Stanisław Witkiewicz

Stanisław Witkiewicz
Ilustracja
Jacek Malczewski, Portret Stanisława Witkiewicza, 1897
Data i miejsce urodzenia

21 maja 1851
Poszawsze[1]

Data i miejsce śmierci

5 września 1915
Lovran

Narodowość

polska

Dziedzina sztuki

malarstwo
architektura
literatura piękna

Epoka

impresjonizm
realizm
styl zakopiański

Ważne dzieła

Na przełęczy

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Niepodległości (pośm.)

Stanisław Witkiewicz (ur. 21 maja 1851 w Poszawszu[1], zm. 5 września 1915 w Lovranie)[2] – polski malarz, architekt, pisarz i teoretyk sztuki, twórca i popularyzator stylu zakopiańskiego, ojciec Stanisława Ignacego Witkiewicza.

Życiorys

Po upadku powstania styczniowego w 1864 został zesłany na Sybir i przebywał w Tomsku do 1868[3]. Studiował na Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Petersburgu (1869–1871) i Monachium (1872–1875). Po powrocie do kraju rozpoczął współpracę z tygodnikiem „Wędrowiec” oraz zajmował się krytyką artystyczną, tworząc jej nowoczesne podstawy[4].

W 1890 osiadł w Zakopanem, gdzie zafascynowany tamtejszą sztuką ludową stworzył teorię stylu zakopiańskiego, projektując architekturę i wnętrza zakopiańskich willi, m.in.:

  • Koliba, projekt 1891–1892, rok budowy 1892–1892, inwestor Zygmunt Gnatowski, budorze (inaczej budarze): Maciej Gąsienica, Staszek Bobak, Klimek Bachleda, Jasiek Stachoń,
  • Dom pod Jedlami, rok budowy 1897, inwestor Jan Gwalbert Pawlikowski, budorze: Zapotoczny i Obrochta,
  • Pepita (później Łada), rok budowy 1893–1894, inwestor Bronisław Chrostowski, willa spłonęła 15 stycznia 1928,
  • Korwinówka (obecnie Oksza), rok budowy 1895–1896, inwestorzy Bronisław i Wincenty Kossakowski, budorze Wojciech Roj i Jan Obrochta, obecnie własność Muzeum Tatrzańskiego,
  • Zofiówka, rok budowy 1895–1896, inwestor Stanisław „Sas” Doliński, budorz Jan Obrochta, spłonęła w 1946.

Był projektantem kaplicy Najświętszego Serca Jezusowego w Jaszczurówce (obecnie dzielnica Zakopanego), rok budowy 1904, inwestor Witold Uznański, budorze: Szymon Lassak z Zębu, Stanisław i Tomasz Bobakowie, Maciej Stoch, Kierownik budowy: inż. Aurelian Blacha.

Zaprojektował witraże do kaplicy w Jaszczurówce oraz do kościoła Świętej Rodziny w Zakopanem[5].

Stworzony styl opisał w publikacjach Styl zakopiański. Zeszyt I. Pokój jadalny (wyd. 1904) oraz Styl zakopiański. Zeszyt II. Ciesielstwo (wyd. 1910).

Za swą działalność na rzecz miasta został mianowany honorowym obywatelem Zakopanego.

Autor powieści-reportażu Na przełęczy (wydawanego w częściach w prasie od roku 1889, a w całości wydanego w roku 1891), nazywanego Ewangelią Tatr, wznowioną książkę w 1904 roku opatrzył nowym wstępem. W dziele tym utrwalił liczne informacje o dawnych zwyczajach podhalańskich, jak również o znamiennych postaciach, takich jak Tatar Myśliwiec czy Marduła Krwawy. Na przełęczy zaszczepiło w społeczeństwie polskim zmitologizowany obraz Górali zakopiańskich, Tatr, wyjątkowości tamtejszej kultury i stworzyło "tę szczególną atmosferę, dzięki której Zakopane wśród polskich miejscowości wypoczynkowych uzyskało swoją wyjątkową pozycję"[6].

Zmarł na gruźlicę 5 września 1915 w Lovranie (półwysep Istria, obecnie Chorwacja)[7]. Przed śmiercią spisał „ostatnie słowa” do siostry[7]. Trumnę z jego zwłokami przez ogarniętą wojną Europę przewiozła Maria Dembowska. Dotarła ona do Zakopanego 13 września 1915. 14 września trumna została wystawiona w kaplicy cmentarnej przy ulicy Nowotarskiej. Pogrzeb, w którym poza licznie zgromadzonymi góralami i przewodnikami tatrzańskimi uczestniczyli między innymi Stefan Żeromski, Jan Kasprowicz, Leon Wyczółkowski, Ludwik Solski, Jan Rembowski, Jan Skotnicki i Teodor Axentowicz, odbył się 17 września 1915 r. Stanisław Witkiewicz został pochowany na starym zakopiańskim cmentarzu na Pęksowym Brzyzku (kw. L-III-18)[8].

