Stanisław Mańkowski (senator)

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski

Stanisław Mańkowski (1935)
Data i miejsce urodzenia	12 marca 1876 Borówka w powiecie jampolskim albo Szołdry
Data i miejsce śmierci	24 marca 1937 Poznań
Senator IV kadencji (II RP)
Okres	od 1935 do 13 września 1938
Przynależność polityczna	BBWR
Odznaczenia

Stanisław Mańkowski

Maria Grzegorz
Herb Zaremba
Senator
Rodzina	Mańkowscy herbu Zaremba
Ojciec	Wacław Mańkowski
Matka	Antonina Chłapowska
Żona	Wanda Plater-Zyberk
Dzieci	Maria Wojciech Kazimierz Antoni Wacław Jadwiga Barbara Zygmunt Paweł
Rodzeństwo	Maria Kazimierz Ignacy Tekla Jadwiga

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski herbu Zaremba (ur. 12 marca 1876 w Borówce (powiat jampolski) lub w Szołdrach, zm. 24 marca 1937 w Poznaniu) – polski szlachcic, ziemianin, właściciel kilku majątków, działacz społeczny, polityk, senator w II RP.

Życiorys

Ukończył gimnazjum w Lesznie oraz Lycée St. Louis i Institut National Agronomique (Instytut Agronomiczny) w Paryżu, odbył studia uzupełniające na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium oraz Uniwersytecie Jagiellońskim^[1][2][3].

W 1912 roku przeniósł się z Brodnicy do Kazimierza Biskupiego, w powiecie konińskim, gdzie zarządzał własnym, zakupionym w 1906 roku od Ignacego Mielżyńskiego, majątkiem ziemskim (kilka tysięcy hektarów ziemi rolnej oraz lasu, tartak, cukrownia). Zakup majątku był możliwy między innymi dzięki finansowemu wsparciu zmarłego rok wcześniej jego bezdzietnego stryjecznego dziadka – Wacława Mańkowskiego^[1][4][5].

Majątek był podzielony na cztery folwarki: Nieświastów, Jóźwin, Słaboludź i Kamienica, którymi kierowali czterej rządcy. Natomiast lasem zajmował się nadleśniczy z dwójką podległych mu leśniczych i borowymi w dziesięciu rewirach. W skład majątku wchodziła również gorzelnia, płatkarnia oraz stawy rybne^[1][6].

Dzięki działaniom Mańkowskiego nowo nabyty majątek przeszedł przez szereg pozytywnych i nowoczesnych zmian (m.in. przeprowadzono meliorację w folwarkach Słaboludź i Nieświastów, wprowadzono hodowlę rasowego bydła, koni wojskowych typu kawaleryjskiego i karpi oraz zaprowadzono najnowsze metody gospodarowania w uprawie zbóż i hodowli zwierząt). Mańkowski wybudował na terenie Kazimierza Biskupiego nieistniejący już dzisiaj klasycystyczny pałac, posiadający czterdzieści cztery pomieszczenia, w tym dwa salony, duży hol, własną kaplicę, bibliotekę, jadalnię dla trzydziestu osób, gabinet, sekretariat właściciela, kilka łazienek, pokoje dla dzieci i gości oraz pomieszczenia dla służby. Dobra kazimierskie, zajmujące wtedy około sześć tysięcy hektarów, były trzecim pod względem wielkości majątkiem ówczesnej guberni kaliskiej. Po śmierci Mańkowskiego majątek Kazimierz Biskupi odziedziczył jego syn - Antoni. W tym samym czasie dobra po Stanisławie Mańkowskim były oceniany na ponad milion ówczesnych złotych^[1][4][7].

Mańkowski starał się o godne warunki bytowe dla swoich pracowników (m.in. wybudował leśniczówki dla służby leśnej, przekazywał nieodpłatnie do uprawy po kilka arów ziemi, umożliwiał korzystanie z bezpłatnej pomocy lekarskiej oraz zapewniał emerytury dla części swoich zatrudnionych). Ponadto zdolnym dzieciom służby dworskiej, które ukończyły szkołę elementarną, opłacał dalszy ciąg nauki. Dzięki jego działaniom bezrobocie w okolicznych wsiach zostało znacząco zniwelowane^[4][6].

Oprócz nabytej ziemi posiadał również kamienicę w Poznaniu przy dzisiejszej ulicy Kościuszki. Jako jedyny spadkobierca ojca i opiekun matki zajmował się również gospodarowaniem majątkami w Brodnicy i Grabianowie^[6].

Działalność polityczna

Od 1916 roku był członkiem rady gminy w Kazimierzu Biskupim^[8]. W czasie dwudziestolecia międzywojennego był członkiem Rady Gminnej i Powiatowej, Wydziału Powiatowego w Koninie oraz Izby Rolniczej w Łodzi. Był politycznie związany z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem^[9]. W 1918 roku powierzono mu kierownictwo Zarządu Cywilnego Powiatu Konińsko-Słupeckiego, jednak zrezygnował z tego stanowiska już po trzech dniach^[4]. Mimo rezygnacji w dalszym ciągu utrzymywał relacje z władzami powiatu słupeckiego. Działał w słupeckiej Komisji Opieki Społecznej, występując wielokrotnie z wnioskami dotyczącymi pomocy dla bezrobotnych^[10].

