskiej. T. 3 : Cze-Eyw, oprac. S. Uruski, Warszawa 1906.
• Filipowicz Z., Szkoły sejneńskie z I połowy XIX w. w świetle własnych wydawnictw, [w: ] Materiały do dziejów ziemi sejneńskiej. T. 2, red. J. Jaskanis, Warszawa 1975.
• Gajl T., Herbarz polski : od średniowiecza do XX wieku, Gdańsk 2007. ​ISBN 978-83-60597-10-1​.
• Grochowska I., Przyrodnik i nauczyciel, "Kontrasty" 1973, nr 2.
• Hryniewiecki B., Dogiel, "Polskie Słownik Biograficzny" 1939-1946, t. 5.
• Janowski L., Dogiel Stanisław, [w: ] Tenże, Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wileńskiego, Wilno 1939.
• Kołodziejczyk J., Ogród Botaniczny Uniwersytetu Warszawskiego 1818-1918, Warszawa 1918.
• Matusiewicz A., Moskiewszczyzna, "Jaćwież" 2005, nr 32.
• Matusiewicz A., Pierwszy florysta, [w: ] Biografie suwalskie. Cz. 4, red. M. Pawłowska, Suwałki 1997. ​ISBN 83-903140-2-9​.
• Matusiewicz A., Początki, "Jaćwież" 1986, nr 3.
• Moskiewszczyzna, [w: ] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 6, red. F. Sulimierski, B. Chlebowski, W. Walewski, Warszawa, 1976.
• Nauczyciele szkół sejneńskich w latach 1808-1840, [w: ]Dzieje Liceum Ogólnokształcącego im. Szymona Konarskiego, pod red. A. Matusiewicza i J. Olsztyn, Sejny 2014. ​ISBN 978-83-939508-0-5​.
• Połujański A., Wędrówki po guberni augustowskiej w celu naukowym odbyte, Warszawa 1859.
• Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiey w Łukowie pod dozorem XX. Pijarów będącey odbywać się ma w Sali Naukowey, w dniach 25, 26 i 27 lipca roku 1822, na który prześwietną publiczność zaprasza imieniem instytutu X Paweł Redecki rektor wraz z nauczycielami, Warszawa 1822.
• Popis publiczny uczniów Szkoły Wojewódzkiey w Seynach odbywać się maiący dnia 25., 26. i 27. Lipca, zrana od godziny 9. do 12., po południu od 3. do 7..., Suwałki 1827.
• Rostafiński J., Spis roślin znalezionych przez profesora Stanisława Cyrynę Dogiela z uczniami Szkoły Wojewódzkiej Sejneńskiej, w okolicach Sejn, od r. 1827-1830, "Pamiętnik Fizyjograficzny" 1885, t. 5.
• Skirgiełło A., Dogiel Stanisław, [w: ] Słownik biologów polskich, red. S. Feliksiak, Warszawa 1987. ​ISBN 83-01-00656-0​.
• Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, Warszawa 1958-1969.

Linki zewnętrzne

• Hasło "Karol Dogiel h. Trąby" na witrynie M. J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego [dostęp: 28.11.2015]
• Hasło "Stanisław Dogiel h. Trąby" na witrynie M. J. Minakowski, Genealogia potomków Sejmu Wielkiego [dostęp: 28.11.2015]
• Skan z "Księgi zapowiedzi i małżeństw" na witrynie Szukajwarchiwach.pl [dostęp: 28.11.2015]
• Skan z Archiwum Państwowego m.st. Warszawy [dostęp: 28.11.2015]