Stanisław Szwed (1894–1984)

Stanisław Szwed
Ilustracja
Stanisław Szwed w stopniu kapitana (przed 1939)
major rezerwy artylerii major rezerwy artylerii
Data i miejsce urodzenia

19 października 1894
Zagórz

Data i miejsce śmierci

4 września 1984
Sanok

Przebieg służby
Lata służby

1914–1922
1930–1942

Siły zbrojne

Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png C. K. Armia
Orzełek II RP.svg Wojsko Polskie
Kotwica symbol.svg NOW

Jednostki

Pułk Armat Polowych Nr 24
pociąg pancerny „Pionier
6 Pułk Artylerii Polowej
1 Pułk Artylerii Górskiej
1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów

Stanowiska

d-ca pociągu pancernego

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa
wojna polsko-ukraińska
wojna polsko-bolszewicka
II wojna światowa

Późniejsza praca

urzędnik finansowy i samorządowy

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Armii Krajowej Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
Srebrna Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
Stanisław Szwed
Ilustracja
Stanisław Szwed w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1943
Data i miejsce urodzenia

19 października 1894
Zagórz

Data śmierci

26 maja 1984

Poseł V kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1938
do 1939

Przynależność polityczna

Obóz Zjednoczenia Narodowego

Stanisław Jan Szwed[a] (ur. 19 października 1894 w Zagórzu, zm. 4 września 1984 w Sanoku) – major rezerwy artylerii Wojska Polskiego, działacz narodowy i samorządowy, burmistrz Wołożyna 1929-1937, poseł na Sejm II RP 1938-1939, oficer NOW.

Życiorys

Stanisław Jan Szwed[1] urodził się 19 października 1894 w Zagórzu[2][3][4][5] jako jedno z 13 dzieci Jana (woźny kolejowy w Zagórzu[6]) i Weroniki z domu Krzak[3][7]. Był bratem m.in. Ludwika (ur. 1892[8][9]), Edwarda (1904-1982), Władysława (ur. 1896[6]), Heleny (ur. 1908)[10], Franciszka (1911-1989). Rodzice przenieśli się do Zagórza z okolic Żywca w 1889. Ojciec rodziny Jan pracował jako dróżnik na kolei w Zasławiu, potem w Zagórzu. Gospodarował na 10-morgowym gospodarstwie, z czego tylko trzy były jego własnością, a resztę dzierżawił od dworu i bogatszych gospodarzy. Dzieci pomagały rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa, wszystkie z nich ukończyły szkołę powszechną, część gimnazjum w Sanoku, sześcioro studia wyższe.

W listopadzie 1911 Stanisław Szwed założył w Zagórzu dwa patrole skautowe i objął funkcję drużynowego[11][12][13]. W 1913 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (wraz z nim do klasy uczęszczali m.in. Władysław Brzozowski, Jan Bratro, Roman Ślączka, Władysław Zaleski)[2][14][15]. Pierwotnie rozpoczął studia na akademii handlowej[2]. Następnie podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując absolutorium[16].

W czasie II wojny światowej walczył w szeregach C. K. Armii od 24 września 1914 do 31 października 1918[17]. Został mianowany na stopień podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 sierpnia 1916 w korpusie oficerów rezerwy artylerii polowej i górskiej[18][19]. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Armat Polowych Nr 24[20][21].

