Stanisław Krzyżowski

Stanisław Krzyżowski

kolorowana fotografia z lat 20. XX wieku
podporucznik
Data i miejsce urodzenia	20 października 1893 Tychy
Data i miejsce śmierci	3 maja 1933 Pszczyna
Przebieg służby
Lata służby	1915 – 1922
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Wojsko Polskie
Formacja	Polska Organizacja Wojskowa
Jednostki	POW G.Śl. na powiat pszczyński Pszczyński Pułk Rezerwowy
Stanowiska	z-ca kmdta powiatowego POW G.Śl. (1919) szef oddziału operacyjnego (1919) kmdt posterunku wywiadowczego (1919) kmdt powiatowy POW G.Śl. (1920–1921) d-ca pułku rezerwowego (1921)
Główne wojny i bitwy	powstania śląskie
Późniejsza praca	dyrektor Banku Ludowego w Pszczynie, poseł na Sejm II RP
Odznaczenia

Pszczyna, Rynek, czerwiec 1922. Podporucznik Stanisław Krzyżowski przemawia z trybuny podczas uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski

Pszczyna, Rynek, 29 czerwca 1922 (dzień głównej uroczystości powrotu ziemi pszczyńskiej do Polski). Podporucznik Stanisław Krzyżowski wręczył gen. broni Stanisławowi Szeptyckiemu umajony karabin

Pszczyna, restauracja Białasa w Domu Ludowym, 29 czerwca 1922. Stoją w drugim rzędzie w środku od lewej: poseł Wojciech Korfanty, gen. broni Stanisław Szeptycki, ppor. Stanisław Krzyżowski, ks. prałat Jan Kapica, wojewoda śląski Józef Rymer. Siedzą w środku od lewej: starosta katowicki Jan Mildner, starosta pszczyński dr Franciszek Lerch, burmistrz Pszczyny Jan Figna

Pszczyna, Rynek, 28 sierpnia 1922. Marszałek Polski Józef Piłsudski przypina ppor. Stanisławowi Krzyżowskiemu Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari

Stanisław Krzyżowski w Roku Grunwaldzkim (1910)

Stanisław Krzyżowski w armii niemieckiej. Wrocław, 31 stycznia 1915

Stanisław Krzyżowski (pierwszy od prawej) we wrześniu 1919 w Dziedzicach, po akcji inicjującej I powstanie śląskie (w północnej części powiatu pszczyńskiego)

Maria Stryczek z Dziedzic, przyszła żona Stanisława Krzyżowskiego

Dziedzice, 4 maja 1920, wesele Marii i Stanisława Krzyżowskich (siedzą w środku). Na fotografii widać też m.in. prezesa gniazda Sokoła Jana Stryczka, ojca Marii (piąty od prawej w pierwszym rzędzie), Annę Krzyżowską, matkę Stanisława (piąta od lewej w pierwszym rzędzie), Anielę Stryczek, siostrę Marii (czwarta od prawej w pierwszym rzędzie), Stefana Krzyżowskiego, brata Stanisława (drugi od prawej w drugim rzędzie), Martę Krzyżowską, siostrę Stanisława (trzecia od prawej w drugim rzędzie), Pawła Krzyżowskiego, brata Stanisława (trzeci od prawej w trzecim rzędzie), Jana Kędziora z żoną Marią (szósty i siódma od prawej w drugim rzędzie) i ks. Faustyna Herrmanna (czwarty od prawej w trzecim rzędzie)

Stanisław Krzyżowski w 1925 – redaktor „Gazety Śląskiej” i dyrektor Banku Ludowego w Pszczynie

Legitymacja poselska Stanisława Krzyżowskiego

Nekrolog Stanisława Krzyżowskiego

Wspomnieniowy tekst o Stanisławie Krzyżowskim

Opis pogrzebu Stanisława Krzyżowskiego

Grób Stanisława Krzyżowskiego oraz jego żony i syna na cmentarzu Wszystkich Świętych w Pszczynie

Stanisław Krzyżowski (ur. 20 października 1893 w Tychach, zm. 3 maja 1933 w Pszczynie) – podporucznik piechoty Wojska Polskiego, powstaniec śląski, komendant Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska na powiat pszczyński, sekretarz powiatowy Polskiego Komitetu Plebiscytowego^[1] i Rady Ludowej w Pszczynie^[2], współorganizator i czołowy działacz Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy^[1], poseł na Sejm III kadencji, członek Rady Naczelnej Polskiego Stronnictwa Chrześci­jańskiej Demokracji na Górnym Śląsku i w Warszawie^[3] oraz bliski współpracownik Wojciecha Korfantego^[4], dyrygent, dyrektor banku, redaktor.