Grób Stanisława Witkiewicza na Pęksowym Brzyzku w Zakopanem

Odznaczony pośmiertnie (1930) Krzyżem Niepodległości[9].

W 1925 został powołany Uniwersytet Regionalny im. Stanisława Witkiewicza oraz Komitet Witkiewiczowski[10].

Życie prywatne

Witkiewicz z synem, ok. 1893

Pochodził z rodziny szlacheckiej pieczętującej się herbem Nieczuja. Syn Ignacego – powstańca listopadowego i Elwiry z Szemiotów. Mąż Marii Witkiewiczowej z Pietrzkiewiczów. Ojciec Stanisława Ignacego, stryj Jana Witkiewicza ps. Koszczyc.

Malarstwo

Stanisław Witkiewicz, Portret Bolesława Prusa
Mgła wiosenna, 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie

W malarstwie był teoretykiem realizmu, w praktyce malując przede wszystkim pejzaże tatrzańskie i sceny z powstania styczniowego.

Autor wielu obrazów, m.in.:

  • Trójka Syberyjska - Na Uralu, 1876,
  • Czarny Staw – kurniawa,
  • Wiatr halny,
  • Zachód słońca na morzu,
  • Mgła wiosenna,
  • Zima w Tatrach – Pejzaż zimowy w Tatrach, 1907–1908,
  • Gniazdo zimy, 1907–1908,
  • Owce we mgle,
  • Portret Maksymiliana Gierymskiego, ok. 1872,
  • Dwór w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 26 × 39,5 cm,
  • Oficyna w Urdominie, 1873, olej na płótnie. 39 × 32 cm. Muzeum Podlaskie w Białymstoku,
  • Na pastwisku, 1875, olej na płótnie. 82 × 122,5 cm. Muzeum Narodowe w Warszawie,
  • Orka, 1875, olej na płótnie. 101 × 174,5 cm. Muzeum Sztuki w Łodzi,
  • Postój pod skałami, ok. 1876, tempera, papier. 30 × 45 cm. Muzeum Narodowe w Krakowie,
  • Wąskie wrota, 1877, olej na płótnie. 46 × 82 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
  • Młynek, 1877, olej na płótnie. 53,5 × 33,5 cm,
  • Pogrzeb na wsi, 1878, olej na płótnie. 62,5 × 116,5 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
  • Ranny powstaniec, 1881, olej na płótnie. 59,5 × 117 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
  • Powstaniec zabity, 1882, olej. 42 × 63 cm,
  • Na jarmarku, 1882, olej na płótnie. 77 × 62 cm. Bank Rozwoju Eksportu,
  • Widok Bałtyku pod Połągą, 1885, olej na płótnie. 76 × 120 cm. Muzeum Narodowe, Warszawa,
  • Zachód słońca na morzu, 1887, olej na płótnie. 33 × 43 cm. Muzeum Narodowe, Kraków,
  • Powrót z połowu, olej na płótnie. 47 × 69 cm. Muzeum Sztuki, Łódź,
  • Morze z łódeczką, ołówek, gwasz, deska. 13,7 × 20,3 cm. Muzeum Narodowe, Kraków.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ a b Maj nad Wilią 2015 – w Poszawszu: rechot Witkacego, „Przegląd Bałtycki”, 2015 [dostęp 2020-03-04].
  2. ↑ Witkiewicz Stanisław, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2014-01-25].
  3. ↑ Zgon Witkiewicza. „Nowości Illustrowane”. Nr 43, s. 6, 23 października 1915. 
  4. ↑ Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.
  5. ↑ Szklane obrazy- polscy twórcy witraży. [dostęp 2022-10-25].
  6. ↑ Barbara Tondos, Styl zakopiański i zakopiańszczyzna, Wrocław 2004, s. 17.
  7. ↑ a b Antoni Adam Piotrowski, Józef Chełmoński. Wspomnienie, Kraków 1925, s. 26, Cytat: Choroba robiła postępy. Skleroza coraz bardziej drążyła organizm. Wreszcie 6 kwietnia 1914, na 4 miesiące przed wojną światową, zamknął na zawsze powieki wielki artysta..
  8. ↑ śp. Stanisław Witkiewicz
  9. ↑ M.P. 1930 nr 300, poz. 423.
  10. ↑ Komitet Witkiewiczowski. „Zakopane i Tatry”, s. 30, nr 4 z 16 sierpnia 1931. 

Bibliografia

  • Stanisława Witkiewicza styl zakopiański, Teresa Jabłońska, wydawnictwo BOSZ, 2008, ISBN 978-83-7576-029-3.
  • Maciej Masłowski: Stanisław Witkiewicz odczytany na nowo, „Twórczość” 1972, nr 10.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie