Stanisław Kulczyński

Stanisław Kulczyński

Data i miejsce urodzenia	9 maja 1895 Kraków, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	12 lipca 1975 Warszawa, Polska
profesor zwyczajny nauk przyrodniczych
Specjalność: botanika
Alma Mater	Uniwersytet Jagielloński
Doktorat	1919 – botanika i geologia Uniwersytet Jagielloński
Habilitacja	1924 – botanika Uniwersytet Jagielloński
Profesura	1930
rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie
Okres spraw.	1936–1938
rektor Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej
Okres spraw.	1945–1951
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa we Wrocławiu

Stanisław Leon Kulczyński (ur. 9 maja 1895 w Krakowie, zm. 12 lipca 1975 w Warszawie)^[1] – polski botanik i polityk. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji, zastępca przewodniczącego (1956–1969) Rady Państwa. Wicemarszałek Sejmu I kadencji, rektor Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (1936–1938) oraz Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu (1945–1951). Budowniczy Polski Ludowej.

Życiorys

Był synem Władysława, zoologa, specjalisty w dziedzinie pajęczaków, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Anny z Chełmeckich^[2].

Ukończył studia na Uniwersytecie Jagiellońskim (był uczniem Mariana Raciborskiego i Władysława Szafera)^[3]. Został wykładowcą botaniki na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, gdzie w 1924 objął i zorganizował Katedrę Systematyki i Morfologii Roślin, początkowo jako profesor nadzwyczajny, od 1930 profesor zwyczajny. W 1935 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W czasie roków akademickich 1936/1937 i 1937/1938 był rektorem Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[4][5]. Zrezygnował ze stanowiska na początku stycznia 1938^[6], protestując w ten sposób przeciwko naciskom wprowadzenia na uczelni getta ławkowego^[7].

W 1935 został członkiem korespondentem, a w 1945 – członkiem rzeczywistym Polskiej Akademii Umiejętności; od 1919 był współpracownikiem (od 1935 członkiem) Komisji Fizjograficznej PAU^[8]; współzałożyciel i od 1952 członek Polskiej Akademii Nauk^[1].

Po wybuchu II wojny światowej i agresji Związku Radzieckiego na Polskę z 17 września 1939 i po przemianowaniu uczelni na Lwowski Państwowy Uniwersytet im. Iwana Franki został prezesem Związku Zawodowego Pracowników Uniwersytetu (tzw. „Profspilka”, do którego przynależność była obowiązkowa)^[9]. W okresie radzieckiej okupacji Lwowa nadal prowadził działalność naukową. W sierpniu 1940 był gościem Wszechzwiązkowego Komitetu ds. Nauki ZSRR w Moskwie^[10]. W czasie wojny był delegatem Rządu RP na wychodźstwie na Obszar Lwowski. Lwów opuścił w 1941 (wraz z Karoliną Lanckorońską). Zamieszkał w Krakowie, gdzie zajmował się tajnym nauczaniem na Uniwersytecie Jagiellońskim. 10 maja 1945 przybył do Wrocławia, gdzie rozpoczął odbudowę uniwersytetu. Był pierwszym rektorem połączonych: Uniwersytetu i Politechniki w latach 1945–1951^[1].

9 lipca 1946 został mianowany przez wojewodę wrocławskiego tymczasowym opiekunem zbiorów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Podjął decyzję o oddaniu na potrzeby przyszłego Ossolineum budynku dawnego gimnazjum Św. Macieja użytkowanego przez Uniwersytet, zorganizował przyjęcie zbiorów lwowskich we Wrocławiu i odpowiednio je zabezpieczył.

W październiku 1946 zorganizował Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum we Wrocławiu, którego został prezesem Zarządu. Funkcję tę sprawował aż do zawieszenia działalności Towarzystwa w 1949. W 1949 jako członek Polskiego Komitetu Obrońców Pokoju był delegatem Krajowej Rady Obrońców Pokoju na Kongres Obrońców Pokoju w Paryżu^[11]. W listopadzie 1949 został członkiem Ogólnokrajowego Komitetu Obchodu 70-lecia urodzin Józefa Stalina^[12].

W 1963 Uniwersytet Wrocławski, a w 1965 Politechnika Wrocławska^[13] przyznały mu tytuł doktora honoris causa.

W czerwcu 1968 wszedł w skład Komitetu Honorowego oraz został przewodniczącym Komitetu Przygotowawczego obchodów 500. rocznicy urodzin Mikołaja Kopernika^[14].

