Stanisław Thiel

Stanisław Łucjan Thiel

pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	20 października 1881 Wrocław
Data i miejsce śmierci	9 października 1943 Warszawa
Przebieg służby
Lata służby	1901–1902 i 1914–1922
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Wojsko Polskie
Formacja	Armia Wielkopolska
Jednostki	69 Pułk Piechoty XXXIII Brygada Piechoty 17 Dywizja Piechoty
Stanowiska	dowódca pułku dowódca brygady dowódca piechoty dywizyjnej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka
Odznaczenia

Grobowiec w Doruchowie w którym pochowany jest Stanisław Thiel

Stanisław Łucjan Thiel^[1] ps. „Przemysław”, „Stanisław Dąbrowski” (ur. 20 października 1881 we Wrocławiu, zm. 9 października 1943 w Warszawie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Młodość

Urodził się 20 października 1881 we Wrocławiu, w rodzinie Kazimierza (1834–1913), radcy sądowego i ziemianina, i Józefy z Frezerów h. Alabanda (1843–1905)^[2][3][4]. We Wrocławiu ukończył gimnazjum. Następnie od 1 kwietnia 1901 do 31 marca 1902 odbywał jednoroczną służbę wojskową w 6 pułku artylerii polowej armii niemieckiej. Po dwukrotnych ćwiczeniach wojskowych (w okresie maj–czerwiec 1903 oraz sierpień–wrzesień 1905) uzyskał kwalifikacje oficera rezerwy. Od 1902 objął majątek rodzinny Doruchów w pow. ostrzeszowskim^[3]. Od 1 kwietnia 1902 do 30 września 1903 przebywał na praktyce rolniczej, początkowo na Śląsku, później na Pomorzu. 1 października 1903 rozpoczął studia na Wydziale Rolniczym Uniwersytetu Wrocławskiego, które kontynuował do 31 marca 1906, zaliczając 5 semestrów.

Udział w I wojnie światowej i powstaniu wielkopolskim

W sierpniu 1914 został powołany do armii niemieckiej, w której początkowo służył w zapasowym szwadronie taborów w Poznaniu (od 4 sierpnia do 11 września), a następnie w oddziale pontonowym (od 16 września 1914 do 16 lutego 1915). W grudniu 1914 otrzymał awans na stopień podporucznika. W lutym 1915 objął dowództwo oddziału pontonowego i wziął udział w walkach na froncie. Od 16 lutego 1916 służył w sztabie 119 DP. Za udział w walkach na terenie Francji i Rosji został odznaczony Krzyżem Żelaznym I i II klasy. Awansował do stopnia kapitana^[3]. W listopadzie 1918 otrzymał urlop i wrócił do Doruchowa^[3]. Tam zetknął się z polskim ruchem niepodległościowym. Po wybuchu powstania w Wielkopolsce, na jednogłośne życzenie Ostrzeszowskiej Rady Ludowej, 6 stycznia 1919 Stanisław Thiel objął dowództwo lokalnego odcinka frontu, a następnie został mianowany dowódcą sił na odcinku ostrzeszowsko–kępińskim^[3]. Thiel bez pomocy z zewnątrz zorganizował batalion ostrzeszowski, który składał się z około 700 ludzi. Z batalionem przeciwstawiał się niemieckiemu Grenzschutzowi tocząc zwycięskie potyczki z Niemcami: 14–15 stycznia 1919 w rejonie Kobylej Góry i Ligoty; 19 stycznia na linii Parzynów–Rogaszyce oraz 29 stycznia pod Torzeńcem. Od kwietnia 1919 był dowódcą III batalionu 12 pułku Strzelców Wielkopolskich, a od lipca 11 pułku^[3]. Przy pomocy posiłków z Ostrowa stoczył 18 lutego potyczkę w Korzeniu pod Kępnem. Po podpisaniu zawieszenia broni 16 lutego 1919 w Trewirze toczył jeszcze na odcinku kępińskim drobne potyczki z wrogiem^[3]. Batalion, wchodzący w skład 12 pułku strzelców, osłaniał linię demarkacyjną. Por. S. Thiel dekretem Naczelnej Rady Ludowej, zwierzchniej władzy w wyzwolonej Wielkopolsce, z dnia 13 kwietnia 1919 został mianowany porucznikiem, a następnie kapitanem wojsk wielkopolskich, zaś w czerwcu tego roku NRL przyznał mu stopień kapitana ze starszeństwem z dniem 1 marca 1914 i tym samym dekretem awansował go na majora ze starszeństwem od 1 marca 1918. W sierpniu 1919 mjr S. Thiel objął dowództwo 11 pułku Strzelców Wielkopolskich. Do grudnia 1919 pułk pełnił służbę graniczną na linii demarkacyjnej pod Kępnem, od Wieruszewa do Sulmierzyc, a następnie 17 stycznia 1920 Stanisław Thiel wkroczył do Kępna na czele 11 pułku Strzelców Wielkopolskich przyłączając je wraz z okolicą do Polski^[3].

