Stanisław Tołwiński

Stanisław Tołwiński
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

11 października 1895
Strzemieszyce

Data i miejsce śmierci

25 lutego 1969
Warszawa

Prezydent m.st. Warszawy
Okres

od 5 marca 1945
do 23 maja 1950

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Poprzednik

Marian Spychalski

Następca

Jerzy Albrecht

Poseł I kadencji Sejmu PRL
Okres

od 20 listopada 1952
do 20 listopada 1956

Przynależność polityczna

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal za Warszawę 1939–1945
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata
Stanisław Tołwiński (z prawej) odbierający z rąk Bolesława Bieruta urnę z sercem Fryderyka Chopina wywiezioną w czasie powstania warszawskiego do Milanówka (1945)
Grób Stanisława Tołwińskiego na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Stanisław Tołwiński (ur. 11 października 1895 w Strzemieszycach, zm. 25 lutego 1969 w Warszawie)[1] – inżynier, polski działacz społeczny i spółdzielczy, polityk, w latach 1945–1950 prezydent m.st. Warszawy, Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

Życiorys

Rodzina jego ojca pochodziła ze zubożałej podlaskiej szlachty z powiatu drohiczyńskiego, gdzie znajdował się zaścianek Tołwin[2]. Ojciec Kazimierz, inżynier mechanik, w poszukiwaniu pracy przeniósł się wraz z rodziną do Zagłębia Donieckiego a później do Słowiańska, gdzie Stanisław Tołwiński spędził młodość[3].

W latach 1912–1915 studiował na Wydziale Mechanicznym Instytutu Technologicznego w Petersburgu. Działał w tym czasie w nielegalnym Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej („Filarecji”) oraz Polskiej Partii Socjalistycznej-Frakcji Rewolucyjnej, za co w latach 1915–1917 był więziony przez władze carskie[4].

Z więzienia został zwolniony tuż przed wybuchem w Rosji w 1917 rewolucji lutowej. Po powrocie do Słowiańska działał w Zjednoczeniu Socjalistycznym Polskim, a następnie w lokalnej sekcji Polskiej Partii Socjalistycznej. W czasie rewolucji październikowej uczestniczył w II Konferencji Sekcji PPS w Kijowie, która poparła dokonany przez bolszewików przewrót. Był członkiem Rady Delegatów Robotniczych w Słowiańsku i pełnił funkcję komisarza do spraw narodowościowych zajmując się pomocą dla uchodźców wojennych. W kwietniu 1918 opuścił Słowiańsk, przekroczył linię frontu i dotarł do Warszawy[5].

Po powrocie do kraju działał w Polskiej Partii Socjalistycznej[1]. Równolegle był zaangażowany w tworzenie (1919) i działalność Związku Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych (późniejszego Związku Robotniczego Spółdzielni Spożywców). W latach 1919–1921 i 1924 był członkiem zarządu Związku[6]. Współtworzył Warszawską Spółdzielnię Mieszkaniową (WSM) i związane z nią Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane (SPB)[7]. W latach 1925–1939 był członkiem zarządu WSM[6].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 po apelu Romana Umiastowskiego opuścił miasto[8]. Po powrocie zaangażował się w działalność Robotniczej Partii Polskich Socjalistów. W 1940 doprowadził do powołania przy WSM Pracowni Architektoniczno-Urbanistycznej (PAU)[9]. Uczestniczył również w pracach Komisji Planowania podziemnej Krajowej Rady Narodowej[7]. Podczas powstania warszawskiego był pomysłodawcą utworzenia na Żoliborzu Samorządu Mieszkańców, na którego czele zarządu stanął; był także twórcą Republiki Żoliborskiej, która pomagała mieszkańcom i osobom potrzebującym[10].

W czasie okupacji niemieckiej wykorzystywał swoje stanowisko dyrektora SPB do niesienia pomocy Żydom szukającym schronienia po stronie „aryjskiej”[11]. Zatrudnił ich w SPB, zdobył „aryjskie” dowody tożsamości, wymagane dokumenty poświadczające doświadczenie zawodowe oraz znalazł zakwaterowanie[11]. W sierpniu 1944 wysłał swoich żydowskich pracowników do oddziałów przedsiębiorstwa znajdujących się poza Warszawą[11].

W 1945 był wiceministrem administracji publicznej[12].

Od 5 marca 1945 do 23 maja 1950 był prezydentem miasta stołecznego Warszawy i jednocześnie przewodniczącym Rady Narodowej m.st. Warszawy[13] (na mocy ustawy z dnia 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej urząd prezydenta został zniesiony na rzecz organu kolegialnego, tj. Prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy)[14]. Był entuzjastą samorządu terytorialnego i decentralizacji władzy w mieście[15]. W lipcu 1945 roku jako prezydent Warszawy wszedł w skład Stołecznego Komitetu Obchodu Pierwszej Rocznicy Powstania Sierpniowego w Warszawie[16].

W latach 1945–1947 był posłem do Krajowej Rady Narodowej, a następnie posłem na Sejm Ustawodawczy i na Sejm I kadencji z województwa bydgoskiego[1][17].

W latach 1950–1952 dyrektor generalny do spraw rad narodowych w Prezydium Rady Ministrów[1]. W latach 1953–1967 zastępca szefa Urzędu Rady Ministrów[1].