Od 1 listopada 1918 służył jako ochotnik w Wojsku Polskim[19]. Od tego czasu do 10 stycznia 1919 pozostawał pod rozkazami kpt. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, wtedy dowodzącego 5 pułkiem Piechoty Legionów podczas odsieczy dla walczącego Lwowa w trakcie trwającej wojny polsko-ukraińskiej[22]. Od 10 stycznia 1919 do 21 listopada 1921 służył w załodze pociągu pancernegoPionier[22]. Formalnie został przyjęty do Wojska Polskiego 7 lipca 1919 z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem z 1 sierpnia 1916, zaliczony do I Rezerwy armii z równoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny i przydzielony do pociągu pancernego „Pionier”[23]. Do 15 sierpnia 1919 pełnił funkcję zastępcy dowódcy p.p. „Pionier”, a następnie był dowódcą tegoż aż do czasu likwidacji w Armii Frontu Południowego[22]. Na stanowisku zastępcy dowódcy „Pioniera” w walkach z Ukraińcami brał udział w walkach o odblokowanie linii kolejowej PrzemyślNiżankowiceLwów, a potem w trakcie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 już jako dowódca „Pioniera” osłaniał wycofującą się w kierunku Lwowa 18 Dywizję Piechoty przed sowiecką 1 Armią Konną)[13]. 19 stycznia 1921 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu porucznika, w artylerii, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[24]. 1 czerwca 1921 nadal pełnił służbę w Pociągu Pancernym Nr 10, a jego oddziałem macierzystym był 6 Pułk Artylerii Polowej[25]. Dowódcą „Pioniera” pozostawał do 22 lutego 1922[19]. Z dniem 22 lutego 1922 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 6 pap w Krakowie[22][26]. Od września 1922 był osadnikiem wojskowym i otrzymał gospodarstwo rolne o pow. 20 ha we wsi Skrobowszczyzna w powiecie wołożyńskim na obszarze województwie nowogródzkim[19][27]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 287. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii[28]. Posiadał wówczas przydział w rezerwie do 1 pułku artylerii górskiej w Nowym Sączu[29][30]. Następnie został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 570. lokatą w korpusie oficerów artylerii[31]. W 1934 był kapitanem rezerwy artylerii przydzielonym do 1 pułku artylerii lekkiej Legionów i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lida[32]. Na stopień majora został mianowany 1 czerwca 1939 ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 7. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii[22][33].

W życiu cywilnym od listopada 1924 był członkiem zarządu i księgowym Spółdzielni Kasy Stefczyka w Wołożynie[19]. Od października 1929 do września 1937 sprawował urząd burmistrza Wołożyna[19]. Od września 1937 do 17 września 1939 był dyrektorem Komunalnej Kasy Oszczędności powiatu wołożyńskiego[19]. Z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego został wybrany posłem na Sejm V kadencji (1938–1939) tj. ostatniej w II Rzeczypospolitej.

Po wybuchu II wojny światowej przebywał w Wołożynie do czasu agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939[19]. Następnie przedostał się do będącego już pod okupacją niemiecką rodzinnego Zagórza, gdzie przebywał od października 1939 do 20 kwietnia 1940[19]. W tym czasie prowadził sklep spożywczy[19]. Następnie do czerwca prowadził sklep w Rembertowie[19]. Potem mieszkał w Warszawie i w Krakowie[19]. Należał do tajnej organizacji wojskowej[19]. Od 1 czerwca 1949 należał do Narodowej Organizacji Wojskowej[34]. Pełnił funkcję komendanta podokręgu na miasto Kraków od 1 lipca 1940 do 19 czerwca 1942[35]. W konspiracji przyjął pseudonim „Horawski”[4]. Wraz z bratem Ludwikiem został aresztowany przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji i od 20 czerwca 1942 do 5 lutego 1942 był osadzony w więzieniu Montelupich w Krakowie[19]. 5 lutego 1943 obaj zostali osadzeni w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau[5][9][19]. Stanisław otrzymał tam numer obozowy 100429, a Ludwik 100428[5][9][19]. Przebywali tam do 31 sierpnia 1944, a 1 września 1944 zostali przeniesieni do obozu w Ravensbrück, gdzie w obozie dla mężczyzn (Männerlager) otrzymał numer obozowy 9839[19]. Przybywał tam do 3 maja 1945, po czym w czasie transportu z KL Ravensbrück do KL Neuengamme został uwolniony przez wojska amerykańskie pod Schwerinem[19] (jego brat Ludwik także przeżył wojnę)[5][9]. Do 6 grudnia 1946 przebywał w obozie dla byłych jeńców oficerów WP w Henstedt pod Hamburgiem[19]