W 1935 roku został senatorem IV kadencji (1935–1938) z województwa łódzkiego. Pracował w komisjach: administracji (1935–1936), rolnej (1937) i skarbowej (1937)^{[9][11][12][13]}. W lutym 1937 roku dołączył do Obozu Zjednoczenia Narodowego^[14].

Działalność społeczna

Stanisław Mańkowski czynnie angażował się w działalność społeczną. Przyczynił się do powstania kilkunastu szkół powszechnych, w tym m.in. w Kozarzewie. W 1909 roku był współzałożycielem i pierwszym prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kazimierzu Biskupim^[8], a w 1910 roku także współinicjatorem powstania spółki, która dwa lata później uruchomiła cukrownię w Gosławicach^[15]. Był ofiarodawcą składek dla przytułków i schronisk dla sierot. Prowadził kuchnie dla najbiedniejszych. W 1901 roku otworzył na warszawskiej Pradze Dom Pracy dla Chłopców im. Mańkowskich^[8]. W czasie I wojny światowej zapewniał opiekę setce dzieci pochodzących z Łodzi i Pabianic, zapewniał również wsparcie działaczom Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej^[8]. Po 1918 roku organizował także wsparcie dla byłych jeńców wojennych z obozu jenieckiego pod Strzałkowem^[16].

Wraz z żoną angażował się w działalność Akcji Katolickiej i Związku Harcerstwa Polskiego^[17]. Był prezesem miejscowego Związku Ziemian oraz czynnym członkiem Centralnego Towarzystwa Rolniczego i Zrzeszenia Właścicieli Lasów. W 1935 roku został przewodniczącym Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Społecznych Powiatu Konińskiego^{[4][6][18][19][10]}. Pełnił funkcję prezesa Związku Leśników i Związku Hodowców Koni, był także inicjatorem powstania w Kazimierzu Biskupim oddziału Związku Strzeleckiego^[20]

Założył także Fundację Mańkowskich, której w latach 30. XX wieku był prezesem. Fundacja działała do 1948 roku^[8].

Przez długie lata starał się o powrót kamedułów do zniszczonego klasztoru położonego na terenie Bieniszewa, który musieli opuścić pod przymusem w XIX wieku. W 1932 roku postawił pierwszą wieżę kościelną, nakrywając ją hełmem z blachy miedzianej, na którym osadzono w pozłacanej kuli krzyż, odnaleziony w klasztornych katakumbach. W 1936 roku przekazał kamedułom kościół wraz z dwoma pozostałymi jeszcze w całości budynkami klasztornymi oraz przylegającą do nich ziemią (w większości pokrytą lasem) o powierzchni 6,5 ha^[21][13].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 2 kwietnia 1937)^[22]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (9 listopada 1932)^[23]
• Złoty Krzyż Zasługi
• Order Zasługi Rolniczej (Francja)^[9]

Życie prywatne

Nieistniejący już dzisiaj pałac Mańkowskich w Kazimierzu Biskupim

Pomnik Stanisława Mańkowskiego i Wandy Plater-Zyberk na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim

Urodził się w rodzinie Wacława Henryka Mańkowskiego (ur. 1850, zm. 1909) i Antoniny z Chłapowskich (ur. 1852 lub 1864, zm. 1936)^[2]. Miał brata Kazimierza Ignacego oraz trzy siostry: Marię, Teklę i Jadwigę^[24][6].

Ożenił się 5 lipca 1904 r. z Wandą Plater-Zyberk (1884–1966), z którą miał dziewięcioro dzieci^[15]:

• Marię (1905–1962), późniejszą Mycielską;
• Wojciecha (1907–1996);
• Kazimierza (1908–1988);
• Antoniego (1909–1991);
• Wacława (1914–?), działaczem konspiracji antyhitlerowskiej;
• Jadwigę (1916–1944), łączniczkę powstania warszawskiego;
• Barbarę (1918–2011), późniejszą Jordan;
• Zygmunta (1920–2009), działacza konspiracji antyhitlerowskiej;
• Pawła (1922–1998), powstańca warszawskiego^{[7][25][26][27]}

Zmarł nagle, podczas wizyty u lekarza w Poznaniu^[14]. 29 marca 1937 roku został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim^[27]. W jego pogrzebie uczestniczyli m.in. Marian Koczorowski (starosta koniński), senator Aleksander Heiman-Jarecki (przedstawiciel Senatu), Ludomił Pułaski (przedstawiciel Związku Leśników) oraz przedstawiciele wielu organizacji lokalnych^[14][28].

Upamiętnienie

W 2019 roku szkoła podstawowa w Kozarzewie przyjęła Stanisława Mańkowskiego za swojego patrona. W tym samym roku placówka odsłoniła tablicę pamiątkową poświęconą swojemu patronowi^[18][19].

Przypisy

Bibliografia

• JarosławJ. Durka JarosławJ., Z działalności Stanisława Mańkowskiego (1876-1937) – właściciela majątku w Kazimierzu Biskupim, PiotrP. Gołdyn (red.), „Polonia Maior Orientalis”, V, Kaliskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, 2018, ISSN 2392-0106 .