Stara Odra we Wrocławiu

Stara Odra
Ilustracja
Most Zwierzyniecki nad Starą Odrą
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Szerokość
• maksymalna
• minimalna


39[a] m
18[a] m

Początek
Akwen

Dolna Odra we Wrocławiu

Miejsce

Wrocław

Koniec
Akwen

Górna Odra we Wrocławiu

Miejsce

Wrocław

Typ kanału

żeglugowy

Jazy

Szczytniki, Psie Pole, Różanka

brak współrzędnych

Stara Odra, to jedna z odnóg rzeki Odra we Wrocławiu, ukształtowana w wyniku prowadzanych we wrocławskim węźle wodnym inwestycji hydrotechnicznych. Stara Odra jest elementem drogi wodnej Wrocławski Szlak Miejski[1] (Szlak żeglugowy śródmiejski[2], Droga Wielkiej Żeglugi[3]). Początek tej odnogi zlokalizowany jest w 250,1 km biegu rzeki[b][4].

Historia

Fragment mapy Wrocławia i najbliższych okolic z 1794 roku;
Stara Odra (Die alte Oder) na północ od miasta[c]. Widoczny też Der neuer Canal w miejscu, gdzie wytyczono nowy bieg rzeki.

Obecny kształt tego kanału jest zasadniczo wynikiem XVIII-wiecznej regulacji i późniejszych dwóch wielkich inwestycji hydrotechnicznych prowadzonych we Wrocławiu pod koniec XIX w. i na początku wieku XX w ramach przebudowy drogi wodnej na rzece Odra prowadzącej do i przez miasto, oraz budowy i modernizacji systemu zabezpieczenia przeciwpowodziowego miasta.

Wielka powódź, która w 1736 dokonała ogromnych zniszczeń w mieście i jego okolicach, dała początek myśli uregulowania rzeki Odry i zabezpieczenia przyległych do niej terenów przed powodzią. W tym celu utworzono w 1746 roku Inspektorat Budownictwa Wodnego i Nadrzecznego we Wrocławiu, którego obowiązki przejął następnie powołany w 1783 Zarząd Regulacji Rzeki Odry. W ich gestii leżało przekształcenie Odry w wielką arterię transportową oraz zabezpieczenie miejscowości nadrzecznych i użytków rolnych przed skutkami powodzi. Planowano prace nad uregulowaniem biegu rzeki, które miały polegać na wyprostowaniu jej biegu i wzmocnieniu brzegów. Projektowane prace inżynierskie wiązały się ze zmianami hydrologicznymi, a jednocześnie własnościowymi zarówno w samym mieście, jak i jego okolicach.

Regulację przeprowadzono w latach 1792–1794. W wyniku tych prac osady Kletschkau (Kleczków i Rosenthal (Różanka) wraz z Polinke(Polanka), które wszystkie dotąd leżały na prawym brzegu Starej Odry, zostały rozdzielone: Różanka z Polanką są nadal na prawym brzegu, a Kleczków znalazł się na lewym[5].

Stara Odra na północ od mostu Szczytnickiego.

Inwestycja przeprowadzona w latach 1892–1897 to budowa nowego szlaku żeglugowego, głównie pod kątem możliwości przewozu drogą wodną materiałów masowych, szczególności węgla z Górnego Śląska. W tym celu, częściowo istniejącym wcześniej korytem, służącym do odprowadzenia wód wezbraniowych i powodziowych, a częściowo nowym Kanałem Miejskim przeprowadzono nową drogę wodną. W tym czasie na korycie Starej Odry wybudowano dwa jazy piętrzące wodę: Jaz Szczytniki w początkowym biegu kanału, tj. 0,10 km jego biegu, piętrzący wodę na potrzeby Śluzy Szczytniki[d], położonej w nowym przekopie wykonanym dla potrzeb żeglugi, oraz Jaz Psie Pole, w 2,90 km biegu tej odnogi Odry, piętrzący wodę na potrzeby Śluzy Miejskiej, położonej na Kanale Miejskim[6][7][8]. Drugą wielką inwestycją w tym zakresie była budowa w latach 1913–1917, nowych kanałów[6]: Kanału Powodziowego, Kanału Żeglugowego i Kanału Różanka. W wyniku tej przebudowy w korycie Starej Odry powstał Jaz Różanka, dla potrzeb Śluzy Różanka[e], położonej na nowo wybudowanym Kanale Różanka.


Przebieg

Przebieg Starej Odry jest następujący:

  • początek – Górna Odra Wrocławska
  • na lewym brzegu – połączenie z Przekopem Szczytnickim (ze Śluzą Szczytniki)
  • na lewym brzegu – odejście Kanału Miejskiego (ze Śluzą Miejską)
  • na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Powodziowym
  • na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Żeglugowym
  • na prawym brzegu – odejście Kanału Różanka (ze Śluzą Różanka)
  • na lewym brzegu – połączenie z Kanałem Miejskim[f]
  • na prawym brzegu – połączenie z Kanałem Różanka
  • na lewym brzegu – połączenie z Dolną Odrą
  • koniec – Dolna Odra Wrocławska.

Przez Starą Odrę przerzucone są następujące przeprawy mostowe[g][2]:

Stara Odra od Kanału Miejskiego rozdzielona jest dużą groblą. Na jej koronie biegnie Ulica Pasterska. Pomiędzy Mostami Trzebnickimi a Mostami Osobowickimi, na szerokiej terasie od strony Starej Odry, położone jest Kąpielisko Różanka. Na groblę oddzielającą Starą Odrę od Kanału Różanka nie ma ogólnodostępnego dojścia.

