Stanisław Nowicki (pułkownik)
 pułkownik dyplomowany artylerii | |
| Data i miejsce urodzenia | 9 lipca 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | Centrum Wyszkolenia Piechoty |
| Stanowiska | wykładowca |
| Główne wojny i bitwy | I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
 _3r_BAR.svg){kind=small}  | |
Stanisław Nowicki ps. „Henryk”[1] (ur. 9 lipca 1897 w Mińsku, zm. 9 października 1963 w Warszawie) – pułkownik dyplomowany Wojska Polskiego, od 1 lipca 1947 do 4 listopada 1949 tajny współpracownik wywiadu wojskowego "Polski ludowej"[2].
Życiorys
1 czerwca 1921 pełnił służbę w 2 pułku artylerii polowej Legionów[3]. W latach 1929–1931 był słuchaczem kursu normalnego Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Po ukończeniu kursu otrzymał dyplom naukowy oficera dyplomowanego i z dniem 1 września 1931 przydzielony został do Centrum Wyszkolenia Piechoty w Rembertowie na stanowisko wykładowcy. Awansował na majora ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1932[4]. Następnie pełnił służbę w Wyższej Szkole Wojennej na stanowisku wykładowcy w katedrze taktyki artylerii, którą do stycznia 1938 kierował płk dypl. Stanisław Tatar. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1938 i 33. lokatą w korpusie oficerów artylerii[5]. W 1939 nadal pełnił służbę w WSWoj. na stanowisku wykładowcy przedmiotu taktyka ogólna I kursu[6].
Kampanię wrześniową 1939 odbył w Oddziale III Operacyjnym Sztabu Naczelnego Wodza. Pełnił funkcję oficera odcinkowego Armii „Kraków” w Wydziale Sytuacyjnym, którego szefem był ppłk dypl. Leopold Okulicki. Jego zadaniem było stałe utrzymywanie łączności z dowództwem armii, zbieranie wiadomości o przebiegu działań i zestawianie raportów dla szefa sztabu i Naczelnego Wodza o położeniu na froncie. W tym samym czasie, w drugiej komórce Oddziału III – Wydziale Operacyjnym pełnił służbę kpt. dypl. Marian Utnik.
W latach 1940–1942, w stopniu podpułkownika, był dowódcą 16 dywizjonu artylerii motorowej, a od marca 1942 roku dowodził 1 pułkiem artylerii motorowej. Był szefem sekretariatu osobistego generała Stanisława Tatara.
Od początku 1945 do lutego 1947 obok gen. Stanisława Tatara oraz płk Mariana Utnika jeden z trzech dysponentów tzw. funduszu "Drawa" utworzonego w celu finansowania działalności tzw. centrali konspiracyjnej "Hel", których celem miało być wspieranie działalności niepodległościowej w Polsce. Obie struktury były podporządkowane gen. Tatarowi, Utnik i Nowicki byli od niego zależni[7]. Aktywa funduszu "Drawa" stanowiło m.in . 350 kg złota FON, przekazanego przez ministra obrony narodowej Rządu RP na uchodźstwie gen. Marian Kukiel, w 1945 zadysponowanego na pomoc dla byłych żołnierzy Armii Krajowej i pozostałych po nich rodzin. Fundusz "Drawa" oraz złoto FON zostały w większości przez trójkę dysponentów - nazywających siebie "Komitetem Trzech" - zdefraudowane oraz przekazane władzom "Polski ludowej".
"W końcu maja 1947 r. gen. bryg. Stanisław Tatar i jego wspólnicy - płk dypl. Stanisław Nowicki oraz ppłk dypl. Marian Utnik - zdecydowali się jawnie na współpracę z komunistycznym wywiadem wojskowym. Pod płaszczykiem szczytnych celów, za zdefraudowane pieniądze z funduszu "Drawa" oraz złoto Funduszu Obrony Narodowej, należące do polskiego rządu na emigracji, kupowali sobie faktycznie lepszą przyszłość w Polsce Ludowej. Tak przynajmniej sądzili, gdyż nieodległa przyszłość brutalnie zweryfikowała ich przypuszczenia. (...) Działania Komitetu, noszące wszelkie znamiona defraudacji majątku należącego do Skarbu Państwa, zawsze zmierzały w jednym kierunku: powrotu do Polski i wykorzystania zawłaszczonego majątku w celu zabezpieczenia własnej przyszłości. Oczywiście dążenia te na zewnątrz starannie maskowano troską o odbudowę kraju"[8].
W lipcu 1948 Bolesław Bierut odznaczył gen. Tatara Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, płk Nowickiego Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, (minister obrony narodowej, marszałek Polski Michał Rola-Żymierski zweryfikował go w stopniu pułkownika), a ppłk. Utnik rozkazem marszałka Żymierskiego został awansowany do stopnia pułkownika.
