Stanisław Narutowicz

Stanisław Narutowicz
(c) Using this image, you must properly provide owner of this image - Owned by Lietuvos nacionalinis muziejus (National Museum of Lithuania), CC BY-SA 2.5
Data i miejsce urodzenia	2 września 1862 Brewiki
Data i miejsce śmierci	31 grudnia 1932 Kowno

Akt niepodległości Litwy, podpis Stanisława Narutowicza, w prawej kolumnie, trzeci od dołu

Stanisław Narutowicz herbu własnego (lit. Stanislovas Narutavičius, ur. 2 września 1862 w Brewikach, zm. 31 grudnia 1932 w Kownie) – polski prawnik, ziemianin żmudzki, litewski działacz polityczny, członek Taryby, sygnatariusz aktu niepodległości Litwy, brat prezydenta Rzeczypospolitej Gabriela Narutowicza.

Życiorys

Pochodził z rodziny szlacheckiej osiadłej od pokoleń na Żmudzi, ojciec Jan Narutowicz był uczestnikiem powstania 1863 roku. Po ukończeniu gimnazjum w Lipawie, studiował prawo w Sankt Petersburgu, gdzie włączył się w polskie życie studenckie. Zajmował się również dziennikarstwem, wydając w 1890 roku pismo „Tygodnik Powszechny”.

Po powrocie na Żmudź prowadził pracę oświatową i kulturalną wśród litewskich chłopów. Od września 1917 roku uczestnik Taryby (Rady Litewskiej), był sygnatariuszem aktu niepodległości Litwy (16 lutego 1918). Wystąpił z Rady na znak protestu przeciw jej uległości wobec Niemców. W latach 1919–1931 był radnym gminy Telsze.

Poglądy polityczne

W latach międzywojennych działał na rzecz pokojowego rozwiązania sporu polsko-litewskiego. Był z jednej strony rzecznikiem niezależności Litwy, a z drugiej uważał się za przedstawiciela narodowości polskiej lojalnego wobec państwa litewskiego. Do końca życia nie wyrzekł się kultury polskiej ani języka polskiego. Jednak prolitewska orientacja Stanisława Narutowicza została wykorzystana w Polsce przez endecję przeciwko rodzonemu bratu Stanisława – Gabrielowi i wpłynęła na nastroje ludności polskiej, co w efekcie współtworzyło atmosferę przed zamachem na pierwszego polskiego prezydenta.

Śmierć

Stanisław Narutowicz popełnił samobójstwo w Kownie 31 grudnia 1932 roku, rozczarowany kłótliwością i nieprzejednaniem Polaków oraz polityką rządu litewskiego wobec Polaków na Litwie. Historycy litewscy wskazują dziś na kłopoty prywatne i zdrowotne Stanisława Narutowicza jako przyczyny samobójstwa ważniejsze niż niepowodzenie jego zamiarów politycznych. Jego syn Kazimierz Narutowicz (Kazimieras Narutavičius 1904–1987) próbował aż do wybuchu wojny kontynuować dzieło ojca.

Pochowany został na cmentarzu w miasteczku Olsiady. W 2013 roku zdewastowano historyczny nagrobek zacierając polski napis „Grób Rodziny Narutowiczów” i umieszczając tablicę ze zlituanizowaną formą nazwiska. W 2016 roku dzięki interwencji, przywrócono poprzednią wersję nagrobka^[1].

Rodzina

Stanisław Narutowicz był żonaty z Joanną Billewicz (1868–1948) – kuzynką Józefa Piłsudskiego. Mieli oni syna Kazimierza.

Przypisy

Bibliografia

• Tomasz Otocki, Kartka z kalendarza: 81 lat temu zmarł Stanisław Narutowicz, „Wiadomości znad Wilii”, zw.lt, 31 grudnia 2013 r.
• Marek Głuszko, Gabriel Narutowicz, litewski Polak, prezydent Polski, skończyłby 150 lat…, „Wiadomości znad Wilii”, zw.lt, 4 kwietnia 2015 r.
• Andrzej Pukszto, Stanisław Narutowicz litewsko–polski rycerz bez skazy, cz. I, II i III, „Wiadomości znad Wilii”, zw.lt, 10–12 lutego 2015 r.
• Władysław Wielhorski, Człowiek – symbol. Ś.p. Stanisław Narutowicz, „Kurjer Wileński”, nr 23 z 28 stycznia 1933, s. 1
• Stanisław Narutowicz, Robotnik, nr 10 z 6 stycznia 1933, s. 2
• Ś.p. Stanisław Narutowicz. Prasa litewska o jego życiu i pracy, „Gazeta Polska”, nr 31 z 31 stycznia 1933, s. 3
• Krzysztof Buchowski, Stanisław Narutowicz – szkic do portretu idealisty, Polskie Towarzystwo Historyczne, Białystok 2001, s. 41–51

Sygnatariusze aktu niepodległości Litwy Saliamonas Banaitis Jonas Basanavičius Mykolas Biržiška Kazimieras Bizauskas Pranas Dovydaitis Steponas Kairys Petras Klimas Donatas Malinauskas Vladas Mironas Stanisław Narutowicz Alfonsas Petrulis Antanas Smetona Jonas Smilgevičius Justinas Staugaitis Aleksandras Stulginskis Jurgis Šaulys Kazimieras Steponas Šaulys Jokūbas Šernas Jonas Vailokaitis Jonas Vileišis