Pochowany 17 lipca 1975 na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie^[15]. W uroczystościach pogrzebowych udział wzięli m.in. przewodniczący Rady Państwa prof. Henryk Jabłoński, prezes Naczelnego Komitetu ZSL, marszałek Sejmu Stanisław Gucwa, przewodniczący Centralnego Komitetu Stronnictwa Demokratycznego Andrzej Benesz, I sekretarz Komitetu Krakowskiego PZPR Wit Drapich, prezydent Krakowa Jerzy Pękala oraz delegacje naukowców z całego kraju. Przemówienie żałobne wygłosił Andrzej Benesz^[16].

Kariera naukowa

• 1918–1924 – pracownik naukowy Uniwersytetu Jagiellońskiego;
• 1924–1939 – prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (w latach 1936–1938 rektor), w czasie pierwszej okupacji sowieckiej (w latach 1939–1941) prof. Uniwersytetu im. I. Franki we Lwowie;
• od 1941 w Krakowie – pracował jako rzeczoznawca przy Izbie Rolniczej;
• 1945–1969 – prof. Uniwersytetu Wrocławskiego;
• 1945–1952 – rektor Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu.

W pracy naukowej zajmował się systematyką roślin, ekologią, fitosocjologią (głównie Tatr i Pienin) i paleobotaniką; autor m.in. Torfowiska Polesia (tom I–II, 1939–1940); współautor (wraz z Władysławem Szaferem i Bogumiłem Pawłowskim) klucza do oznaczania polskich roślin naczyniowych Rośliny polskie (1924)^[17].

Działalność polityczna

• Od 1938 – był członkiem Klubów Demokratycznych, od 1939 Stronnictwa Demokratycznego. Należał do kierownictwa stronnictwa – w latach 1949–1969 członek Centralnego Komitetu, w latach 1949–1954 członek Komitetu Politycznego CK, w latach 1954–1969 członek Prezydium CK, 1946–1954 wiceprzewodniczący Rady Naczelnej SD, w latach 1954–1956 wiceprzewodniczący CK, a w latach 1956–1969 stał na czele partii jako przewodniczący CK. Od 1969 honorowy prezes SD;
• 1952–1956 – wicemarszałek Sejmu, w latach 1956–1969 zastępca przewodniczącego Rady Państwa^[17];
• 1946–1972 – poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL I, II, III, IV i V kadencji; był przewodniczącym Komisji Spraw Zagranicznych (w latach 1952–1956 i 1961–1969) oraz Komisji Nadzwyczajnej Ziem Zachodnich (1957–1961);
• 1955–1967 – przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Łączności z Polonią Zagraniczną „Polonia”;
• 1957–1971 – przewodniczący Rady Naczelnej Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich;
• 1958–1975 – wiceprzewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu;
• 1958–1973 – przewodniczący Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju.

Rodzina

Żonaty z Marią Kulczyńską, działaczką społeczną i polityczną. Miał córkę i syna Jana, reżysera i byłego dziekana Wydziału Reżyserii Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej^[18]. Jego brat Władysław junior (1890–1923) był taternikiem, siostra Wanda (1893–1968) – działaczką na rzecz ochrony przyrody^[19].

Ordery i odznaczenia (lista niepełna)

• Order Budowniczych Polski Ludowej (1964)^[20]
• Order Sztandaru Pracy I klasy (22 lipca 1949)^[21]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski^[22]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[23][24]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (19 sierpnia 1946)^[25]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (14 stycznia 1955)^[26]
• Krzyż Wielkiego Oficera Orderu Zasługi Republiki Włoskiej (Włochy, 1965)^[27]

Upamiętnienie

Jego imieniem nazwano Wrocławską Drukarnię Naukową PAN, jeden z wrocławskich bulwarów, szkołę podstawową we Wrocławiu, a także MS Stanisław Kulczyński^[28] zwodowany w stoczni im. Adolfa Warskiego. W Jeleniej Górze wzniesiono mu pomnik^[18][29].

W 2017 Instytut Pamięci Narodowej zamieścił nazwisko Kulczyńskiego na liście osób symbolizujących komunizm, wskazując na konieczność zmiany nazw ulic noszących jego imię^[30]. Wywołało to sprzeciw ze strony wrocławskiego środowiska akademickiego, w tym Uniwersytetu Wrocławskiego^[31].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Magdalena Bajer – Kulczyńscy
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 10 maja 2018 r. – III SA/Wr 141/18 – Zakaz propagowania ustroju totalitarnego w nazewnictwie