Po przyjeździe do Polski aresztowany 4 listopada 1949, a w 1951 w procesie „TUN” skazany na karę 15 lat więzienia z karami dodatkowymi na podstawie spreparowanych dowodów (m.in. oskarżony o defraudację złota ze skarbu FON i próbę wykorzystania przekazania depozytu do rozpoczęcia działalności szpiegowskiej)[9].
Historyk dr Daniel Koreś ustalił, że "choć nie znaleziono dokumentu poświadczającego współpracę agenturalną Nowickiego (...) już po wyjściu z więzienia Wydział Kadr Zarządu II SG wystawił mu, na podstawie potwierdzenia pisemnego gen. Komara z 5 II 1959 r., że od 1 VII 1947 r. do 4 XI 1949 r. służył w wywiadzie PRL na placówce przy Ambasadzie w Londynie; CAW-WBH, Kolekcja Teczek Akt Personalnych (dalej: TAP), 742/61/1284, TAP Stanisława Nowickiego, Szef Wydziału Kadr Zarządu II SG [mjr Majewski] do szefa Oddziału VI Departamentu Kadr MON, nr 532/0131/59, b.m., 19 II 1959 r., b.p."[2]
W 1956 zwolniony i zrehabilitowany. Zmarł nagle na serce. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A32-4-3)[10].
Ordery i odznaczenia
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1948)
- Krzyż Walecznych (trzykrotnie)[5]
- Srebrny Krzyż Zasługi (3 sierpnia 1928)[11][5]
Przypisy
- ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. WBH. [dostęp 2021-03-23]..
- ↑ a b Daniel Koreś, U źródeł afery TUN: generał Stanisław Tatar, rozpad Komitetu Trzech i przekazanie komunistycznemu wywiadowi wojskowemu funduszu "Drawa" 1947-1949, „w: Przegląd Historyczno - Wojskowy” (1/2021), Warszawa 2021, s. 75-76.
- ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 281, 792.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 184, 802.
- ↑ a b c Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 160.
- ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 448.
- ↑ Zbigniew S. Siemaszko, Działalność generała Tatara, Lublin: Norbertinum, 2004, ISBN 83-7222-192-8.
- ↑ Daniel Koreś, U źródeł afery TUN: generał Stanisław Tatar, rozpad Komitetu Trzech i przekazanie komunistycznemu wywiadowi wojskowemu funduszu "Drawa" 1947-1949, „Przegląd Historyczno - Wojskowy” (1/2021), Warszawa 2021, s. 66-67.
- ↑ Gen. Tatar przekazał, jak sam twierdził – 350 kg złota i 2,5 mln USD pochodzących z dotacji wojennej władz USA dla Armii Krajowej (Fundusz Drawa). Komunistyczne władze twierdziły natomiast, że otrzymały jedynie 208 kg złota i kilkadziesiąt tysięcy dolarów. Oznaczałoby to, że zaginęły 142 kg złota i ponad dwa miliony dolarów. „Po przywiezieniu do Polski złoto FON zostało zdeponowane w Oddziale II Sztabu Generalnego WP, czyli u poprzednika Zarządu II SG WP. Dopiero w 1948 kruszec i precjoza przekazano do NBP. W latach 50. depozyt stopniowo likwidowano. Część biżuterii rozkradziono, część rozdano jako podarki dla dygnitarzy, a część trafiła do Desy. Pod koniec 1989 r. śledztwo w sprawie FON wszczęła prokuratura i działająca na zlecenie Sejmu Najwyższa Izba Kontroli. Śledztwo umorzono, bo ślady defraudacji zostały przez wywiad wojskowy starannie zatarte. Rozkaz zniszczenia dokumentacji FON miał wydać gen. Włodzimierz Oliwa, w latach 1965–1971 szef Zarządu II SG WP.” za: Tygodnik Wprost 37/2006 Gazeta Wyborcza 29.01.2007.
- ↑ Wyszukiwarka cmentarna - Warszawskie cmentarze
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 178, poz. 387 „za zasługi na polu wyszkolenia wojska”.
Bibliografia
- Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Marian Utnik, Sztab Polskiego Naczelnego Wodza w latach II wojny światowej, część II, Wojskowy Przegląd Historyczny, Warszawa 1972, Nr 2, s. 301.
- Jerzy Poksiński, "TUN" Tatar-Utnik-Nowicki. Represje wobec oficerów Wojska Polskiego w latach 1949–1956, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1992, s. 105, ISBN 83-11-07980-3.
- Marek Gieleciński, Wojenne i powojenne losy FON [w:] Biuletyn Wojskowej Służby Archiwalnej nr 23 – 2000.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
Media użyte na tej stronie
Poland badge. Second World War period Polish Army (post-1939 Free Polish Army) shoulder title.
