Stanisław Ostrowski

Stanisław Ostrowski

Data i miejsce urodzenia	29 października 1892 Lwów, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	22 listopada 1982 Londyn, Wielka Brytania
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie
Okres	od 9 kwietnia 1972 do 8 kwietnia 1979
Poprzednik	August Zaleski
Następca	Edward Bernard Raczyński
Prezydent Lwowa
Okres	od maja 1936 do 22 września 1939
Poprzednik	Wacław Drojanowski
Następca	okupacja sowiecka
Odznaczenia

Stanisław Ostrowski^[a] (ur. 29 października 1892 we Lwowie, zm. 22 listopada 1982 w Londynie) – polski lekarz dermatolog z tytułem doktora, żołnierz Legionów i Wojska Polskiego, poseł na Sejm RP III, IV i V kadencji (1930–1939), ostatni polski prezydent Lwowa w II Rzeczypospolitej i trzeci Prezydent RP na Uchodźstwie.

Życiorys

Młodość

Urodził się 29 października 1892 we Lwowie^[3][4]. Był synem Michała (powstaniec styczniowy, Sybirak) i Marii z domu Scholtz. W 1909 zdał egzamin dojrzałości w C. K. IV Gimnazjum we Lwowie^[5][6]. W 1912 podjął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego^[3]. Kształcił się również na Uniwersytecie Wiedeńskim. Podczas edukacji działał w strukturach Organizacji Młodzieży Narodowej od 1912, Związki Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego, funkcjonując pod pseudonimem „Korczak”^[4]. Został absolwentem szkoły podoficerskiej i niższej oficerskiej.

Walka o niepodległość

Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich na początku sierpnia 1914. Służył w I Brygadzie i w Departamencie Wojskowym Naczelnego Komitetu Narodowego, ale służbę przerwała choroba i pobyt w szpitalu. Po wyleczeniu został przeniesiony do Kancelarii Lekarskiej w stacji Zbornej Legionów w Wiedniu, Przemyślu i Lwowie, gdzie pełnił obowiązki lekarza. Po kryzysie przysięgowym z 1917 działał w Polskim Korpusie Posiłkowym. Po bitwie pod Rarańczą był internowany przez Austriaków.

U kresu wojny 31 października 1918 jako student (rygorozant) medycyny stawił się na rozkaz kpt. Zdzisława Trześniowskiego^[7] i w listopadzie 1918 brał udział w obronie Lwowa w stopniu chorążego działał w Szkole Sienkiewicza i w II odcinku^[8], udzielał pomocy rannym^[9] w szpitalu na Politechnice. W dalszym etapie wojny polsko-ukraińskiej walczył w szeregach 38 pułku piechoty. 21 sierpnia 1919 został mianowany porucznikiem lekarzem z dniem 19 lipca 1919^[10]. Podczas wojny z bolszewikami w 1920 był naczelnym lekarzem w grodzińskiego pułku strzelców (od 24 stycznia do 15 czerwca 1920)^[11] oraz 240 pułku piechoty (od 7 lipca)^[12]. 5 września został przeniesiony do Szpitala Wojskowego w Brzeżanach na stanowisko ordynatora^[13]. 15 września został przeniesiony do Batalionu Zapasowego 39 pułku piechoty w Jarosławiu na stanowisko naczelnego lekarza^[14]. 24 września 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w Korpusie Lekarskim, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[15]. Od kwietnia do grudnia 1921 pełnił służbę w Kadrze Kompanii Zapasowej Sanitarnej Nr VI we Lwowie na stanowisku instruktora i lekarza oddziału^[13]. 15 grudnia 1921 został przydzielony do 49 pułku piechoty na stanowisko naczelnego lekarza^[16]. W międzyczasie (luty 1921) ukończył trzytygodniowy „kurs o walce i obronie gazowej” w Wojskowej Szkole Gazowej w Warszawie^[17]. Z dniem 1 maja 1922 został przeniesiony do rezerwy^[18].

W 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 811. lokatą w korpusie oficerów rezerwowych sanitarnych, grupa lekarzy, przeniesiony do rezerwy z przydziałem w rezerwie do 1 batalionu sanitarnego^[1][19]. 10 listopada 1930 został przeniesiony z rezerwy do pospolitego ruszenia^[20]. W 1934 jako oficer pospolitego ruszenia pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lwów Miasto z przydziałem mobilizacyjnym do Kadry Zapasowej 1 Szpitala Okręgowego w Warszawie^[21].