8 grudnia 1946 powrócił do Polski[19]. 13 stycznia 1947 osiadł w Szczecinie[36]. Przez dwa lata pracował na stanowisku kierownika sprzedaży w hurtowni „Karmel” Spółdzielni Osadników Wojskowych do 15 marca 1949[36]. Następnie był dyrektorem Oddziału Wojewódzkiego Kasy Targowej (bank rozrachunków rynku miejskiego) od 16 marca 1949 aż do przejęcia przez Narodowy Bank Polski w październiku 1950, po czym pełnił funkcję likwidatora tego oddziału do 31 maja 1952[36]. Od 6 czerwca 1952 do 31 marca 1964 sprawował stanowisko kierownika finansowego w Przedsiębiorstwie Państwowym „Miejski Handel Mięsem” (MHM)[36]. Z dniem 1 kwietnia 1964 przeszedł na emeryturę[37].

W Szczecinie 30 czerwca 1949 wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[19], a w 1974 przeniesiony z tamtejszego oddziału do koła ZBoWiD w Sanoku[4]. W 1974 jako emeryt pozostawał w stopniu majora rezerwy artylerii[7]. W 1976 otrzymał zaświadczenie kombatanta[4]. Był autorem Pamiętnika (zachowany rękopis liczy 79 stron i obejmuje lata 1910-1975).

Jeszcze w Szczecinie zamieszkiwał z poślubioną żoną[38] (przy ul. Matejki[39]). Już jako emerytowany księgowy osiadł w Sanoku[40], gdzie wraz z żoną mieszkał przy ul. Głowackiego 1[41]. Jego żoną była Emilia z domu Porębska (ur. 4 listopada 1909 w Zagórzu, przedwojenna harcerka, podczas II wojny zesłana w głąb ZSRR, po wojnie urzędniczka[42], zm. 26 maja 1984 w Katowicach)[43][44]. Stanisław Szwed zmarł 4 września 1984 w Sanoku[3][1][16]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 7 września 1984[1][45], gdzie wcześniej spoczęła jego żona[46].

