Stanisław Pareński

Stanisław Pareński

Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1843 Kraków
Data i miejsce śmierci	17 czerwca 1913 pod Szczakową
Zawód, zajęcie	lekarz, profesor, mecenas sztuki

Stanisław Pareński (ur. 16 listopada 1843 w Krakowie, zm. 17 czerwca 1913 pod Szczakową) – polski lekarz internista, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, społecznik i mecenas sztuki.

Grobowiec Pareńskich.

Plakieta projektu Xawerego Dunikowskiego na grobowcu

Życiorys

Urodził się 16 listopada 1843 w Krakowie^[1]. Był synem radcy sądowego Józefa Pareńskiego i Franciszki z domu Żychowicz. Po ukończeniu w 1862 Gimnazjum św. Anny w Krakowie podjął studia lekarskie na Uniwersytecie Jagiellońskim, przerwał je jednak po wybuchu powstania styczniowego, w którym walczył pod komendą kapitana Anastazego Władysława Mossakowskiego^[1]. Po rozbiciu jego oddziału pod Jaworznikiem i upadku powstania podjął studia medyczne, kończąc je tytułem doktora wszech nauk lekarskich, który otrzymał 28 lutego 1868.

Do 1870 był asystentem w katedrze anatomii patologicznej UJ u prof. Alfreda Biesiadeckiego, po czym uzyskał doktorat z chirurgii, przechodząc na stanowisko sekundariusza Oddziału Wewnętrznego w szpitalu św. Łazarza. W 1871 wyjechał do Wiednia, gdzie studiował u prof. J. Skody i znanego chirurga T. Billrotha. Otrzymał tam tytuł magistra położnictwa, po czym wrócił do Krakowa, gdzie powierzono mu stanowisko asystenta Kliniki Chorób Wewnętrznych UJ, a po śmierci kierownika Kliniki, Karola Gilewskiego – zastępcy profesora (od 17 czerwca 1871 do 1873).

Habilitację otrzymał w 1872 na podstawie rozprawy O wrzodach przewodu pokarmowego skutkiem zatoru powstających, po czym otrzymał nominację na docenta diagnostyki chorób wewnętrznych^[1]. W tym okresie ciężko zachorował, a kierownictwo Kliniki objął Edward Korczyński. Na początku 1875 roku Pareński powrócił do pracy w szpitalu św. Łazarza, w którym przez 38 lat od 1 czerwca 1875 aż do śmierci pełnił obowiązki prymariusza (ordynatora)^[1]. 15 stycznia 1890 został mianowany profesorem nadzwyczajnym patologii i terapii chorób wewnętrznych na Wydziale Lekarskim UJ^[1].

Pracował na rzecz Krakowa, od 1878 jako członek komisji sanitarnej, a od 1881 roku jako członek Rady Miejskiej^[1]. Pracował w sekcji dobroczynności publicznej, początkowo jako zastępca, a od 1886 roku jako jej przewodniczący. Był prezesem Polskiego Towarzystwa Balneologicznego (1910-1913)^[2].

Opracował m.in. powszechnie stosowaną w Krakowie na początku XX wieku recepturę lekarstwa^[a] przeciwko kaszlowi, zwaną „proszkami doktora Pareńskiego”.

Żoną Pareńskiego była bywalczyni krakowskiej cyganerii Eliza z domu Mühleisen (18 maja 1857 – 14^[3], a właściwie 24^[4] lutego 1918). Córki doktora Pareńskiego, Zofia i Maria, pojawiły się jako postaci dramatu Wyspiańskiego „Wesele” – Zosia i Maryna^[b]. Pareński miał jeszcze troje innych dzieci: synów pierworodnego Adama (1881-1885) oraz Jana (zginął jako lotnik podczas wojny polsko-ukraińskiej)^[5] i najmłodszą córkę Elizę, późniejszą żonę poety Edwarda Leszczyńskiego. Eliza była kilkakrotnie portretowana przez Wyspiańskiego (najbardziej znany jest jej portret podwójny z 1905) i innych artystów (np. W. Wojtkiewicza); do portretów pozowały także pozostałe córki Pareńskiego.

Willa „Eliza” w Tenczynku (2022)

Pałac Pareńskich
Kraków ul. Wielopole 4

Posiadał willę Eliza w Tenczynku nazwaną imieniem jego żony.

Po wezwaniu telegraficznym 17 czerwca 1913 rano wyruszył koleją do chorego do Zawiercia^[1]. Za stacją w Szczakowej zorientował się, że zmierza niewłaściwym pociągiem, tj. nie do Granicy, lecz w stronę Mysłowic w Prusach^[1]. Nie chcąc tracić czasu wyskoczył z jadącego wagonu i odniósł śmiertelne obrażenia^[1]. Został znaleziony jeszcze żywy przez budnika kolejowego na nasypie kolejowym około 1 km od stacji^[1]. Przyczyną zgonu było złamanie podstawy czaszki^[1] lub złamanie kręgosłupa^[6]. Jak relacjonowano, wcześniej profesor kilkakrotnie wyskakiwał z pociągu w podobnych przypadkach pomyłki trasy kolejowej^[6].

Został pochowany w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera O)^[7][8][6].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Polski Słownik Biograficzny (tom XXV, 1980)
• Marek Sołtysik, „Okoliczności śmierci pozostaną niewyjaśnione”, Palestra 5-6/2008.

Linki zewnętrzne

• Publikacje Stanisława Pareńskiego w bibliotece Polona