Staniszów

Staniszów

wieś
Kościół pw. Przemienienia Pańskiego
Państwo	Polska
Województwo	dolnośląskie
Powiat	karkonoski
Gmina	Podgórzyn
Wysokość	365-430[1] m n.p.m.
Liczba ludności (III 2011)	817[2]
Strefa numeracyjna	75
Kod pocztowy	58-500
Tablice rejestracyjne	DJE
SIMC	0192146
Położenie na mapie gminy Podgórzyn Staniszów
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Staniszów
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego Staniszów
Położenie na mapie powiatu karkonoskiego Staniszów
50°50′59″N 15°43′34″E/50,849722 15,726111

Pałac w Staniszowie

Pałac na Wodzie

Staniszów (niem. Stonsdorf (do 1945), Stansdorf; od 1945 do 1948 Łącznikowo) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie karkonoskim, w gminie Podgórzyn licząca 817 mieszkańców (31 III 2011 r.).

Położenie

Położona jest 9 km od miasta Jelenia Góra, na terenie Wzgórz Łomnickich, w obrębie Kotliny Jeleniogórskiej, w pobliżu uzdrowiska Cieplice.

Podział administracyjny

W latach 1975–1998 miejscowość należała terytorialnie do województwa jeleniogórskiego.

Historia

Pierwsze pisemne wzmianki z 1305 r. – Stansdorf, 1395 r. – Stonsdorf. Majątek był własnością książąt Reuss (linii młodszej) (niem.: Reuß). W latach 1784-1787 hrabia Henryk XXXVIII von Reuss zu Köstritz buduje pałac wraz z założeniem parkowym na prawie 200 hektarach. W udostępnionym dla zwiedzających parku znajdowały się sztuczne ruiny zamku, formacje skalne, polany widokowe i groty. Park i pałac zwiedzała Izabela Czartoryska podczas swojej wizyty na Dolnym Śląsku w roku 1816 (kiedy to też odwiedziła pobliski Bukowiec), aby porównać z urządzonym przez nią podobnym parkiem w Puławach. W parku znajdowała się też wieża widokowa Bismarckturm.

Od roku 1811 w dawnym browarze zamkowym produkowano likier ziołowy oparty na lokalnych recepturach i ziołach Echt Stonsdorfer. Później wytwórnię przeniesiono do podjeleniogórskiej wsi Kunice i tamtejsza fabryka znajduje się na rycinie wplecionej w etykietkę likieru produkowanego obecnie w Haselünne, w Emslandzie, przez wytwórnię należącą do grupy Berentzen pod nazwą Echt Stonsdorfer Bitter^[3]

Po wojnie w pałacu oraz zabudowaniach gospodarczych funkcjonowało dziecięce prewentorium przeciwgruźlicze, pogotowie opiekuńcze, później różne instytucje. Ostatnią była straż pożarna. W latach 90. XX wieku pałac pozostawał niezagospodarowany, a brak gospodarza znacząco przyczynił się do jego dewastacji.

Zabytki

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są obiekty^[4]:

• kościół obronny pw. Przemienienia Pańskiego, gotycki, z przełomu XV/XVI w.
• cmentarz przy kościele
• pałac na Wodzie tzw. dolny, hrabiowski, nr 23, wzniesiony w 1787 r.- XVIII w., XIX w.; dwutraktowy, dwukondygnacyjny, nakryty dachem czterospadowym z powiekami, przed wejściem taras wsparty na kolumnach
• dwór w Staniszowie, dawna gospoda (zajazd) o budowie dworskiej, nr 68 z otoczeniem, z lat 1780-1790
• zespół pałacowy i folwarczny, nr 100:
  • pałac tzw. górny, pierwotnie dwór renesansowy z XVI w., przebudowany lub zbudowany na nowo w 1787 r. w stylu późnobarokowym, w 1887 r. pałac powiększono o skrzydło wschodnie^[5], przebudowany na początku XX w.; założony na rzucie prostokąta, dwukondygnacyjny, trójtraktowy, nakryty czterospadowym dachem z lukarnami
  • oranżeria, z 1818 r.
  • park, powstały w 1790 r.
  • budynek dworski (pałac myśliwski z parkiem) nr 111, z końca XVIII w., przebudowany w 1830 r. i na pocz. XX w., znajduje się poniżej pałacu, nr 100
  • ogrodzenie z bramą, z początku XIX w.
  • folwark:
    • obora, z końca XVIII w.
    • stodoła, z końca XIX w.
    • spichrz, z końca XIX w.
    • budynek mieszkalny, z końca XIX w.
    • otoczenie budynków, teren folwarku
• sztuczne ruiny Zamek Henryka, na szczycie góry Grodna, z 1806 r., przebudowany w 1842 r.

inne zabytki:

• krzyż pokutny.

W gminnej ewidencji zabytków znajdują się ponadto budynki o nr 3, 8, 23 (budynki gosp. w zespole pałacowym), 25 (dom i bud. gosp.), 29, 43, 44, 45, 53, 59, 64, 69, 75, 80, 97 oraz stanowiska archeologiczne we wsi^[6].

Czasy współczesne

Obecnie w pałacu, po jego gruntownym remoncie trwającym od roku 2001, funkcjonuje luksusowy hotel oraz restauracja. Renowacji poddawane są kolejne obiekty kompleksu pałacowego: Dom Kawalera oraz sąsiadujące zabudowania gospodarcze. W dawnej stajni planowane jest stworzenie galerii dzieł współczesnych twórców z regionu Sudetów Zachodnich.

Turystyka

Miejscowość jest dogodną bazą wypadową do zwiedzania całych Karkonoszy, Rudaw Janowickich i Kotliny Jeleniogórskiej.

Przypisy

Bibliografia

• M. Staffa (red.): Słownik geografii turystycznej Sudetów, t. 4 Kotlina Jeleniogórska, Wydawnictwo I-BiS, Wrocław 1999, ss. 439-48, ISBN 83-85773-31-2

Linki zewnętrzne

• Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona