Stara Synagoga w Tarnowie
 nr rej. A-1442/M z 03.09.2015 | |
 Zachowana bima | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Wyznanie | |
| Historia | |
| Data budowy | |
| Data zniszczenia | |
| Data zburzenia | |
| Dane świątyni | |
| Budulec | murowana |
| Stan obecny | nie istnieje |
Położenie na mapie Tarnowa  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
 50°00′48″N 20°59′23″E/50,013333 20,989722 | |
Stara Synagoga w Tarnowie – nieistniejąca synagoga, której ocalałe relikty znajdują się w Tarnowie.
Historia
Pierwsza drewniana tarnowska bożnica zbudowana została około 1582 roku[1]. Najprawdopodobniej spłonęła podczas pożaru miasta w 1622 roku[2]. Na jej miejscu w 1630 roku wzniesiono nową synagogę[1].
Nowa synagoga została zbudowana ok. 1630 roku. Trzy lata później nowo wybudowana synagoga również uległa zniszczeniu w czasie ogromnego pożaru miasta. Początkowo jej odbudowie sprzeciwiał się biskup krakowski Andrzej Trzebicki. Synagogę odbudowano dopiero w 1670 roku, po potwierdzeniu przez Janusza Ostrogskiego (ówczesnego właściciela miasta) przywilejów nadanych Żydom, W 1793 roku budynek synagogi znacznie rozbudowano, od strony zachodniej dobudowano przedsionek, od strony północnej przybudówkę[3].
W 1814 roku synagoga została ponownie uszkodzona podczas kolejnego pożaru miasta. Wówczas doszczętnie spłonęły obie dobudówki oraz mykwa. Pomiędzy 1815 a 1848 rokiem bożnica została odbudowana i znacznie powiększona. Wydłużono wtedy budynek w kierunku zachodnim oraz od strony południowej dostosowano do niego tylne ściany dwóch kamienic. W 1878 roku przeprowadzono generalny remont oraz renowację synagogi.
W latach 80. XIX wieku budynek został rozbudowany o szeroką, piętrową, neoromańską część frontową, a w jej przyziemiu od strony południowej umieszczono salę dla kobiet. Równolegle przebudowano dach oraz attykę. W 1929 roku inżynierowie stwierdzili bardzo zły stan budynku, a w 1935 roku stwierdzono już spękanie elewacji zachodniej i północnej.
Podczas II wojny światowej, 8 listopada 1939 roku hitlerowcy spalili synagogę, następnie w 1941 roku wysadzono ją w powietrze i rozebrano jej mury. Do dnia dzisiejszego zachowała się murowana bima w stanie trwałej ruiny.
Architektura
Murowany budynek synagogi wzniesiono na planie kwadratu w stylu manierystyczno-barokowym. Sala główna posiadała sklepienie dziewięciopolowe z lunetami oraz z najmniejszym polem środkowym. Przekrycie pola środkowego było znacznie obniżone w stosunku do obiegającego sklepienia kolebkowo-krzyżowego. W zachodniej części znajdował się przedsionek nad którym znajdował się babiniec. Bożnica była trójnawowa.
Bożnica posiadała bardzo bogate wyposażenie, we wschodniej ścianie znajdował się piękny, polichromowany, miedziany, renesansowy Aron ha-kodesz, obok którego znajdowały się dwa XVI-wieczne lichtarze.
Bima
Po synagodze zachował się ceglany baldachim z wewnętrzną spłaszczoną kopułką, wsparty na czterech okrągłych narożnych kolumnach, połączonych archiwoltami pomiędzy którymi stała kiedyś bima. W 1987 roku została poddana konserwacji i przykryta dachem. W 1989 roku umieszczono przy niej granitową tablicę pamiątkową z treścią w językach polskim, hebrajskim oraz angielskim.
W 2006 roku po raz kolejny bima została poddana konserwacji, którą sfinansowała krakowska gmina żydowska, miasto Tarnów oraz prywatny sponsor z Izraela. Wówczas usunięto uszkodzenia, przytwierdzono tynki, osadzono cegły, zdublowano kotwy i wzmocniono całą konstrukcję bimy. Zachowano formę trwałej ruiny, symbolu barbarzyństwa hitlerowskiego. Całość kosztowała około 60 tysięcy złotych. Podczas prac dokonano ciekawego odkrycia, w murze znaleziono monetę – szeląg litewski Jana Kazimierza z lat 60. XVI wieku. Wokół bimy wycięto również spróchniałe topole.
Pojawiły się koncepcje odbudowy synagogi, lecz ze względu na pobliską zabudowę odbudowa jest niemożliwa. Od strony ulicy Żydowskiej zachował się żelazny, artystyczny płot, będący kiedyś częścią ogrodzenia bożnicy.
W 2015 roku obiekt wpisano do rejestru zabytków województwa małopolskiego[4].
Przypisy
- ↑ a b Stara Synagoga w Tarnowie (ul. Żydowska). sztetl.org.pl. [dostęp 2022-05-23]. (pol.).
- ↑ Bima Synagogi Starej. tarnow.pl. [dostęp 2022-05-23]. (pol.).
- ↑ Bima Synagogi Starej, tarnow.pl [dostęp 2022-05-23] (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo małopolskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 162.
| Zespoły urbanistyczne |
|
|---|---|
| Kamienice, dwory, pałace i budynki użyteczności publicznej |
|
| Budowle obronne |
|
| Parki i ogrody |
|
| Obiekty sakralne | |
| Cmentarze | |
| Inne |
|
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Lesser Poland Voivodeship, Poland. Geographic limits of the map:
- N: 50.59 N
- S: 49.07 N
- W: 18.92 E
- E: 21.55 E
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5
Author
Adres wydawniczy: Tarnów : Kasa Oszczędności miasta Tarnowa, 1911 (Tarnów : Z. Jeleń)
Współtwórcy: Herzig, Franciszek (1854-1921),Leśniak, Franciszek (1846-1915)
Opis fizyczny: [8], 303, [2] s. : il. ; 28 cm
Autor: Jamnik z Tarnowa, Licencja: CC BY-SA 4.0
Bima Starej Synagogi w Tarnowie w marcu 2021 roku.