Dwudziestolecie międzywojenne

Delegacja Lwowa na audiencji u prezydenta Ignacego Mościckiego 13.09.1936. W centrum: Stanisław Ostrowski (z łańcuchem prezydenta miasta), Ignacy Mościcki, Wołodymyr Decykewycz

Stanisław Ostrowski, przed 1939

Tablica upamiętniająca Stanisława Ostrowskiego w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie

Cmentarz w Newark, na pierwszym planie nagrobek Stanisława Ostrowskiego, następny Augusta Zaleskiego, a za nim Władysława Raczkiewicza

Sarkofag Stanisława Ostrowskiego (2022)

W czerwcu 1919 uzyskał tytuł naukowy doktora medycyny^[3]. Po odejściu z armii od maja 1922 do kwietnia 1925 był starszym asystentem kliniki dermatologii na Uniwersytecie Warszawskim^[3]. Od maja 1925 do 30 listopada 1927 pracował jako starszy asystent kliniki dermatologicznej na macierzystym Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie^[3][4]. Od 1928 pełnił funkcję ordynatora Państwowego Szpitala Powszechnego we Lwowie. W 1930 uzyskał habilitację, a w 1931 został docentem dermatologii UJK^[3][4]. Brał udział w zjazdach dermatologów zarówno w Polsce i za granicą, był także autorem prac z dziedziny dermatologii oraz innych^[3]. Jako przedstawiciel Lwowskiej Izby Lekarskiej został wybrany do składu Naczelnej Izby Lekarskiej V kadencji 1935–1939^[22].

Od 1930 był trzy razy wybierany we Lwowie z listy BBWR na posła do Sejmu RP: III kadencji (1930–1935), IV kadencji (1935–1938), V kadencji (1938–1939). W parlamencie zajmował się sprawami zdrowotnymi, bronił też praw mniejszości narodowych. Po wyborach samorządowych z czerwca 1934 zasiadł w Radzie Miasta Lwowa i od tego roku był wiceprezydentem Lwowa^[3][4]. Po upływie okresu urzędowania komisarycznego prezydenta, Wacława Drojanowskiego, został wybrany prezydentem i od maja 1936 sprawował urząd prezydenta rodzinnego miasta^[23], został zaprzysiężony 24 czerwca 1936^{[24][25][3][4]}. Mimo że należał do obozu sanacyjnego, jako prezydent Lwowa przeforsował przemianowanie części ul. Zielonej na ul. gen. Tadeusza Rozwadowskiego^[26]. Reskryptem z 21 września 1935 jako przedstawiciel miasta Lwowa został wybrany na członka Lwowskiej Rady Wojewódzkiej^[27][28].

Był prezesem Związku Obrońców Lwowa^[29][30][31]. Pełnił funkcję przewodniczącego powołanego w 1932 Komitetu Opieki nad Uczestnikami Powstania z r. 1863/4, roztaczającym opiekę nad weteranami z terenu województwa lwowskiego^[32][33]. Był wiceprezesem Towarzystwa Badania Historii Obrony Lwowa i Województw Południowo-Wschodnich i w 1937 kierował działalnością tegoż^[34]. 21 marca 1937 został wybrany prezesem zarządu Polskich Towarzystw Śpiewaczych i Muzycznych^[35]. W 1937 był członkiem zarządu lwowskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego^[36]. W 1939 pełnił funkcję prezesa Związku Miast Małopolskich^[37].

II wojna światowa

Po wybuchu II wojny światowej w okresie kampanii wrześniowej 1939 pozostał we Lwowie, a 13 września w przemówieniu radiowym skierował do ludności słowa: Zostaję z wami na dolę i niedolę^[4]. Po agresji ZSRR na Polskę z 17 września 1939 i kapitulacji Lwowa przed Armią Czerwoną, został aresztowany w gabinecie prezydenta 22^[3] lub 23 września 1939^[38], tj. wbrew warunkom wcześniejszego aktu kapitulacji^[4].

Był więziony przez NKWD przez cztery miesiące we Lwowie, następnie w Moskwie: przez czternaście miesięcy na Łubiance i przez cztery miesiące w Butyrkach^[3] (w tym okresie w 1940 wszyscy trzej wiceprezydenci Lwowa i zastępcy S. Ostrowskiego sprzed 1939, Wiktor Chajes, Franciszek Irzyk i Jan Weryński, zostali ofiarami zbrodni katyńskiej dokonywanej na terenach ukraińskich^[39]). Łącznie w moskiewskich więzieniach był osadzony przez 19 miesięcy, w tym czasie był przez około 80 razy przesłuchiwany^[4]. W maju 1941 Stanisław Ostrowski jako społecznie niebezpieczny element został skazany na karę ośmiu lat w obozie pracy przymusowej^[4]. Był przetrzymywany w łagrach we wschodniej Syberii^[4]: w obozie w Krasnojarsku (pracując jako drwal), następnie na obszarze Buriackiej ASRR w łagrze Czyta (tam był lekarzem)^[3]. Po zawarciu układu Sikorski-Majski z 30 lipca 1941 na mocy amnestii odzyskał wolność w listopadzie tego roku^[4]. Początkowo przebywał w ambasadzie w Kujbyszewie, po czym 19 grudnia 1941 zgłosił się do formowanej w Buzułuku armii polskiej w ZSRR, w której podjął pracę w służbie zdrowia^[4]. Z Wojskiem Polskim ewakuował się z ZSRR, odbywając szlak przez Bliski Wschód^[4]. Został oficerem Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Z 2 Korpusem gen. Władysława Andersa przeszedł do Włoch, gdzie podczas w kampanii włoskiej pracował w szpitalach wojskowych.

