Stanisław Mróz (dziennikarz)

Stanisław Mróz
Ilustracja
Stanisław Mróz (ok. 1920)
Data i miejsce urodzenia13 listopada 1881
Pułtusk
Data i miejsce śmierci7 lutego 1941
Auschwitz-Birkenau
Zawód, zajęciedziennikarz

Stanisław Mróz (ur. 13 listopada 1881 w Pułtusku, zm. 7 lutego 1941 w Auschwitz-Birkenau) – polski dziennikarz, redaktor, pracownik koncernu Ilustrowanego Kuriera Codziennego.

Życiorys

Młodość

Edukację zaczął w gimnazjum w Pułtusku, a następnie uczęszczał do gimnazjum w Warszawie, edukacji tej jednak nie ukończył. Porzucił rozpoczętą w Warszawie naukę zawodu farmaceuty i aktywnie zajmował się działalnością socjalistyczną. Używał wtedy pseudonimu "Marek"[1]. Brał udział w rewolucji 1905 roku, w wyniku czego musiał w 1907 roku opuścić Królestwo. Przed I wojną światową przyjechał do Galicji (ok.roku 1911) i od tego czasu aż do wybuchu II wojny światowej i początku okupacji niemieckiej, mieszkał w Krakowie[2].

Praca dziennikarska

Karierę dziennikarską zaczął jako redaktor w „Nowej Reformie”, gazecie codziennej wydawanej przez ziemianina, członka Rady Państwa w Monarchii Austro-Węgierskiej Adama Doboszyńskiego (ojca znanego polityka endeckiego), pisując też do "Nowin Ilustrowanych". Jako recenzent pisał artykuły o życiu kulturalnym Krakowa, m.in. o pierwszych, pośmiertnych przedstawieniach sztuk Wyspiańskiego – Powrót Odyssa (1917) i Akropolis (1926), wystawach artystycznych, książkach. Pisał też sam i publikował wiersze. Jego współpracownikami w tym okresie byli m.in. Karol Irzykowski – jeden z redaktorów "Nowej Reformy" (do r. 1917), Konstanty Srokowski (redaktor "Nowej Reformy" aż do jej likwidacji w r.1928), Tadeusz Pawlikowski i Gabriela Zapolska – stale pisujący do "Nowej Reformy".

W połowie 1927 roku, „Nowa Reforma” została przejęta przez koncern IKC Mariana Dąbrowskiego i w następnym roku zamknięta. Stanisław Mróz przeszedł w ten sposób do wydawnictwa IKC i pracował w nim aż do likwidacji koncernu przez okupanta niemieckiego w 1939 roku. Siedzibą koncernu był od 1927 roku Pałac Prasy przy ul. Wielopole 1. W latach 1928 -1939 Stanisław Mróz był redaktorem literackim (odpowiednik redaktora naczelnego) popularnego, tanio wydawanego przez koncern IKC ilustrowanego tygodnika "Na Szerokim Świecie". Współcześni tak go opisują: oryginalna postać: niedźwiedziowaty, o sumiastych wąsach, potężna łysina czołowa, ekstrawagant. Mimo pozorów dziwactwa i rubasznych manier dziennikarz dużej wiedzy encyklopedycznej, nosiciel zdrowej filozofii...[3].

Jako redaktor " Na Szerokim Świecie" podróżował po Europie, był między innymi w Hiszpanii, w okresie przed wojną domową. Mróz uzyskał dość dużą swobodę w prowadzeniu pisma. Pismo jego występowało przeciwko sympatiom profaszystowskim w społeczeństwie polskim. Pisał też nadal recenzje i prowadził specjalny dział poświęcony poezji – Antenę Poetów. W dziale tym kładł nacisk na nowe zjawiska w ówczesnej poezji polskiej[4].

Konspiracja, aresztowanie i śmierć w Oświęcimiu

Na początku okupacji niemieckiej, Stanisław Mróz wraz z grupą współpracowników, wobec nieobecności właściciela koncernu IKC Mariana Dąbrowskiego w kraju, podjął próbę wydawania w oparciu o maszyny drukarskie wydawnictwa gazety konspiracyjnej Dziennik Krakowski[5].

22 maja 1940 roku Stanisław Mróz został aresztowany przez Niemców i postawiony w stan oskarżenia za swoje przedwojenne publikacje antyhitlerowskie oraz za organizowanie prasy konspiracyjnej. Był najpierw uwięziony w zakopiańskiej katowni Gestapo w dawnym pensjonacie "Palace" (obecnie Muzeum Męczeństwa, ul. Chałubińskiego 7, w czasie wojny Tatrastrasse – ul. Tatrzańska), a następnie został przewieziony do obozu w Auschwitz-Birkenau i tam zginął[6][7][8]. Jako przyczynę zgonu w zawiadomieniu przesłanym rodzinie podano zapalenie płuc. Zachowały się świadectwa o jego ostatnich dniach w Oświęcimiu[9].

W połowie lutego 1941 roku urna z prochami Stanisława Mroza została przesłana przez obóz w Auschwitz-Birkenau rodzinie. Został on pochowany w grobie żony na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Świadectwa pośmiertne

Miarą popularności Stanisława Mroza w przedwojennym Krakowie może być fakt, jak często był wspominany przez sobie współczesnych. Sylwetka jego pojawia się w biografii Leona Chwistka napisanej przez Karola Estreichera (Leon Chwistek: biografia artysty 1884-1944)[10], we wspomnieniach Stanisława Pigonia, Witolda Zechentera[11], Jalu Kurka, Stanisława Broniewskiego, Olgierda Jędrzejczyka, Zygmunta Leśnodorskiego, Gracjany Miller-Zielińskiej, Zofii Ordyńskiej, Zofii Stryjeńskiej, Jarosława Iwaszkiewicza.

