Stanisław Szwed (1894–1984)

Stanisław Szwed

Stanisław Szwed w stopniu kapitana (przed 1939)
major rezerwy artylerii
Data i miejsce urodzenia	19 października 1894 Zagórz
Data i miejsce śmierci	4 września 1984 Sanok
Przebieg służby
Lata służby	1914–1922 1930–1942
Siły zbrojne	C. K. Armia Wojsko Polskie NOW
Jednostki	Pułk Armat Polowych Nr 24 pociąg pancerny „Pionier” 6 Pułk Artylerii Polowej 1 Pułk Artylerii Górskiej 1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów
Stanowiska	d-ca pociągu pancernego
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Późniejsza praca	urzędnik finansowy i samorządowy
Odznaczenia

Stanisław Szwed

Stanisław Szwed w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1943
Data i miejsce urodzenia	19 października 1894 Zagórz
Data śmierci	26 maja 1984
Poseł V kadencji Sejmu (II RP)
Okres	od 1938 do 1939
Przynależność polityczna	Obóz Zjednoczenia Narodowego

Stanisław Jan Szwed^[a] (ur. 19 października 1894 w Zagórzu, zm. 4 września 1984 w Sanoku) – major rezerwy artylerii Wojska Polskiego, działacz narodowy i samorządowy, burmistrz Wołożyna 1929-1937, poseł na Sejm II RP 1938-1939, oficer NOW.

Życiorys

Stanisław Jan Szwed^[1] urodził się 19 października 1894 w Zagórzu^[2][3][4][5] jako jedno z 13 dzieci Jana (woźny kolejowy w Zagórzu^[6]) i Weroniki z domu Krzak^[3][7]. Był bratem m.in. Ludwika (ur. 1892^[8][9]), Edwarda (1904-1982), Władysława (ur. 1896^[6]), Heleny (ur. 1908)^[10], Franciszka (1911-1989). Rodzice przenieśli się do Zagórza z okolic Żywca w 1889. Ojciec rodziny Jan pracował jako dróżnik na kolei w Zasławiu, potem w Zagórzu. Gospodarował na 10-morgowym gospodarstwie, z czego tylko trzy były jego własnością, a resztę dzierżawił od dworu i bogatszych gospodarzy. Dzieci pomagały rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa, wszystkie z nich ukończyły szkołę powszechną, część gimnazjum w Sanoku, sześcioro studia wyższe.

W listopadzie 1911 Stanisław Szwed założył w Zagórzu dwa patrole skautowe i objął funkcję drużynowego^[11][12][13]. W 1913 zdał egzamin dojrzałości w C. K. Gimnazjum Męskim w Sanoku (wraz z nim do klasy uczęszczali m.in. Władysław Brzozowski, Jan Bratro, Roman Ślączka, Władysław Zaleski)^[2][14][15]. Pierwotnie rozpoczął studia na akademii handlowej^[2]. Następnie podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, uzyskując absolutorium^[16].

W czasie II wojny światowej walczył w szeregach C. K. Armii od 24 września 1914 do 31 października 1918^[17]. Został mianowany na stopień podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 sierpnia 1916 w korpusie oficerów rezerwy artylerii polowej i górskiej^[18][19]. Jego oddziałem macierzystym był Pułk Armat Polowych Nr 24^[20][21].

Od 1 listopada 1918 służył jako ochotnik w Wojsku Polskim^[19]. Od tego czasu do 10 stycznia 1919 pozostawał pod rozkazami kpt. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, wtedy dowodzącego 5 pułkiem Piechoty Legionów podczas odsieczy dla walczącego Lwowa w trakcie trwającej wojny polsko-ukraińskiej^[22]. Od 10 stycznia 1919 do 21 listopada 1921 służył w załodze pociągu pancernego „Pionier”^[22]. Formalnie został przyjęty do Wojska Polskiego 7 lipca 1919 z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem z 1 sierpnia 1916, zaliczony do I Rezerwy armii z równoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny i przydzielony do pociągu pancernego „Pionier”^[23]. Do 15 sierpnia 1919 pełnił funkcję zastępcy dowódcy p.p. „Pionier”, a następnie był dowódcą tegoż aż do czasu likwidacji w Armii Frontu Południowego^[22]. Na stanowisku zastępcy dowódcy „Pioniera” w walkach z Ukraińcami brał udział w walkach o odblokowanie linii kolejowej Przemyśl–Niżankowice–Lwów, a potem w trakcie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 już jako dowódca „Pioniera” osłaniał wycofującą się w kierunku Lwowa 18 Dywizję Piechoty przed sowiecką 1 Armią Konną)^[13]. 19 stycznia 1921 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu porucznika, w artylerii, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej^[24]. 1 czerwca 1921 nadal pełnił służbę w Pociągu Pancernym Nr 10, a jego oddziałem macierzystym był 6 Pułk Artylerii Polowej^[25]. Dowódcą „Pioniera” pozostawał do 22 lutego 1922^[19]. Z dniem 22 lutego 1922 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 6 pap w Krakowie^[22][26]. Od września 1922 był osadnikiem wojskowym i otrzymał gospodarstwo rolne o pow. 20 ha we wsi Skrobowszczyzna w powiecie wołożyńskim na obszarze województwie nowogródzkim^[19][27]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 287. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii^[28]. Posiadał wówczas przydział w rezerwie do 1 pułku artylerii górskiej w Nowym Sączu^[29][30]. Następnie został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 570. lokatą w korpusie oficerów artylerii^[31]. W 1934 był kapitanem rezerwy artylerii przydzielonym do 1 pułku artylerii lekkiej Legionów i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lida^[32]. Na stopień majora został mianowany 1 czerwca 1939 ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 7. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii^[22][33].

