Stanisław Lubieniecki młodszy

Stanisław Lubieniecki
Pastor
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

23 sierpnia 1623
Raków

Data i miejsce śmierci

18 maja 1675
Hamburg (Altona)

Pastor zboru Braci Polskich w Czarkowie
Okres sprawowania

1654–1655

Wyznanie

unitarianizm

Kościół

bracia polscy

Ordynacja

1654

Historia Reformationis Polonicae Stanisława Lubienieckiego jest jednym z pierwszych i najważniejszych opracowań dziejów reformacji w Polsce, opublikowana w języku łacińskim w Amsterdamie dopiero dziesięć lat po śmierci autora. Lubieniecki oparł swoje dzieło na materiałach dziś już zaginionych, dlatego jego Historia Reformacji – pomimo swojej tendencyjności – stanowi pierwszorzędne źródło historii ruchu braci polskich[1].

Stanisław Lubieniecki herbu Rola, ps. „Christianus Thimoteus, Brutus” (ur. 23 sierpnia 1623 w Rakowie, zm. 18 maja 1675 w Hamburgu) – polski astronom, historyk, pisarz i duchowny kościoła braci polskich zabiegający o odwołanie edyktu z 1658 roku o banicji braci polskich[2]. Jego nazwisko w pismach anglojęzycznych zapisywane jest również jako Lubiniezky lub Lubyenyetsky, rezydent króla polskiego w Hamburgu w latach 1667–1674[3].

Rodzina

Był synem Krzysztofa Lubienieckiego Młodszego (1598–1648) i Katarzyny z Filipowskich (zm.po 1663). Jego dziad, Krzysztof Lubieniecki (1561–1624) był w latach 1598–1612 pastorem zboru braci polskich w Lublinie, po 1616 roku osiadł w Rakowie, gdzie zmarł w lutym 1624. Również ojciec Stanisława był pastorem braci polskich, w latach 1619–1626 w Rakowie, i od 1626 roku do śmierci w Lublinie. Stanisław miał dwóch braci i dwie siostry.

W 1652 roku poślubił Zofię Brzeską (pochowana 2 czerwca 1695 w Amsterdamie)[4] z którą miał pięcioro dzieci:

  1. Katarzynę
  2. Gryzellę – obie córki obie zatrute razem z ojcem i zmarły w 1675 roku
  3. Teodora Lubienieckiego, malarza.
  4. Pawła Jana (zm. po 1675), wojskowego w Danii i Szwecji
  5. Krzysztofa Lubienieckiego, malarza

Życiorys

Studiował na Akademii Rakowskiej, a po jej likwidacji w 1638 naukę kontynuował w Kisielinie na Wołyniu. W 1644 wyjechał do Torunia, gdzie pobierał nauki prywatne. Korzystając ze stypendium zborowego, kontynuował naukę we Francji oraz Niderlandach w latach 1646–1650.

W 1646 zapisał się na uniwersytet w Orleanie, po roku przeniósł się do kalwińskiej uczelni w Saumur, potem zapisał się na katolicki uniwersytet w Angers. W Paryżu pozostawał w kontaktach z tamtejszym ukrytym środowiskiem socynian. W 1649 zapisał się na uniwersytet w Lejdzie, gdzie odbył rozmowę z Kartezjuszem na temat ruchu Ziemi. Wkrótce też powrócił do Polski. W 1654 został ministrem zboru braci polskich w Czarkowach. W czasie potopu szwedzkiego 25 października 1655 stanął na czele delegacji braci polskich, która udała się do króla Szwecji Karola X Gustawa by zabiegać o przywrócenie braciom polskim ich swobód wyznaniowych. Schronił się w Krakowie pod opieką garnizonu szwedzkiego. Po kapitulacji miasta 1 września 1657 udał się na Pomorze Szwedzkie. Zajął się pisaniem rozpraw teologicznych, które spotkały się z ostrym atakiem luteran. W 1658 jako członek wspólnoty braci polskich został formalnie skazany na banicję mocą decyzji sejmu. Nowego protektora uzyskał w osobie króla Danii Fryderyka III.