Walki z bolszewikami

Pod koniec stycznia 1920 pułk (przemianowany 5 lutego na 69 pułk piechoty wielkopolskiej) został przerzucony na front wschodni (w okolice Lidy, później Borysowa). Tam razem z I batalionem 70 pułku piechoty i dywizjonem 17 pułku Ułanów Wielkopolskich wszedł w skład Grupy mjr. Thiela i obsadził przedmoście na wschodnim brzegu Berezyny. Rozkazem Naczelnego Dowództwa z 10 kwietnia 1920 mjr Thiel odszedł z dowództwa pułku i do 3 czerwca tego roku pełnił funkcję zastępcy szefa Departamentu I Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. 22 maja 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu pułkownika piechoty, w grupie oficerów byłej armii niemieckiej^[5]. Następnie, na własną prośbę, objął ponownie dowództwo 69 pułku piechoty. W czerwcu objął dowództwo XXXIII Brygady Piechoty^[3]. Brał udział w walkach odwrotowych wojsk polskich, m.in. 10 lipca pod Wilejką, powstrzymując na czele sztabu, nacierającego nieprzyjaciela, następnie 25 lipca nad Świsłoczą, w rejonie Krynki – Kruszyniany, wreszcie 15 sierpnia atakował bolszewików z fortów Modlina pod wioską Toruniem.

Dalsza kariera wojskowa i cywilna

Po zawarciu pokoju ryskiego w 1921 w dalszym ciągu dowodził XXXIII Brygadą Piechoty, a jego oddziałem macierzystym był 69 pułk piechoty^[6]. Równocześnie, w okresie od 18 stycznia do 18 lutego i od 14 lipca do 11 sierpnia 1921 pełnił obowiązki dowódcy 17 Dywizji Piechoty. 1 października 1921 został wyznaczony na stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 17 Dywizji Piechoty. Od 13 grudnia 1921 do stycznia 1922 był przewodniczącym Komisji Weryfikacyjnej dla oficerów byłej armii niemieckiej^[7]. W maju 1922 przeszedł na własną prośbę do rezerwy^[8] i objął administrację majątku Doruchów. W 1923 otrzymał Honorowe Obywatelstwo Ostrzeszowa^[9].

Jako oficer rezerwy pozostawał w ewidencji 69 pułku piechoty. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu pułkownika ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 11. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[10][11]. Z dniem 31 grudnia 1931 został przeniesiony z rezerwy do pospolitego ruszenia^[12]. 21 marca 1933 został włączony do Oficerskiej Kadry Okręgu Korpusu Nr VII. Pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrów Wielkopolski. W 1934 był „przewidziany do użycia w czasie wojny”^[13]. Po przejściu do życia cywilnego był czynnym działaczem Stronnictwa Narodowego, pełnił też szereg ważnych funkcji społecznych.