Okres powojenny

Po zakończeniu wojny pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii od 1946. Początkowo służył w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Następnie pracował do 1955 jako lekarz i ordynator oddziału dermatologicznego 3 Szpitala w Penley^[3]. Był członkiem Ligi Niepodległości Polski^[40]. Przystąpił do Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie oraz Związku Lekarzy Polskich^[3]. 17 grudnia 1960 został wybrany przez aklamację dożywotnim prezesem honorowym Koła Lwowian w Londynie^[41]. Na emeryturę przeszedł w 1962. Był współpracownikiem tzw. Rady Trzech.

Zgodnie z Ustawą Konstytucyjną z 23 kwietnia 1935 zarządzeniem Prezydenta RP Augusta Zaleskiego został wyznaczony „na następcę Prezydenta Rzeczypospolitej na wypadek opróżnienia się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej przed zawarciem pokoju”^[42]. W dniu 9 kwietnia 1972, dwa dni po śmierci prezydenta Augusta Zaleskiego, na podstawie art. 24 ust. 1 i 2 konstytucji z 1935 objął urząd Prezydenta RP na uchodźstwie^[43]. Zgodnie ze swoją wcześniejszą zapowiedzią, 8 kwietnia 1979, po upływie siedmioletniej kadencji, przekazał urząd Prezydenta RP następcy, Edwardowi Raczyńskiemu^[44][45].

W 1973 otrzymał doktorat honoris causa Wydziału Prawa i Nauk Politycznych Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie^[46].

W dniu 21 listopada 1982 w Londynie uczestniczył w uroczystym wieczorze, upamiętniającym 64 rocznicę zwycięskiej obrony Lwowa^[4]. Po jego zakończeniu zasłabł w samochodzie, po czym został odwieziony do londyńskiego szpitala, gdzie zmarł następnego dnia, 22 listopada 1982, dokładnie w rocznicę oswobodzenia Lwowa przez Polaków^[31][4]. Uroczystości żałobne odbyły się 3 grudnia 1982 w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie, gdzie odprawiono mszę świętą^[31]. Został pochowany 4 grudnia 1982 na Cmentarzu Lotników i Spadochroniarzy Polskich w Newark^[31].

12 listopada 2022 z inicjatywy Premiera RP Mateusza Morawieckiego jego szczątki oraz szczątki dwóch innych Prezydentów RP na uchodźstwie, Władysława Raczkiewicza i Augusta Zaleskiego zostały sprowadzone do Polski. Po uroczystościach pogrzebowych w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie m.in. z udziałem Prezydenta RP Andrzeja Dudy, Premiera Mateusza Morawieckiego oraz rodzin zmarłych, miał miejsce pochówek trzech mężów stanu w nowo powstałym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie^[47][48]

Życie prywatne

Jego żoną była Kamila Ostrowska (zm. 1962), przedwojenna działaczka społeczna na rzecz dzieci we Lwowie^[49][50].

Upamiętnienie

Tablice upamiętniające prezydenta Stanisława Ostrowskiego ustanowiono w kościele św. Andrzeja Boboli w Londynie (1984)^[51], w kościele św. Stanisława Kostki w Warszawie (ok. 1987)^[52]. W grudniu 2015 portret Stanisława Ostrowskiego wraz z portretami pozostałych Prezydentów RP na uchodźstwie zawieszono na honorowym miejscu w holu ambasady RP w Londynie^[53].

Ordery i odznaczenia

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Ostrowski Stanisław. [w:] Kolekcja Akt Personalnych, sygn. 262 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-11-22].
• Ostrowski Stanisław. [w:] Kolekcja akt odznaczeniowych Komitetu Krzyża i Medalu Niepodległości [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-11-22].
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Zarządzenie prezydenta RP o wyznaczeniu następcy prezydenta RP z 24 lutego 1971
• Dariusz Matelski, Losy insygniów władzy Drugiej Rzeczypospolitej (11 grudnia 1922 – 22 grudnia 1990), [w:] Wojskowość – bezpieczeństwo wychowanie. Księga jubileuszowa profesora Lecha Wyszczelskiego w 70. rocznicę urodzin, t. II, Red. Małgorzata Wiśniewska, Siedlce 2012, s. 59–78, il.
• Jan Draus: Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie 1918-1946. Portret kresowej uczelni. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2007, s. 98–99. ISBN 978-83-7188-964-6.
• Danuta B. Łomaczewska: Stanisław Ostrowski. Ostatni Prezydent królewskiego stołecznego miasta Lwowa. [dostęp 2015-03-25].

Linki zewnętrzne

• Żołnierze Niepodległości : Ostrowski Stanisław Kazimierz, ps. „Korczak”. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2022-11-22].
• Dnie pohańbienia – fragmenty pamiętników Stanisława Ostrowskiego
• Ostatni Prezydent królewskiego stołecznego miasta Lwowa