Stanisław Morsztyn

Leliwa - herb Morsztynów

Pałac Stanisława Morsztyna na ul. Miodowej w Warszawie

Stanisław Morsztyn (ur. po 1623, zm. koniec grudnia 1725) – wojewoda sandomierski od 1704 roku, wojewoda mazowiecki od 1699 roku, kasztelan czerski od 1687 roku, chorąży zatorski w 1676 roku, major regimentu królewskiego w 1668 roku, polityk, poeta i tłumacz.

Życiorys

Urodzony po 1623, prawdopodobnie na Podgórzu, może w Raciborsku. Syn Jana i Agnieszki z Arciszewskich. Pochodził z rodziny braci polskich o poważnych tradycjach literackich. Kształcił się początkowo w szkole średniej braci polskich w Raciborsku. Znał język francuski. Wraz z krewnym Janem Andrzejem Morsztynem zwiedzał, prawdopodobnie ok. 1638, Niemcy, Belgię, Francję i Włochy. Być może poznawał wtedy sztukę wojenną z inspiracji wuja Krzysztofa Arciszewskiego. Po powrocie do Polski, przed 1646, został wyprawiony przez hetmana Stanisława Koniecpolskiego nad Morze Czarne celem zakupu broni. Z czasem został generałem regimentu pieszego. Brał udział w walkach za panowania Jana Kazimierza i Jana III Sobieskiego: w obronie Zbaraża, Krakowa i Czehryna; w bitwach pod: Cudnowem, Chocimiem, Żurawnem; uczestniczył w wyprawach na Mołdawię, pod Wiedeń i na Węgry. Przez szereg lat pełnił funkcję komendanta miasta Krakowa.

Piastował różne urzędy, m.in. był: podstolim chełmskim (1668), chorążym zatorskim (1676), kasztelanem czerskim (od 1687). Należał do komisji dla rewizji skarbu koronnego. Na sejmie 1672 bronił swego krewnego, Jana Andrzeja Morsztyna. Za Michała Korybuta Wiśniowieckiego w opozycji. 11 listopada 1673 walczył pod Chocimiem, gdzie odniósł rany. Współpracował z Janem III Sobieskim. W 1675 bronił Lwowa. Poseł sejmiku czerskiego na sejm 1681 roku^[1]. W 1683 brał udział w odsieczy wiedeńskiej. Jako oberszter w regimencie gwardii królowej Marii Kazimiery był posłem od wojska koronnego na sejm 1683 roku^[2]. W 1686 i 1691 uczestniczył w wyprawach na Turcję. W 1695 popadł w konflikt ze Stefanem Bidzińskim. Po zerwanym sejmie konwokacyjnym 1696 roku przystąpił 28 września 1696 roku do konfederacji generalnej^[3]. W 1697 roku był elektorem Augusta II Mocnego z ziemi czerskiej^[4][5], podpisał jego pacta conventa^[6]. W 1699 został wojewodą mazowieckim. W czasie wojny północnej najpierw gorąco popierał Sasa, następnie Stanisława Leszczyńskiego. W styczniu 1702 roku podpisał akt pacyfikacji Wielkiego Księstwa Litewskiego^[7]. Od 1704 wojewoda sandomierski. Był członkiem konfederacji sandomierskiej 1704^[8]. Był uczestnikiem Walnej Rady Warszawskiej 1710 roku^[9]. Zainspirował konfederację tarnogrodzką, ale później się z niej wycofał. Z powodu złego stanu zdrowia złożył w 1717 urząd wojewody sandomierskiego, który otrzymał jego stryjeczny bratanek Jakub Władysław Morsztyn 27 marca 1717^[10]. Zgromadził znaczną fortunę. Przyjaciel Wacława Potockiego, kuzyn Zbigniewa Morsztyna.

Pochowany w kościele reformatów w Sandomierzu^[11].

Twórczość

Przetłumaczył Fedrę Seneki (pt. Hipolit) i Andromachę Racine’a (między 1696 a 1698). Napisał Smutne żale po utraconych dzieciach (1698) – wydanie krytyczne oprac. Dariusz Chemperek, Roman Krzywy; Warszawa 2007.

