Stanisław Krzymowski

Stanisław Kostka Krzymowski

Karol Chudzicki,
Przedpełski, Zaporski

Kostka, Stefan, Ikar, TW „Pegaz”

Stanisław Krzymowski (ze zbiorów NAC)
major pilot
Data i miejsce urodzenia	13 listopada 1899 Wąwolnica
Data i miejsce śmierci	7 sierpnia 1969 Montreal
Przebieg służby
Lata służby	1914–1945
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne Armia Krajowa
Formacja	Legiony Polskie Lotnictwo Wojska Polskiego RAF
Jednostki	5 pułk piechoty 7 pułk ułanów Lubelskich 4 pułk lotniczy 3 pułk lotniczy Wydział Lotnictwa Oddziału III Operacyjnego Okręgu Radom-Kielce AK Inspektorat Piotrków Trybunalski AK Wydział Lotnictwa Komendy Głównej AK
Stanowiska	dowódca eskadry kierownik referatu lotnictwa referent lotnictwa i kierownik odbioru zrzutów kierownik referatu ewakuacji materiałowej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa kampania francuska 1940
Późniejsza praca	salowy w szpitalu, pracownik fizyczny
Odznaczenia

Bombowiec Armstrong Whitworth Whitley, taki, jakim zrzucono pierwszych cichociemnych do Polski

Pomnik cichociemnych w Dębowcu

Stanisław Kostka Krzymowski vel Karol Chudzicki vel Przedpełski vel Zaporski, ps.: „Kostka”, „Stefan”, „Ikar”, TW „Pegaz” (ur. 13 listopada 1899^[1] w Wąwolnicy, zm. 7 sierpnia 1969 w Montrealu) – major pilot Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii, żołnierz Legionów Polskich, cichociemny.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Ludwika, pisarza gminnego, i Julii z domu Stagińskiej. Uczył się w Gimnazjum w Lublinie, jednak będąc piętnastolatkiem uciekł z domu i wstąpił do Legionów Polskich. W latach 1914–1917 walczył w 5 pułku piechoty Legionów Polskich, a od 1918 roku – ponownie ochotniczo – w 7 pułku ułanów lubelskich. W czasie wojny polsko-bolszewickiej został trzykrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych.

28 maja 1923 roku, po ukończeniu pięciomiesięcznego Kursu Doszkolenia dla chorążych i podchorążych Kawalerii i Wojsk Taborowych w Gnieźnie oraz mianowaniu na podporucznika, został przydzielony z dniem 1 kwietnia 1923 roku do 27 pułk ułanów w Nieświeżu^[2]. W tym samym roku powrócił do macierzystego 7 pułku ułanów lubelskich w Mińsku Mazowieckim^[3][4].

W 1927 roku ukończył szkołę pilotów w Bydgoszczy. 11 czerwca 1927 roku został przeniesiony z korpusu oficerów kawalerii do korpusu oficerów lotnictwa i przydzielony do 4 pułku lotniczego w Toruniu^[5][6][7]. W latach 1933–1935 był dowódcą 43 eskadry towarzyszącej. 18 lutego 1939 roku został przeniesiony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu. Od 1 marca do czerwca 1939 roku był dowódcą 33 eskadry towarzyszącej^[8].

We wrześniu 1939 roku służył w eskadrze zapasowej 3 pułku lotniczego. Przekroczył granicę polsko-węgierską 30 września 1939 roku. W październiku znalazł się we Francji, gdzie został skierowany do Polskich Sił Powietrznych w Lyonie. W czerwcu 1940 roku dostał się do Wielkiej Brytanii, gdzie został przydzielony do Centrum Wyszkolenia Lotnictwa w Blackpool.

Po przeszkoleniu w zakresie współpracy z lotnikiem (odbiór zrzutów) został zaprzysiężony 13 grudnia 1940 roku w Oddziale VI Sztabu Naczelnego Wodza. Był cichociemnym, otrzymał Znak Spadochronowy nr 0001 i Bojowy Znak Spadochronowy – nr 1962 (odebrał je w Londynie dopiero w listopadzie 1946 roku). Zrzutu dokonano w nocy z 15 na 16 lutego 1941 roku w ramach operacji „Adolphus” dowodzonej przez kapitana (flight lieutenant) F. Keasta z 419 Eskadry RAF do specjalnych zadań. Placówką odbiorczą pierwszego zrzutu cichociemnych na terenie Polski (tzw. Ekipy 0) miał być punkt 7,5 km na południe od Włoszczowy (był to w ogóle pierwszy zrzut alianckich żołnierzy w okupowanej Europie). Samolot Armstrong Whitworth Whitley Z-6473 nie dotarł do celu. Dokonano „dzikiego zrzutu” na terenie wsi Dębowiec, ok. 10 km na północny wschód od Cieszyna, na terenie włączonym do Rzeszy. Skakali: „Kostka” (dowódca ekipy), Józef Zabielski „Żbik” i kurier MSW bombardier Czesław Raczkowski „Orkan”, „Włodek”. „Żbik” w trakcie skoku uszkodził staw skokowy. Kurier został zatrzymany na granicy, jednak wszystkim pojedynczo udało się dotrzeć do Warszawy^[9].