Od 1946 członek PPR, później PZPR[7]. Był działaczem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Szwedzkiej, pełniąc przez pewien czas funkcję jego przewodniczącego[18]. Dużo publikował w specjalistycznych czasopismach[19].

Został pochowany w Alei Zasłużonych na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A2-tuje-18)[20].

Pośmiertnie, w 1970, ukazały się jego wspomnienia z lat 1895–1939[6]. W kwietniu 1997 Instytut Jad Waszem nadał mu tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata[11].

Ordery i odznaczenia

Upamiętnienie

W 1970 imię Stanisława Tołwińskiego nadano ulicy na Żoliborzu[25].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 888. ISBN 83-01-08836-2.
  2. ↑ Stanisław Tołwiński: Wspomnienia 1895–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 5.
  3. ↑ Zofia Chyra-Rolicz, Stanisław Tołwiński, Warszawa 1971, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 15–20.
  4. ↑ Zofia Chyra-Rolicz, Stanisław Tołwiński, Warszawa 1971, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 22–28.
  5. ↑ Stanisław Tołwiński, Wspomnienia 1895-1939, Warszawa 1987, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, s. 113–124.
  6. ↑ a b c Wielka Encyklopedia PWN. Tom 27. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 461. ISBN 83-01-14362-2.
  7. ↑ a b c Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2. Przemówienia sprawozdawcze prezydenta Stanisława Tołwińskiego w latach 1946–1950 (nota biograficzna). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1972, s. 155.
  8. ↑ Tomasz Pawłowski, Jarosław Zieliński: Żoliborz. Przewodnik historyczny. Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2008, s. 279. ISBN 978-83-60336-27-4.
  9. ↑ Marian Spychalski: Warszawa architekta. Wspomnienia pierwszego powojennego prezydenta stolicy. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2015, s. 126–127. ISBN 978-83-11-13416-4.
  10. ↑ Tomasz Pawłowski, Jarosław Zieliński: Żoliborz. Przewodnik historyczny. Warszawa: Rosner i Wspólnicy, 2008, s. 332–333, 335. ISBN 978-83-60336-27-4.
  11. ↑ a b c d e Księga Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Ratujący Żydów podczas Holokaustu. Polska. Tom II. Kraków: Fundacja Instytut Studiów Strategicznych, 2009, s. 759. ISBN 978-83-87832-59-9.
  12. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz komunalny (dawny Wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 65. ISBN 83-217-2641-0.
  13. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 700. ISBN 83-01-08836-2.
  14. ↑ Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 699. ISBN 83-01-08836-2.
  15. ↑ Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 249.
  16. ↑ Marcin Napiórkowski, Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Wydawnictwo Krytyki Politycznej 2016, ISBN 978-83-65369-24-6, s. 156
  17. ↑ Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 235. ISBN 83-01-06882-5.
  18. ↑ Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 238. ISBN 83-01-06882-5.
  19. ↑ Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 241. ISBN 83-01-06882-5.
  20. ↑ Juliusz Jerzy Malczewski (red.): Cmentarz komunalny (dawny Wojskowy) na Powązkach. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1989, s. 64. ISBN 83-217-2641-0.
  21. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43.
  22. ↑ Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1987, s. 244. ISBN 83-01-06882-5.
  23. ↑ M.P. z 1947 r. nr 71, poz. 477.
  24. ↑ M.P. z 1947 r. nr 74, poz. 490.
  25. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 393. ISBN 83-86619-97X.

Bibliografia

  • Zofia Chyra-Rolicz: Stanisław Tołwiński. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971.
  • Stanisław Tołwiński: Wspomnienia 1895–1939. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970.

Linki zewnętrzne

Prezydenci Warszawy
Prezydenci Warszawy (1792–1863)
Komisarze Warszawy (1863–1915)
Prezydenci Warszawy (1916–1939)
Burmistrz komisaryczny Warszawy
(1939–1944)
Komisaryczni prezydenci Warszawy
(1939–1941)
Prezydenci Warszawy (1944–1950)
Przewodniczący Prezydium Rady
Narodowej Warszawy (1950–1973)
Prezydenci Warszawy (od 1973)

Herb Warszawy

Media użyte na tej stronie

POL Za Warszawę 1939-1945 BAR.svg
Baretka: Medal za Warszawę 1939-1945
Bolesław Bierut wręczający urnę z sercem Fryderyka Chopina Stanisławowi Tołwińskiemu 1945.jpg
Powrót do Warszawy urny z sercem Fryderyka Chopina przechowywanej w Milanówku. Prezydent Bolesław Bierut wręczający urnę prezydentowi m.st. Warszawy Stanisławowi Tołwińskiemu
Righteous Among the Nations medal simplified.svg
Autor: Ле Лой, Licencja: CC0
A simplified vector version of the medal awarded to Righteous Among the Nations
Powazki Stanislaw tolwinski.jpg
Autor: Hiuppo, Licencja: CC BY-SA 2.5
Grób Stanisława Tołwińskiego na cmentarzu na Powązkach
Stanisław Tołwiński.jpg
Inż. Stanisław Tołwiński, w latach 1945–1950 prezydent m.st. Warszawy.