Jego praca z lat 1666–1668 pt. Theatrum cometicum... została wydrukowana na przełomie lat 1667–1668 w Amsterdamie[5]. To największe siedemnastowieczne dzieło o kometach, jeszcze obecnie wykorzystywane jako źródło cennych informacji naukowych. Zawiera opisy około 600 komet, wszystkich jakie widziano na niebie od biblijnego potopu do 1665 roku[6]. Jeden z kraterów Księżyca został nazwany, na cześć astronoma, jego nazwiskiem: Lubieniecki.

W latach 1666–1669 zamieszkał z rodziną w Hamburgu, gdzie nieustannie był atakowany przez kler luterański. Był tutaj oficjalnie przedstawicielem króla Polski (od ok. 1668 roku), co biorąc pod uwagę, że był wygnańcem z Rzeczypospolitej było dość dwuznaczne. Swoich synów (m.in. Krzysztofa) i bratanka oddał mu na wychowanie podkomorzy kijowski i współwyznawca Stefan Niemirycz[7].

W 1669 został zmuszony do opuszczenia Hamburga – przeniósł się wówczas do znajdującej się pod panowaniem duńskim Altony. Do Hamburga powrócił na początku 1674 roku. Na skutek oporu luterańskiego duchowieństwa w grudniu 1674 roku rada miejska nakazała mu powrót do miasta. Lubieniecki zwlekał i ostatecznie przeszkodziła mu w tym jego śmierć[8].

Według jednej z wersji Stanisław Lubieniecki został otruty wraz z dwiema córkami na skutek nieostrożności służącej, która prawdopodobnie ugotowała im potrawę w naczyniu używanym wcześniej do wytapiania rtęci[9]. Większość historyków odrzuca wcześniejsze spekulacje, że został zamordowany z polecenia duchownych luterańskich, którym nie na rękę był pobyt Lubienieckiego w Hamburgu. Ostatnią posługą duszpasterską było osobiste poprowadzenia pogrzebu dwóch córek 16 maja[10].

Zmarł 18 maja 1675 w Hamburgu, a jego ciało spoczęło na cmentarzu przy katedrze w Altonie koło Hamburga, w placu który wcześniej wykupił.

Przez cały okres wygnania łożył hojnie na ariańskich uchodźców z Rzeczypospolitej[11].

Twórczość

Ważniejsze utwory

  • Diariusz drogi krakowskiej i legacjej krystiańskiej do króla JM Karola Gustawa Anno Domini 1655 Octobris..., ogł. J. Tazbir Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 5 (1960); kopia: Archiwum Główne Akt Dawnych Warszawa, Archiwum Radziwiłłowskie, dz. II, ks. 21, k. 319-337 (opis podróży do Karola Gustawa do Krakowa, w delegacji od ariańskich zborów południowej Małopolski)
  • Vindiciae pro unitariorum in Polonia religionis libertate, wyd. C. C. Sandius Bibliotheca Anti-Trinitariorum, Freistadt 1684, s. 267–296
  • Polonia moriens suos et exteros alloquitur, 1665; przekł. holenderski pt. Het stervende Polen den zijnen ende den vremden aenspreeckende, Amsterdam 1667, drukarnia P. Alckmaer
  • Theatrum cometicum..., cz. 1-3, powst. 1665, wyd. F. Cuper, Amsterdam 1668, drukarnia D. Baccamunde[5]; wyd. następne: Lejda 1681
  • Historia reformationis polonicae..., powst. po wrześniu 1664, wyd. Freistadt 1685, drukarnia J. Aconius[1]; przekł. polski: E. Bursche, cz. 1, Rocznik Teologiczny 1938 i odb.; cz. 2, Rocznik Teologiczny 1938 i odb.; cz. 3 przygotowana do wyd., zniszczone 1944; przekł. angielski: E. M. Wilbur, niewydano, wiad. podaje L. Szczucki „Earl Morse Wilbur (1866–1956)”, Odrodzenie i Reformacja w Polsce, t. 3 (1958), s. 317
  • Exemplum epistolae, qua viro cuidam magno historiolam commentariorum et vitae ac mortis Jonae Slichtingii p. m. pertexit, wyd. przy: J. Szlichtyng „Commentaria posthuma in plerosque Novi Testamenti libros”, t. 1, Amsterdam (po 1656), Bibliotheca Frstrum Polonorum, t. 7
  • Stosowanie Francuzów z Hiszpany, ogł. S. Kot „Descriptio gentium di poeti polacchi del secolo XVII”, Ricerche Slavistiche, t. 6 (1958), s. 170–175; autorstwo wskazał Andrzej Lubieniecki młodszy (zob.) w rękopisie Silva rerum; dzieła w rękopisach wymienia F. S. Bock Historia Antitrinitarorium, t. 1, cz. 1, Królewiec 1744, s. 442–459