Życiorys

Był synem Jana, kolejarza, i Anny z domu Czyba^[2][5]. Dom, w którym się wychował, nazywano twierdzą polskości. W czynną walkę o powrót Górnego Śląska do Polski zaangażowani byli wraz z nim jego trzej bracia: Stefan, Franciszek i Paweł oraz siostra Maria^[a][6][7][8]. Działalność narodowowyzwoleńczą rozpoczął od zakładania w miejscowościach powiatu pszczyńskiego polskich kółek śpiewaczych. W 1910 był współzałożycielem Towarzystwa Śpiewaczego Harmonia w Tychach, w którym pełnił funkcję prezesa i dyrygenta. Od 1912 prowadził w tej miejscowości również tajne gniazdo Sokoła i równocześnie w Podlesiu, Paprocanach i Wilkowyjach zakładał towarzystwa śpiewacze^[9]. W latach 1912–1914 był dyrygentem Towarzystwa Śpiewaczego Lutnia w Pszczynie^[10]. W czasach pruskich pracował w różnych przedsiębiorstwach – jako uczeń biurowy, pracownik umysłowy oraz jako księgowy (wieczorowo ukończył szkołę handlową). W styczniu 1915 został powołany do armii niemieckiej, w której, klucząc i wykręcając się od służby^[11], w stopniu szeregowego przebył I wojnę światową na froncie zachodnim. Pod koniec listopada 1918 powrócił na Górny Śląsk, po czym reaktywował organizacje śpiewackie i założył legalne już gniazdo Sokoła w Tychach^[9]. W styczniu^[12] lub lutym^[1][9] 1919 wszedł jako zastępca komendanta na powiat pszczyński^[13] do kręgów dowódczych Polskiej Organizacji Wojskowej Górnego Śląska, co nastąpiło w Banku Ludowym w Pszczynie, którego był pracownikiem, podczas zebrania, na którym założono tę organizację na ziemi pszczyńskiej^{[1][2][9][13][14]}.

W czerwcu 1919 został aresztowany przez Niemców i uwięziony w Raciborzu. Po interwencji kół polskich zwolniono go z więzienia za wysoką kaucją i poddano nadzorowi policyjnemu. Jednak już w lipcu 1919 kierował akcją przejęcia na stacji Tychy niemieckiego wagonu towarowego z bronią i amunicją, a w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 – wybuchem I powstania śląskiego w powiecie pszczyńskim (m.in. jako szef oddziału operacyjnego). Wyróżnił się zdobyciem Tychów i kilkunastu wiosek. Po powstaniu osiadł w Dziedzicach^[9], gdzie w latach 1919–1921 znajdowało się wojskowe zaplecze pszczyńskiej organizacji powstańczej^[15][16]. 1 września 1919 został w tej miejscowości komendantem Posterunku Wywiadowczego nr 5 Oddziału II Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego^[2][17][18]. W 1920 przeprowadził się na stałe do Pszczyny, w której pracował w Banku Ludowym i w której mieszkał aż do śmierci^[19]. Od lutego 1920 był komendantem POW G.Śl. na powiat pszczyński i jednocześnie sekretarzem powiatowym Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Podczas II powstania śląskiego dowodzone przez niego oddziały w ciągu dwóch dni (20–21 sierpnia 1920) zdołały opanować cały powiat^[20]. W 1921 zmobilizował do walk powstańczych ponad 6 tys. mieszkańców ziemi pszczyńskiej^[21][b] i na początku maja tego roku wystawił trzy pułki: lotny, liniowy i rezerwowy^[22]. W III powstaniu śląskim objął komendę Pszczyńskiego Pułku Rezerwowego i odznaczył się sprawnym zwalczaniem dywersji niemieckiej i zaprowadzaniem polskiej władzy w powiecie. Był także głównym organizatorem straży obywatelskich na ziemi pszczyńskiej. Po likwidacji powstania pełnił od lipca 1921 do czerwca 1922 funkcję sekretarza powiatowego Rady Ludowej w Pszczynie^[2][9].

„Za czyny bojowe w trzech powstaniach śląskich odznaczony Orderem Virtuti Militari”^[5].