Nagrobek Emilii i Stanisława Szwedów

Ordery i odznaczenia

Uwagi

  1. W ewidencji wojskowych C. K. Armii był określany w języku niemieckim jako „Stanislaus Szwed”.

Przypisy

  1. a b c Księga cmentarna nr 1. Matejki Rymanowska od 1973 do 2004 (stare cmentarze), Sanok, (poz. 895).
  2. a b c XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 58.
  3. a b c Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. między 97 a 97 (poz. 83).
  4. a b c d Deklaracje ↓, s. 213.
  5. a b c d Stanisław Szwed. auschwitz.org. [dostęp 2019-11-07].
  6. a b CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 491.
  7. a b c Deklaracje ↓, s. 213, 214.
  8. CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1906/1907 (zespół 7, sygn. 42). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 651.
  9. a b c d Ludwik Szwed. auschwitz.org. [dostęp 2019-11-07].
  10. Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Katalog główny, rok 1921/22 (zespół 7, sygn. 82). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 305.
  11. Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 19.
  12. Alicja Wolwowicz: Zarys dziejów sanockiego harcerstwa. W: 95 lat sanockiego harcerstwa 1911–2006. Sanok: 2006, s. 5.
  13. a b c Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 23. ISBN 83-901466-3-0.
  14. Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 27, s. 3, 1 lipca 1913. 
  15. Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2012-04-02].
  16. a b c Deklaracje ↓, s. 214.
  17. Deklaracje ↓, s. 206.
  18. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 881.
  19. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Deklaracje ↓, s. 216.
  20. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 934.
  21. Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1161.
  22. a b c d e Deklaracje ↓, s. 218.
  23. Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 78 z 1919 roku, poz. 2576, 2600.
  24. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 29 stycznia 1921 roku, s. 142.
  25. Spis oficerów 1921 ↓, s. 287, 910.
  26. Spis oficerów rezerwy 1922 ↓, s. 292.
  27. Osadnicy wojskowi – lista kompletna. kresy.genealodzy.pl. s. 202. [dostęp 2015-07-23].
  28. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 847.
  29. Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 775.
  30. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 695.
  31. Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 769.
  32. Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 135, 613.
  33. Rybka, Stepan 2003 ↓, s. 603.
  34. Deklaracje ↓, s. 218. Sam Stanisław Szwed określił organizację jako „AK-NOW”.
  35. Deklaracje ↓, s. 216, 218.
  36. a b c d Deklaracje ↓, s. 216, 220.
  37. Deklaracje ↓, s. 220.
  38. Deklaracje ↓, s. 208.
  39. Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 148.
  40. Deklaracje ↓, s. 213, 214, 216.
  41. Deklaracje ↓, s. 206, 207, 213, 217, 218, 219.
  42. Deklaracje ↓, s. 206-208.
  43. Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 94 (poz. 45).
  44. Księga cmentarna nr 1. Matejki Rymanowska od 1973 do 2004 (stare cmentarze), Sanok, (poz. 867.
  45. Stanisław Szwed. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2022-01-01].
  46. Emilia Szwed. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2022-01-01].
  47. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 18 marca 1922 roku, s. 227.
  48. Deklaracje ↓, s. 213. Tu Stanisław Szwed podał rok nadania w 1938.
  49. a b Deklaracje ↓, s. 213, 214, 218.
  50. a b c Deklaracje ↓, s. 214, 218.

Bibliografia

Media użyte na tej stronie

PL Epolet mjr.svg
Naramiennik majora Wojska Polskiego (1919-39).
Wappen Kaisertum Österreich 1815 (Klein).png
Lesser coat of arms of the Austrian Empire form the Congress of Vienna in 1815 until the Austro-Hungarian Compromise of 1867. It then represented the Cisleithanian territories of Austria-Hungary in the Reichsrat until 1915.

It shows the arms of Habsburg-Lorraine encircled by the chain of the Order of Golden Fleece, surmounted on the crowned Austrian imperial double-headed eagle clutching in its claws the Imperial orb, sceptre and sword, with the Imperial Crown of Rudolf above.

After 1915 the inescutcheon only displayed the red-white-red arms of Austria.
Orzełek II RP.svg
Autor: Poznaniak, Licencja: CC BY-SA 2.5
Orzełek Wojsk Lądowych II RP
Kotwica symbol.svg
Autor: Liftarn, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kotwica symbol
Stanisław Szwed (-1939).jpg
Stanisław Szwed (-1939)
Stanisław Szwed (Auschwitz 1943).jpg
Stanisław Szwed (1894.1984) w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1943.
POL Krzyż Armii Krajowej BAR.svg
Ta ^specifik^ z W3C grafika wektorowa została stworzona za pomocą Inkscape .
Grave of Stanisław Szwed with national colors decorated (2020).jpg
Autor: Lowdown, Licencja: CC BY-SA 3.0
Uroczystości 100. rocznicy Bitwy Warszawskiej (1920-2020) w Sanoku. Grób uczestnika bitwy polsko-bolszewickiej, kpt. Stanisława Szweda, udekorowany barwami narodowymi.
Odznaka „Gryfa Pomorskiego”.png
Autor: Wanda Łada, Licencja: CC BY 3.0
Odznaka „Gryfa Pomorskiego”
POL Medal Zwycięstwa i Wolności BAR.svg
Baretka: Złoty Medal Zwycięstwa i Wolności
POL Krzyż Zasługi (1923) BAR.svg
Baretka: Krzyż Zasługi – Polska (II RP).