Ważniejsze utwory

• Wiersza na cześć Waleriana Otwinowskiego (współautor: Tobiasz Morsztyn), wyd. przy: Owidiusz Księgi Metamorphoseon..., Kraków 1638, drukarnia A. Piotrkowczyk
• Smutne żale po utraconych dzieciach r. 1698 napisane, Kraków 1698, drukarnia M. Schedel; wyd. następne: 1704 (brak miejsca wydania). Edycja krytyczna: oprac. Dariusz Chemperek, Roman Krzywy, Warszawa 2007 ("Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej", t. 1), ISBN 978-83-7543-019-6
• Wiersze drobne, wyd. wśród rzekomych poezji Zbigniewa (w rzeczywistości Andrzeja) Morsztyna, Poznań 1844; przedr. P. Chmielowski Poezje Andrzeja Morsztyna, dod. Warszawa 1883

Przekłady

• L. A. Seneca Hipolit, powst. 1687–1693, wyd. w zbiorze przekł. J. Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt. Psyche... Cid albo Roderik... Hippolit... Andromacha..., (powst. 1696–1698, według Estreichera po 1704 – zob. Estreicher XXII, 571; XXVII, 378; w tytule tłumacza nie wymieniono); wyd. następne: Lipsk 1752 (w rzeczywistości: Supraśl; identyczne, z dobitymi arkuszami; mylnie podano wszystko za dzieła A. Morsztyna); pt. Komedie albo tragedie Hippolita i Roderyka z Andromachą wielce ciekawie opisane, Lipsk 1756; fragmenty przedr. S. Szeliga "O Hippolicie Seneki w tłumaczeniu S. Morsztyna, Eos 1937 i odb.
• J. Racine Andromacha, powst. 1696–1698, wyd. w zbiorze przekł. J. Andrzeja i Stanisława Morsztynów pt. Psyche... Cid albo Roderik... Hippolit... Andromacha..., (tom wierszy i przekład S. Morsztyna, przygotowany do druku przez W. Weintrauba, spłonął w 1939)

Listy i materiały

• Listy, rękopisy: Archiwum Radziwiłłowskiego w Archiwum Głównym Akt Dawnych, teka nr 218; fragm. listów do Karola Stanisława Radziwiłła, Warszawa, 10 października 1709; do Jerzego Przebendowskiego, 23 sierpnia 1713; ogł. Jan Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
• Fragmenty listów od Augusta II, Jana Szembeka z 1714, ogł. J. Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
• Nominacje i przywileje nadane S. Morsztynowi w latach 1668–1704, wiadomość zob. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 98–99
• Pokwitowanie odbioru pieniędzy, dat. w Warszawie 9 czerwca 1684, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 109 (z podobizną podpisu)
• Potwierdzenie królewskie donatywy S. Morsztyna dóbr na rzecz syna, Antoniego Andrzeja, dat. w Warszawie 8 stycznia 1701, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 112
• Potwierdzenie królewskie manifestacji S. Morsztyna, dat. w Warszawie 4 czerwca 1701, ogł. T. Wierzbowski Materiały do dziejów piśmiennictwa polskiego, t. 2, Warszawa 1904, s. 112–113
• Sumariusz dokumentów hr. Morsztynów, rękopisy: Biblioteka Narodowa nr 3178/2; akt fundacji szpitala dla ubogich przy kościele w Chorzelowie, dat. w Krakowie 2 sierpnia 1704, ogł. Jan Dürr-Durski „Stanisław Morsztyn”, Pamiętnik Literacki rocznik 42 (1951)
• Oskarżenie sądowe przeciw S. Morsztynowi, wiadomość zob. Jan Dürr-Durski Arianie polscy w świetle własnej poezji, Warszawa 1948, s. 283

Utwór o autorstwie niepewnym

• Na ogród fraszek paraenesis (przedmowa do: W. Potocki Ogród fraszek, sygnowana kryptonimem S. M.), ogł. A. Brückner: wstęp do: J. T. Trembecki Ogród fraszek, t. 1, Lwów 1907 (uważa autorstwo za niepewne); także (w poprawionej redakcji jako dzieło S. Morsztyna), wyd. J. Dürr-Durski Arianie polscy w świetle własnej poezji, Warszawa 1948

Przypisy

Bibliografia

• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 2 Piśmiennictwo Staropolskie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1964, s. 537–538

Linki zewnętrzne

• Biografia St. Morsztyna
• Dzieła Stanisława Morsztyna w bibliotece Polona