W latach 1922–1924 był zastępcą dyrektora, a w latach 1924–1933 dyrektorem Banku Ludowego w Pszczynie^[1]. W 1923 został oficerem rezerwy 4 pułku strzelców podhalańskich w Cieszynie. 20 kwietnia 1926 przy jego głównym współudziale zostało założone pszczyńskie koło Związku Oficerów Rezerwy RP^[23]. W latach 1924–1926 był redaktorem „Gazety Śląskiej”^[24], na której łamach publikował pod pseudonimem Stanisław Lech^[c][25]. Ponadto współpracował z „Polonią”^[d], a także z „Głosem Pszczyńskim”^[26]. Stanisław Krzyżowski napisał i wydał książeczkę pt. Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII, Pszczyna 1931. Od wczesnych lat 20. organizował szeregi byłych powstańców śląskich i brał czynny udział w ruchu politycznym Chrześcijańskiego Zjednoczenia Ludowego^[e], a później Polskiego Stronnictwa Chrześci­jańskiej Demokracji, tworząc liczne koła chadeckie i kombatanckie (Związku b. Powstańców^[27], Związku Powstańców Śląskich^[28], Związku b. Powstańców i Żołnierzy^[29], Narodowego Związku Powstańców i b. Żołnierzy, Związku Powstańców i b. Żołnierzy)^[14]. Wszedł do Rady Naczelnej i Zarządu Głównego^[30] PSChD na Górnym Śląsku^[31]. W 1930 był radnym miasta Pszczyny^[30] i został posłem do Sejmu RP z listy Katolickiego Bloku Ludowego^[1], a potem – członkiem Rady Naczelnej PSChD w Warszawie.

4 maja 1920 ożenił się z Marią Stryczek, z którą miał troje dzieci: Tadeusza, Mariana i Teresę^[2]. Jego synowie działali m.in. w powojennym podziemiu antykomunistycznym w Dziedzicach i Pszczynie^[32] i byli żołnierzami VII Śląskiego Okręgu Narodowych Sił Zbrojnych (ugrupowania „Bartka”)^[32][33].

Awanse

• podporucznik – 1920^[1][2][34] (po kursie oficerskim w Krakowie)^[2]

Według informacji prasowej z 1925 był porucznikiem rezerwy^[35].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 7873^[5]
• Krzyż Niepodległości z Mieczami^[36] (za życia odmówił przyjęcia)^[37]
• Krzyż Walecznych^[5]
• Medal Niepodległości^[5]
• Krzyż na Śląskiej Wstędze Waleczności i Zasługi^[5]
• Gwiazda Górnośląska^[1]
• Odznaka pamiątkowa Polskiej Organizacji Wojskowej
• Złota Odznaka Sokoła^[37]
• Złota Odznaka Ogólnopolskiego Związku Kół Śpiewaczych^[37]

Upamiętnienie

Ulica Stanisława Krzyżowskiego w Pszczynie

Imieniem Stanisława Krzyżowskiego nazwano ulicę w Pszczynie.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Edward Długajczyk, Oblicze polityczne i własnościowe prasy polskiej w województwie śląskim 1922–1939, Katowice 1990.
• Halina Nocoń, Inteligencja polska w powiecie pszczyńskim w latach 1922–1939, Pszczyna 2005.
• Barbara Solarska, Sto lat ze śpiewem. „Lutnia” 1907–2007, Pszczyna 2007.
• Franciszek Szymiczek, Stanisław Krzyżowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. XV, Wrocław–Warszawa–Kraków 1970.
• Encyklopedia Powstań Śląskich, red. Franciszek Hawranek (i in.), Opole 1982.
• Obóz narodowy w obliczu dwóch totalitaryzmów, red. Rafał Sierchuła (i in.), Warszawa 2010.
• Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939, słownik biograficzny, t. III (K–Ł), oprac. Piotr Majewski, red. nauk. Grzegorz Mazur, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.
• „Gazeta Śląska” z 1925, nr 32.
• „Polonia” z 1930, nr 2166.
• „Polonia” z 1933, nr 3077.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/2. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1993. ISBN 83-900510-0-1.

Linki zewnętrzne

• Stanisław Krzyżowski w bazie bibliograficznej Sejmu

Publikacje archiwalne

Stanisław Krzyżowski, W obronie godności człowieka

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Rozmyślania w czterdziestą rocznicę encykliki „Rerum novarum”, wydanej 15 maja 1891 r. przez papieża Leona XIII

Stanisław Krzyżowski, Odpowiedź oszczercom

Stanisław Krzyżowski, W rocznicę pierwszego powstania śląskiego

Stanisław Krzyżowski, W rocznicę pierwszego powstania śląskiego

Stanisław Krzyżowski, Słowa prawdy o ZOKZ

Stanisław Krzyżowski, Słowa prawdy o ZOKZ