Listy

  • Korespondencja z Placentinusem z 1665 roku oraz inne listy, przy: Theatrum cometicum..., cz. 1-3, powst. 1665, wyd. F. Cuper, Amsterdam 1668, drukarnia D. Baccamunde; wyd. następne: Lejda 1681
  • Listy do Karola Gustawa, rękopisy: Riksarkivet w Sztokholmie; wiad. podaje A. Mączak „Wyniki poszukiwań źródłowych dotyczących wojny polsko-szwedzkiej 1655–1660, dokonanych w Szwecji w 1955”, Przegląd Historyczny 1956, zeszyt 1, s. 133
  • 2 listy od A. Wiszowatego: Mannheim, 25 września 1665; Amsterdam, 16 października 1666; ogł. przy: Theatrum cometicum, cz. 2, Amsterdam 1668, s. 610–614, 618; przekł. polski: I. Lichońska, wyd. Z. Ogonowski „Dwa listy Wiszowatego do S. Lubienieckiego”, Studia i Materiały z Dziejów Nauki Polskiej, t. 4 (1956)
  • Listy od różnych osób, ogł.: J. Brant Clarorum virorum epistolae, Amsterdam 1702; J. Brant Epistolae celeberrimorum virorum, Amsterdam 1715; materiały do biografii (wiad. o korespondencji) ze źródeł arch. podaje J. Tazbir Stanisław Lubieniecki, przywódca ariańskiej emigracji, Warszawa 1961

Przypisy

  1. ↑ a b Stanisław Lubieniecki, Historia reformationis Polonicae, in qua tum reformatorum, tum antitrinitariorum origo et progressus in Polonia et finitimis provinciis narrantur [...]., Bruxelles: ap. Joh. Aconium i.e.: in off. Eug. Henr. Fricx?, 1685.
  2. ↑ Tadeusz Łepkowski, Mały słownik historii Polski, Warszawa 1964, s. 174.
  3. ↑ Historia dyplomacji polskiej, t. II: 1572–1795, pod redakcją Zbigniewa Wójcika, Warszawa 1982, s. 271.
  4. ↑ Indexen, archief.amsterdam [dostęp 2021-04-15].
  5. ↑ a b Stanisław Lubieniecki, Stanislai de Lubienietz Lubieniecii Rolitsii Theatrum cometicum, duabus partibus constans, quarum altera frequenti Senatu Philosophico conspicua, cometas anni 1664 et 1665 [...] altera continent Historiam CCCCXV cometarum a tempore diluvii ad ann. 1665 [...] et Theatri cometici exitus, sive de significatione cometarum [...]. Cz. 1-3., Amsterdam: typis Danielis Baccamude: apud Franciscum Cuperum, 1668.
  6. ↑ Kazimierz Schilling: Kosmiczny gość, Kometa Halleya. Warszawa: Książka i Wiedza, 1985, s. 63. ISBN 83-05-11515-1.
  7. ↑ J. Tazbir, Stanisław Lubieniecki. Przywódca ariańskiej emigracji, Warszawa 1961, s. 222–234.
  8. ↑ Tazbir, Stansiław Lubieniecki, s. 294–297.
  9. ↑ K.E. Jordt-Jörgensen, Stanislaw Lubieniecki, Vandnehoek & Ruprecht in Göttingen 1968, S.112ff.
  10. ↑ Tazbir, Lubieniecki, s. 297.
  11. ↑ Tazbir, Lubieniecki, s. 239.

Bibliografia

  • Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 461–463
  • Janusz Tazbir, Stando lubentius moriar. Biografia Stanisława Lubienieckiego, Warszawa 2003.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Stanisław Lubieniecki.PNG
Stanisław Lubieniecki młodszy (1623-1675), pisarz ariański, historyk reformacji, astronom