Jest faktem ironicznym, że po śmierci Stanisława Mroza w gadzinowych gazetach krakowskich wydawanych przez okupanta, nadal ukazywały się artykuły przez Niego podpisywane. Synowie dziennikarza mieli początkowo wrażenie, że bez zgody spadkobierców publikowane są starsze teksty dziennikarza. Po pewnym czasie pojawiły się jednak artykuły wyraźnie napisane po Jego śmierci[12]. Po wojnie, dziennikarz skazany za kolaborację przyznał się do ich autorstwa.

Życie prywatne

Żoną Stanisława Mroza była Barbara z d. Dorociak. Pobrali się 28 lutego 1911 r. w Krakowie. Tam też urodziło się jego dwóch synów: Sokrates (ur. 1915) i Daniel (ur. 1917), później grafik, ilustrator i scenograf krakowski. Według Witolda Zechentera[13], Rodzina Mrozów mieszkała w Krakowie przy ulicy Wygoda[14].

Barbara Mróz zmarła w pół roku po aresztowaniu męża przez Niemców, w grudniu 1940 roku.

Przypisy

  1. ↑ O początkowym okresie dziennikarskiej kariery Mroza wspomina: Miłe życia drobiazgi: pokłosie Stanisław Pigoń, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1964, (strona 376)
  2. ↑ Pośród dziennikarzy w Galicji wymienia Mroza autor książki Studia nad polska prasą społeczno-polityczną w zachodniej Galicji, 1905-1914 Jerzy Myśliński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970, (str. 83)
  3. ↑ Kwartalnik historii prasy polskiej. Polska Akademia Nauk Pracownia Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego XIX i XX Wieku, Instytut Badań Literackich, Wyd. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1980, (str.73); zobacz też o wyglądzie ekscentrycznym wyglądzie Stanisława Mroza w Sposoby życia, Aleksander Ziemny, Iskry, Warszawa 1973 (str.220). O tygodniku "Na Szerokim Świecie" czytaj też w: Prasa polska w latach 1918-1939, autor: Andrzej Paczkowski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, (str. 248)
  4. ↑ O Antenie Poetów w tygodniku " Na Szerokim Świecie": Okolica poetów: wspomnienia i materiały, autorzy: Stanisław Czernik, Ewa Mendelska, Wydawnictwo Poznańskie 1961, (str.108); zob. też Formiści, Joanna Pollakówna, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1972, str. 47 i 62
  5. ↑ Konspiracyjna prasa w Krakowie w latach okupacji hitlerowskiej 1939-1945, Jerzy Jarowiecki, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1980 (str. 21: dr Józef Flach, Stanisław Mróz, Stanisław Stwora, dr Kazimierz Szczepański, którzy pod kierunkiem redaktora L. Szczepańskiego — w oparciu o bazę „IKC" zaczęli wydawać Dziennik Krakowski). Zob. też z: Wojna i konspiracja: wspomnienia dziennikarzy polskich, Eugeniusz Rudziński, Państwowe Wydawn. Naukowe Warszawa, 1987
  6. ↑ O uwięzieniu Mroza w Zakopanem: "Palace" katownia Podhala: tajemnice lochów gestapowskiej placówki w Zakopanem, autorzy: Alfons Filar, Michał Leyko, Wyd. Ministerstwa Obrony Narodowej], 1976, (strona 393)
  7. ↑ Mróz przyjechał do Oświęcimia transportem nr. 273 zob. Księga pamięci: transporty Polaków z Warszawy do KL Auschwitz 1940-1944 autorzy: Kazimierz Albin, Franciszek Piper, Irena Strzelecka, (strona 1538)
  8. ↑ Stanisław Mróz wymieniony jest w : Księgi Zgonów z Auschwitz – fragmenty, opracował Jerzy Dȩbski, Wyd. Państwowe Muzeum Oświęcim-Brzezinka, 1995
  9. ↑ Sylwetka Stanisława Mroza w Auschwitz-Birkenau wspomniana jest w książce Oświęcim nieznany, Zenon Jagoda, Stanisław Kłodziński, Jan Masłowski; Wydawn. Literackie, Kraków 1981 (str. 140)
  10. ↑ Leon Chwistek: biografia artysty (1884-1944), Karol Estreicher, Państwowe Wyd. Naukowe [Oddz. w Krakowie], Kraków, 1971 (O Stanisławie Mrozie Estreicher pisze na str. 140: Stanisław Mróz pełen osobistego uroku i dużej kultury... itd)
  11. ↑ Upływa szybko życie: książka wspomnień, Witold Zechenter, Wydawn. Literackie, Kraków 1971, (str. 59: Stanisław Mróz był jedną z najpopularniejszych postaci Krakowa aż do ostatniej wojny. W każdej dziedzinie życia wykazywał oryginalność....)
  12. ↑ Prasa gadzinowa Generalnego Gubernatorstwa, 1939-1945, Władysława Wójcik, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej, 1988, str.35 ; autorka zalicza dziennikarza podszywającego się pod zamordowanego przez Niemców Stanisława Mroza do ...najpopularniejszych autorów prasy gadzinowej...
  13. ↑ Upływa szybko życie: książka wspomnień, Witold Zechenter, Wydawn. Literackie, Kraków 1971
  14. ↑ O domu Mrozów i Stanisławie Mrozie wspomina też Barbara Winklowa: Klerk heroiczny: wspomnienia o Karolu Irzykowskim, Wydawn. Literackie, Kraków, 1976 (str. 210)

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Stanisław Mróz ok. 1920 r.jpg
Stanisław Mróz, 1881-1941, dziennikarz, redaktor tygodnika „Na Szerokim Świecie” (IKC), zginął w Auschwitz-Birkenau