W życiu cywilnym od listopada 1924 był członkiem zarządu i księgowym Spółdzielni Kasy Stefczyka w Wołożynie^[19]. Od października 1929 do września 1937 sprawował urząd burmistrza Wołożyna^[19]. Od września 1937 do 17 września 1939 był dyrektorem Komunalnej Kasy Oszczędności powiatu wołożyńskiego^[19]. Z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego został wybrany posłem na Sejm V kadencji (1938–1939) tj. ostatniej w II Rzeczypospolitej.

Po wybuchu II wojny światowej przebywał w Wołożynie do czasu agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939^[19]. Następnie przedostał się do będącego już pod okupacją niemiecką rodzinnego Zagórza, gdzie przebywał od października 1939 do 20 kwietnia 1940^[19]. W tym czasie prowadził sklep spożywczy^[19]. Następnie do czerwca prowadził sklep w Rembertowie^[19]. Potem mieszkał w Warszawie i w Krakowie^[19]. Należał do tajnej organizacji wojskowej^[19]. Od 1 czerwca 1949 należał do Narodowej Organizacji Wojskowej^[34]. Pełnił funkcję komendanta podokręgu na miasto Kraków od 1 lipca 1940 do 19 czerwca 1942^[35]. W konspiracji przyjął pseudonim „Horawski”^[4]. Wraz z bratem Ludwikiem został aresztowany przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji i od 20 czerwca 1942 do 5 lutego 1942 był osadzony w więzieniu Montelupich w Krakowie^[19]. 5 lutego 1943 obaj zostali osadzeni w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau^[5][9][19]. Stanisław otrzymał tam numer obozowy 100429, a Ludwik 100428^[5][9][19]. Przebywali tam do 31 sierpnia 1944, a 1 września 1944 zostali przeniesieni do obozu w Ravensbrück, gdzie w obozie dla mężczyzn (Männerlager) otrzymał numer obozowy 9839^[19]. Przybywał tam do 3 maja 1945, po czym w czasie transportu z KL Ravensbrück do KL Neuengamme został uwolniony przez wojska amerykańskie pod Schwerinem^[19] (jego brat Ludwik także przeżył wojnę)^[5][9]. Do 6 grudnia 1946 przebywał w obozie dla byłych jeńców oficerów WP w Henstedt pod Hamburgiem^[19]

8 grudnia 1946 powrócił do Polski^[19]. 13 stycznia 1947 osiadł w Szczecinie^[36]. Przez dwa lata pracował na stanowisku kierownika sprzedaży w hurtowni „Karmel” Spółdzielni Osadników Wojskowych do 15 marca 1949^[36]. Następnie był dyrektorem Oddziału Wojewódzkiego Kasy Targowej (bank rozrachunków rynku miejskiego) od 16 marca 1949 aż do przejęcia przez Narodowy Bank Polski w październiku 1950, po czym pełnił funkcję likwidatora tego oddziału do 31 maja 1952^[36]. Od 6 czerwca 1952 do 31 marca 1964 sprawował stanowisko kierownika finansowego w Przedsiębiorstwie Państwowym „Miejski Handel Mięsem” (MHM)^[36]. Z dniem 1 kwietnia 1964 przeszedł na emeryturę^[37].

W Szczecinie 30 czerwca 1949 wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację^[19], a w 1974 przeniesiony z tamtejszego oddziału do koła ZBoWiD w Sanoku^[4]. W 1974 jako emeryt pozostawał w stopniu majora rezerwy artylerii^[7]. W 1976 otrzymał zaświadczenie kombatanta^[4]. Był autorem Pamiętnika (zachowany rękopis liczy 79 stron i obejmuje lata 1910-1975).

Jeszcze w Szczecinie zamieszkiwał z poślubioną żoną^[38] (przy ul. Matejki^[39]). Już jako emerytowany księgowy osiadł w Sanoku^[40], gdzie wraz z żoną mieszkał przy ul. Głowackiego 1^[41]. Jego żoną była Emilia z domu Porębska (ur. 4 listopada 1909 w Zagórzu, przedwojenna harcerka, podczas II wojny zesłana w głąb ZSRR, po wojnie urzędniczka^[42], zm. 26 maja 1984 w Katowicach)^[43][44]. Stanisław Szwed zmarł 4 września 1984 w Sanoku^[3][1][16]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 7 września 1984^[1][45], gdzie wcześniej spoczęła jego żona^[46].

Nagrobek Emilii i Stanisława Szwedów

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 5177 (28 lutego 1922^[47], „za dobrą organizację obrony przed bolszewikami w lipcu 1920”)^[13][16][48]
• Złoty Krzyż Zasługi (1938)^[7]
• Krzyż Armii Krajowej – nr 3627 (17 października 1969)^[49]
• Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 (28 września 1970)^[49]
• Srebrna Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego (8 lipca 1958)^[50]
• Złota Odznaka Związku Zawodowego Pracowników Handlu i Spółdzielczości (14 października 1967)^[50]
• Złota Odznaka Krajowej Rady P.O.D. (9 sierpnia 1967)^[50]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2021-01-07].
• Alfabetyczny spis oficerów rezerwy. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922-05-01.
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r.. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1934.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Strona Adriana Zandberga „Dwudziestolecie międzywojenne. Kalkulator walut, parlamentarzyści, statystyki”. adrianzandberg.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. w oparciu o:
• I. Ihnatowicz, A. Biernat, Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, Warszawa 2003, s. 493-527
• Związek Bojowników o Wolność i Demokrację. Oddział w Sanoku. Deklaracje i karty ewidencyjne członków zwyczajnych S Szelka-Szyndler 1963-1984, AP Rzeszów – O/Sanok (zespół 659, sygn. 99). s. 1-248.