Zobacz też

Mosty Trzebnickie, po prawej Stara Odra i Jaz Różanka, po lewej Kanał Różanka

Uwagi

  1. a b Szerokość szlaku żeglugowego.
  2. Część autorów publikacji nazywa cały szlak wodny miejski: „Kanał Miejski” (np. dr Jan Pyś[4]), łącznie z odcinkiem Starej Odry.
  3. Mapa z 1794 nie jest zorientowana dokładnie na północ. Kierunek północny jest w rzeczywistości odchylony o około 30° od linii pionowych na mapie.
  4. Stopień Wodny Szczytniki.
  5. Stanowiąca wraz z Jazem Różanka, zlokalizowanym w nurcie Starej Odry, Stopień Wodny Różanka.
  6. Tu znajduje się Przeładownia Elektrociepłowni Wrocław.
  7. Odległości począwszy od Mostów Warszawskich określone dla Kanału Miejskiego.
  8. Linia kolejowa nr 143.

Przypisy

  1. www.atrakcje-wroclawia.pl.tl – Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu (dostęp 2009-11-18).
  2. a b Wojewódzkie Biuro Urbanistyczne we Wrocławiu: Województwo dolnośląskie – Studium zagospodarowania przestrzennego pasma Odry – Diagnoza stanu (dostęp 2009-11-18).
  3. www.rekreacja.wroc.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-23).
  4. a b Jan Pyś, Trasa E-30 (CETC), Co przemawia za budową wodnego połączenia śródlądowego sieci AGN – E 30 tzw. Środkowoeuropejskiego Korytarza Transportowego (CETC), Teraz Odra (dostęp 2009-11-04).
  5. Antkowiak 1970 ↓, Klęczkowska, s. 102.
  6. a b www.wroclaw.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-18).
  7. Wrocławski Węzeł Wodny – Historia. 2wrzdh.ins.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-07)]. (dostęp 2009-11-18).
  8. wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-11-18).

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

POL województwo dolnośląskie flag.svg
Flaga województwa dolnośląskiego
Most Zwierzyniecki 2.JPG
Autor: Wiśnia, Licencja: CC BY 3.0
Most Zwierzyniecki we Wrocławiu
Stara Odra we Wrocławiu.jpg
Autor: Maciej Olanicki, Licencja: CC BY 3.0
Stara Odra na północ od mostu Szczytnickiego.
AGAD Mapa okolic Wrocławia 1794 (fragment północny).jpg
Fragment mapy rzeki Odry na odcinku pomiędzy dopływami, północne okolice Wrocławia

Komentarz:
Wielka powódź, która w 1736 dokonała ogromnych zniszczeń w mieście i jego okolicach, dała początek myśli uregulowania rzeki Odry i zabezpieczenia przyległych do niej terenów przed powodzią. W tym celu utworzono w 1746. Inspektorat Budownictwa Wodnego i Nadrzecznego we Wrocławiu, którego obowiązki przejął następnie powołany w 1873 Zarząd Regulacji Rzeki Odry. W ich gestii leżało przekształcenie Odry w wielką arterię transportową oraz zabezpieczenie miejscowości nadrzecznych i użytków rolnych przed skutkami powodzi. Wykonana w 1794 mapa dla potrzeb Inspektoratu przedstawia Wrocław i okoliczne użytki rolne przylegające do rzeki. Sporządził ją geometra Klemt w orientacji północnej. Powstanie mapy należy wiązać z planowanymi pracami nad uregulowaniem biegu rzeki, które miały polegać na wyprostowaniu biegu rzeki i wzmocnieniu brzegów. Z tego powodu na planie drobiazgowo umieszczono szczegółowe informacje o stanie bieżącym na tych terenach, a jednocześnie naniesiono także projektowane przekopy nowego łożyska rzeki Odry. Projektowane prace inżynierskie wiązały się ze zmianami hydrologicznymi, a jednocześnie własnościowymi zarówno w samym mieście, jak i jego okolicach. Na mapie zaznaczono rozgraniczenie własności państwowej, kościelnej, dworskiej, gminnej i chłopskiej, a także nazwiska właścicieli. Zaznaczono stan zalesienia oraz sposób wykorzystywania gruntów. Ze względu na planowane prace wodne szczegółowo przedstawiono sieć hydrologiczną, m.in. rzeki Zieloną, Ługownię i Ślęzę. Zaznaczono też strugi, starorzecza, stawy i wały. Sporządzona mapa stanowiła na pewno podstawowy dokument dla projektowanych prac. Obecnie jest wyjątkowej wartości źródłem do badania dawnych stosunków z zakresu geografii fizycznej, systemów wodnych, przekształceń środowiska geograficznego, użytków rolnych, zalesienia i siedlisk ludzkich. Znaczenie mapy podnosi przedstawienie najstarszego zachowanego w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, planu Wrocławia z zaznaczeniem przebiegu fortyfikacji miejskich.
Opis zewnętrzny: Oryginał, jęz. niemiecki, 1 karta papierowa na płótnie o wymiarach 2360x960 mm; rękopiśmienna mapa wielobarwna, podpis wykonawcy mapy Klemt.
Miejsce przechowywania: Archiwum Państwowe we Wrocławiu., Naczelne Prezydium Prowincji Śląskiej we Wrocławiu – Zarząd Regulacji Rzeki Odry, sygn. Odra I/131
Autor komentarza: Dariusz Bednarek

Autor skanu: Ryszard Bacmaga
MostWroclaw.JPG
Autor: Shaaze, Licencja: CC BY 3.0
Most Trzebnicki.