Stanisław Ryszard Stande

Stanisław Ryszard Stande
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia16 listopada 1897
Warszawa, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci1 listopada 1937
Moskwa, ZSRR
Narodowośćpolska
Językpolski
Dziedzina sztukipoeta, publicysta, tłumacz
Ważne dzieła

Trzy salwy

Stanisław Ryszard Stande po aresztowaniu przez NKWD 1937

Stanisław Ryszard Stande[1](ur. 16 listopada 1897 w Warszawie, zm. 1 listopada 1937 w Moskwie) – polski[2] poeta, tłumacz, działacz Komunistycznej Partii Polski.

Życiorys

Syn Emanuela i Henryki z domu Elchman. W czasie rewolucji 1905 roku, w czasie manifestacji 1 listopada 1905 na Placu Teatralnym, podczas szarży kozackiej na manifestantów, zginęła matka Standego[3], on sam został raniony kopytem końskim, blizna trwale zdeformowała mu twarz. Tego samego dnia ojciec, na wieść o śmierci matki, zmarł na zawał serca. Osieroconym Standem zajął się Ignacy Kaufman, ajent handlowy w Krakowie.

W 1916 ukończył filię Gimnazjum św. Jacka w Krakowie i wstąpił na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, studiując filozofię i polonistykę. Studiował do roku akademickiego 1920/1, nie uzyskując absolutorium. Od 1916[4] związany z ruchem robotniczym. W 1919 wstąpił do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski.

Od 1923 poświęcił się komunistycznej działalności organizacyjnej i agitacyjnej, szczególnie na Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Działał półlegalnie, czasem nielegalnie, jako tzw. zawodowy rewolucjonista. Używał pseudonimu Kubina, jeździł jako kurier KPRP do Gdańska (gdzie urzędowało kierownictwo KPRP) i Berlina.

Nawiązał wówczas współpracę z inspirowanymi przez KPRP legalnymi lewicowymi czasopismami kulturalnymi. Współpracował z Nową Kulturą[5]. Był współpracownikiem Kultury Robotniczej, legalnego organu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski[6]. Współpracował z miesięcznikiem Dźwignia[7]. W 1925 wspólnie z poznanym Władysławem Broniewskim, z którym się zaprzyjaźnił, zorganizował półlegalny Warszawski Teatr Robotniczy (później: Robotnicze Studio Teatralne), działający do 1931.

Razem z Władysławem Broniewskim i Witoldem Wandurskim był autorem wydanego w 1925 tomu poezji proletariackiej Trzy salwy[8].

Współredaktor Miesięcznika Literackiego (w latach 1929–1931). W 1931 za zgodą kierownictwa KPP przez Berlin wyjechał do ZSRR, gdzie do 1937 redagował miesięcznik Internacjonalnaja litieratura(ros.).

W okresie „wielkiej czystki” aresztowany przez NKWD 9 września 1937, w ramach tzw. operacji polskiej. 1 listopada 1937 skazany na śmierć przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR z oskarżenia o szpiegostwo, rozstrzelany tego samego dnia. Skremowany w krematorium na Cmentarzu Dońskim, pochowany anonimowo.

Zrehabilitowany 5 listopada 1955 postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.

Rodzina

Miał brata Wiktora (zm. 1937), który używał nazwiska Standé, urzędnika bankowego, autora broszury Książeczka procentowa do obliczania odsetek od kapitału... i siostrę Stefanię (1894–1955), używającą nazwiska Turońska, aktorkę i właścicielkę gabinetu kosmetycznego.

Był trzykrotnie żonaty. Pierwsze małżeństwo (1920–6) zawarł z Zofią Lilien (1896–1944), biologiem i ogrodniczką. Z tego związku miał córkę Olgę (ur. 1922), zamężną Stande-Armatys, matematyczkę, autorkę podręczników i zbiorów zadań do algebry oraz opracowań metodycznych. Drugą żoną Standego w latach 1927–35 była Zofia Warska (1895–1937), primo voto Stein-Krajewska, córka Adolfa Warskiego[8]. W 1931 emigrował z nią i jej synem Władysławem z pierwszego małżeństwa do ZSRR, gdzie używała utworzonego od partyjnego pseudonimu męża nazwiska Kubalska. Małżeństwo to pozostało bezdzietne. W 1935 poślubił Marię Grinberg (1908–1978), pianistkę, wywodzącą się z rosyjskich Żydów. Miał z nią córkę Nikę (ur. 1937), także pianistkę. Córka, mimo nieznajomości języka deklarująca narodowość polską, używała nazwiska matki, gdyż w ZSRR władze nie zezwoliły jej na posługiwanie się nazwiskiem ojca.

Przypisy

  1. ↑ Do 1927 używał pisowni Standé
  2. ↑ Podczas studiów na Uniwersytecie Jagiellońskim w kwestionariuszach uczelnianych określał się początkowo jako Polak wyznania mojżeszowego, następnie Żyd z polskim językiem ojczystym, wreszcie jako bezwyznaniowy Polak.
  3. ↑ Wspominał to wydarzenie w poemacie Jeździec miedziany (Mińsk, 1937)
  4. ↑ Według ankiety uczestnika IV Zjazdu Komunistycznej Partii Polski
  5. ↑ Marian Stępień, Nowa Kultura, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 42.
  6. ↑ Andrzej Z. Makowiecki, Kultura Robotnicza, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. I, Warszawa 1984, s. 538
  7. ↑ Marian Stępień, Dźwignia, w: Literatura polska, przewodnik encyklopedyczny, t. II, Warszawa 1985, s. 231
  8. ↑ a b Marci Shore, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem. Warszawa 2012, s.21.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Stanisław Ryszard Stande.jpg
Stanisław Ryszard Stande (1897-1937) – Polish poet, Communist, From 1931 lived in the USSR. Arrested and executed in the USSR in 1937, during Great Purge.
Stanisław Stande-NKVD.jpg
Stanisław Ryszard Stande (1897-1937) – Polish poet, Communist, From 1931 lived in the USSR. Arrested and executed in the USSR in 1937, during Great Purge.