Krzymowski zajął się organizacją odbiorów zrzutów. Od marca 1941 do czerwca 1944 roku służył na stanowisku kierownika referatu lotnictwa Wydziału Lotnictwa Oddziału III Operacyjnego Okręgu Radom-Kielce AK. 11 listopada 1941 roku otrzymał swój czwarty Krzyż Walecznych. W czerwcu 1944 roku został przekazany do dyspozycji KG AK w związku z prowadzonym przeciw niemu dochodzeniem karnym^[a]. Od października 1944 roku ponownie służył w referacie lotnictwa Inspektoratu Piotrków Trybunalski AK. Po reorganizacji struktur, od 29 października 1944 roku pracował jako referent lotnictwa i kierownik odbioru zrzutów w Podokręgu Piotrków. Od 7 stycznia 1945 pracował jako kierownik referatu ewakuacji materiałowej Komórki Przerzutów Powietrznych „Syrena” Wydziału Lotnictwa Komendy Głównej AK. Po rozwiązaniu Armii Krajowej (19 stycznia 1945 roku) pozostał w konspiracji.

W kwietniu 1945 roku został aresztowany przez NKWD w Łodzi. W sierpniu 1945 roku skazano go na 7 lat więzienia. Na mocy amnestii wyrok zmniejszono mu do 2 lat, a w grudniu 1945 roku jego wykonanie zawieszono na 2 lata. Został ponownie aresztowany w styczniu 1946 roku i osadzony w więzieniu w Kielcach, skąd zbiegł w kwietniu 1946 roku. W lipcu 1946 roku pod fałszywym nazwiskiem podjął pracę w Szczecinie, po czym przez zieloną granicę wyjechał do Wielkiej Brytanii, a następnie osiedlił się w Kanadzie^[10]. W Wielkiej Brytanii pracował w firmie Cyclomat Ltd., i w fabryce urządzeń radarowych i telewizyjnych. W Kanadzie pracował jako salowy w szpitalu i pracownik fizyczny w magazynie. Ukończył kurs pielęgniarski i prowadził pensjonat dla emerytów.

Krzysztof Tochman pisze^[11][12], że z akt IPN wynika, że Krzymowski podjął po wojnie współpracę ze służbami specjalnymi Polski Ludowej.

Został pochowany na Cmentarzu Weteranów w Montrealu, w alei zasłużonych (Field of Honour) w Pointe-Claire przy 703 Donegani Ave (sektor P, kwatera a-6,P-7)^[10][13][14].

Stanisław Krzymowski był trzykrotnie żonaty: w 1928 roku ożenił się z Marią Chomenko (ur. 1911), z którą miał córkę Krystynę (ur. 1930, zm. 28 grudnia 2015)^[15]. W 1952 roku ożenił się w Wielkiej Brytanii, a po raz trzeci – w Kanadzie z Marceliną Sokołow.

Awanse

• podchorąży - styczeń 1921 roku
• podporucznik - ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1923 roku i 3. lokatą w korpusie oficerów jazdy
• porucznik – 13 lutego 1925 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1925 roku i 2. lokatą w korpusie oficerów kawalerii^[16]
• kapitan – 12 marca 1933 roku ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1933 roku i 38. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych^[17] (w marcu 1939, w tym samym stopniu i starszeństwie, zajmował 8. lokatę w korpusie oficerów lotnictwa, grupa liniowa^[18])
• major – ze starszeństwem z dniem 15 lutego 1941 roku.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Walecznych (trzykrotnie) „za czyny męstwa i odwagi wykazane w bojach toczonych w latach 1918–1921”^[18]
• Krzyż Walecznych „za czyny męstwa i odwagi wykazane w wojnie rozpoczętej 1 września 1939 roku”
• Złoty Krzyż Zasługi^[18]
• Medal Niepodległości (15 czerwca 1932)^[19][20][18]
• Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1937)^[21][18]
• Odznaka Pilota nr 1011^[22]
• Znak Spadochronowy
• Medal za Odwagę w Sprawie Wolności (Wielka Brytania)
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej (Łotwa)^[23]

Upamiętnienie

• Na cmentarzu w Wąwolnicy (miejscu urodzenia Krzymowskiego) znajduje się pomnik poświęcony weteranom II wojny światowej. Umieszczono na nim pamiątkowe tabliczki z nazwiskami Polaków, którzy walczyli o wolną Polskę, wśród nich tabliczka poświęcona Stanisławowi Krzymowskiemu^[10].
• W centrum wsi Dębowiec w 1991 roku odsłonięto pomnik upamiętniający pierwszy skok cichociemnych w Polsce^[9][24].
• Stanisław Krzymowski został wybrany na patrona Gimnazjum Publicznego w Wąwolnicy (pozostałymi kandydatami byli Jan Paweł II i Stefan Wyszyński^[25]).
• 25 stycznia 2015r. zostało założone Wąwolnickie Stowarzyszenie Strzeleckie "STEN" im. cc. mjr. Stanisława Krzymowskiego ps. Kostka.

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 1984, s. 349. ISBN 83-211-0537-8.
• Jędrzej Tucholski: Cichociemni 1941–1945 – Sylwetki spadochroniarzy. Wojskowy Instytut Historyczny, 1984, s. 36–37.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Krzysztof A. Tochman: Słownik biograficzny cichociemnych. T. 4. Zwierzyniec – Rzeszów: Obywatelskie Stowarzyszenie „Ostoja”, 2011, s. 112–120. ISBN 978-83-933857-0-6.

Linki zewnętrzne

• biogram na stronie elitadywersji.org - kompendium wiedzy o 316 Cichociemnych spadochroniarzach Armii Krajowej