Udział w konspiracji w NOW i NSZ

Po agresji niemieckiej na Polskę 1 września 1939 opuścił wraz z rodziną Doruchów i w czasie działań wojennych przebywał na Podlasiu. Na początku października 1939 powrócił w rodzinne strony, gdzie został aresztowany przez Niemców wraz z żoną i trójką z czworga dzieci pod zarzutem ukrycia broni. Początkowo był więziony w Ostrzeszowie, następnie w Forcie VII w Poznaniu. Według rodzinnej tradycji, nieuchronnego wyroku śmierci uniknął dzięki interwencji towarzysza broni z okresu I wojny światowej, gen. Waltera von Reichenau. Z więzienia został zwolniony w lutym 1940, po czym wyjechał pod przybranym nazwiskiem Stanisław Dąbrowski do Generalnego Gubernatorstwa. Płk Stanisław Thiel natychmiast włączył się w nurt pracy niepodległościowej i został członkiem Narodowej Organizacji Wojskowej. Ten okres jego działalności jest owiany mgłą tajemnicy. Nie wiadomo, kiedy wszedł do tej organizacji oraz jaką pełnił w niej funkcję. Jako przeciwnik scalenia NOW z AK, w połowie 1942 wszedł w skład Narodowych Sił Zbrojnych. Objął wówczas dowództwo Inspektoratu Ziem Zachodnich z siedzibą w Warszawie, koordynując działalność okręgów: X – Poznań, XI – Pomorze, IX – Łódź, VIII – Śląsk i VI – Częstochowa. Pracował pod pseudonimem „Przemysław”. Utrzymywał ścisłe kontakty z szefem Oddziału III KG NSZ, płk. Tadeuszem Boguszewskim ps. „Wacław”. Włożył także duży wkład pracy w szkolenie kadr. Miał nadzór nad podchorążówką IZZ prowadzoną przez kpt. Jana Muca ps. „Mnich”. Był także inicjatorem kursów policyjnych mających na celu przygotowanie oficerów NSZ do roli organizatorów policji w okresie przejściowym tj. po opuszczeniu ziem zachodnich przez Niemców.

Epilog

Zmarł nagle w Warszawie 9 października 1943 na skutek szoku spowodowanego widokiem zmarłej 2 dni wcześniej córki Katarzyny. 1 stycznia 1944, na wniosek Komendanta Głównego NSZ, płk. dypl. Tadeusza Kurcyusza ps. „Mars”, „Żegota”, został awansowany pośmiertnie przez Prezydium Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej do stopnia generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 września 1939. Został pochowany początkowo na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, zaś po latach staraniem syna Kazimierza (jedynego z czwórki dzieci, który przeżył wojnę) złożony 18 listopada 1965 w grobie rodzinnym w Doruchowie.

Tragicznie potoczyły się losy pozostałych członków najbliższej rodziny. Żona Maria Thiel (1886–1940), aresztowana podczas próby przekroczenia granicy III Rzeszy, zmarła w więziennym szpitalu w obozie w Łodzi, pod nazwiskiem Apolonia Falkiewicz. Syn Stanisław (1920–1944) zginął zamordowany w obozie koncentracyjnym, córka Katarzyna (1920–1943) zmarła na gruźlicę, natomiast Krystyna (1922–1944) zginęła w powstaniu warszawskim 15 sierpnia 1944.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari (1921)^[14]
• Krzyż Niepodległości (20 lipca 1932)^[15][16]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie, 1921)^[17][18]
• Złoty Krzyż Zasługi (dwukrotnie: 28 lipca 1928^[19], 15 czerwca 1939^[20])
• Kawaler Orderu Legii Honorowej (Francja, 1921 – zezwolenie Naczelnika Państwa)^[21]
• Krzyż Żelazny I Klasy (Cesarstwo Niemieckie)
• Krzyż Żelazny II Klasy (Cesarstwo Niemieckie)

Upamiętnienie

11 czerwca 2018 w parku miejskim w Ostrzeszowie została odsłonięta poświęcona mu tablica pamiątkowa^[22].

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski Rezerw 1934. Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, 1934.
• Antoni Gąsiorowski, Jerzy Topolski [red.]: Wielkopolski Słownik Biograficzny. Warszawa-Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981, s. 764. ISBN 83-01-02722-3.
• Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.