Stara Wielka Synagoga we Włocławku
 Synagoga w 1864 roku[1] | |
| Państwo | |
|---|---|
| Budulec | cegła |
| Architekt | |
| Data budowy | 1847–1854 |
| Data likwidacji | październik 1939 |
| Data zburzenia | 1940 |
| Tradycja | ortodoksyjna |
Położenie na mapie Włocławka  | |
Położenie na mapie Polski  (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de | |
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego  (c) SANtosito, CC BY-SA 4.0 | |
 52°39′29,9″N 19°04′06,6″E/52,658300 19,068500 | |
Stara Wielka Synagoga we Włocławku – synagoga, która znajdowała się we Włocławku przy ulicy Żabiej 14. Wzniesiona w latach 1847–1854 według projektu budowniczego gubernianego Franciszka Tournelle, spalona w 1939 roku i ostatecznie wyburzona w 1940 roku.
Historia
Synagoga została zbudowana w latach 1847–1854 ze składek gminy żydowskiej pod nadzorem dwóch członków dozoru bożniczego – Henryka Bocka i Markusa Leszczyńskiego[1]. Podczas II wojny światowej, w październiku 1939 roku hitlerowcy spalili synagogę. Po utworzeniu w 1940 roku getta teren, na którym stała, uprzątnięto. Po zakończeniu wojny na placu po synagodze znajdował się miejski plac zabaw dla dzieci[2].
W 1948 roku, działająca w powojennym Włocławku, gmina żydowska (od 1946 roku funkcjonująca jako Żydowska Kongregacja Wyznaniowa) podjęła starania o odzyskanie majątku przedwojennej Gminy Wyznaniowej Żydowskiej. Spotkała się z odmową władz miejskich[3]. Sąd Powiatowy we Włocławku 29 grudnia 1956 roku stwierdził, że Skarb Państwa nabył z upływem 31 grudnia 1955 roku przez zasiedzenie prawo własności do nieruchomości[4]. Wyznaniowa Gmina Żydowska nie została poinformowana o postępowaniu sądowym. Władze utrzymywały, że nie miały wiadomości o istnieniu takowej, choć do lat siedemdziesiątych włocławska gmina żydowska prowadziła w mieście aktywną działalność[5] pomimo represji dotykających wszelkie organizacje żydowskie o charakterze religijnym[6]. W 1955 roku plac o powierzchni 1694 m² został objęty w posiadanie przez Dyrekcję Budowy Osiedli Robotniczych, która niedługo potem wybudowała na nim budynek mieszkalny Żabia 14/16.
W 2019 roku pojawiła się szansa na upamiętnienie Starej synagogi – miasto w ramach rewitalizacji przeprowadziło konkurs na mural na ścianie bocznej budynku przy ul. Żabiej 14/16, dwie z jedenastu prac konkursowych przedstawiały Starą synagogę[7]. Ostatecznie jednak komisja konkursowa wybrała pracę oderwaną od kontekstu historycznego i na murze wzniesionym na gruzach Starej synagogi namalowano „Włocławskie popołudnie” Anny Wardęgi.
Architektura
Kształt budynku zaprojektował Franciszek Tournelle. Synagogę wzniesiono na planie prostokąta w stylu neogotycko–mauretańskim[1]. Na zewnątrz ozdobiona była licznymi wieżyczkami. Fasadę wieńczyły wyrzeźbione tablice Dekalogu. Plac, na którym stał budynek, był ogrodzony wysokim murowanym parkanem. Od strony ulicy ogrodzenie stanowiła krata osadzona na podmurowaniu. Synagoga posiadała trzy wejścia: główne od strony południowo–zachodniej i dwa boczne od strony północno–zachodniej i półkoliste zamknięte wejście od strony północno–wschodniej. W środku ściany były ozdobione alegorycznymi malowidłami. Wewnątrz synagogi mogło pomieścić się 1000 osób[1].
Synagoga wymagała naprawy już w 1877 roku. W 1882 roku architekt Sekire wykonał projekt nowej galerii[8].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ a b c d Synagoga w Włocławku, "Tygodnik Ilustrowany" 228 (1864), nr 9, s. 47–48.
- ↑ Kazimierz Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków: Zakład Wydawniczy „Nomos”, 2006, s. 418, ISBN 83-60490-16-3, OCLC 169871206.
- ↑ M. Golon, Żydzi we Włocławku po II wojnie światowej, w: Zapiski Kujawsko-Dobrzyńskie, T. 13, Mniejszości narodowe na Kujawach wschodnich i w Ziemi Dobrzyńskiej, red. M. Wojciechowski, Włocławek 1999, s. 285.
- ↑ Sąd Rejonowy we Włocławku Wydział VI Ksiąg Wieczystych.
- ↑ M. Golon, Żydzi we Włocławku po drugiej wojnie światowej, w: Byli wśród nas. Żydzi we Włocławku oraz na kujawach wschodnich i w ziemi dobrzyńskiej, red. M. Krajewski, Włocławek 2001, s. 200. ISBN 83-88115-40-5.
- ↑ Szerzej o represyjnym nadzorze państwa nad działalnością żydowskich organizacji religijnych i kontaktach władz państwowych ze świeckimi organizacjami żydowskimi nastawionymi na współpracę w: K. Urban, Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów), Kraków 2006. ISBN 83-60490-16-3.
- ↑ UM Włocławek: Rozstrzygnięcie konkursu na projekt i wykonanie muralu. strona Urzędu Miasta Włocławek, 2019. [dostęp 2021-01-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-16)]. (pol.).
- ↑ R. Hankowska, Rozwój układu przestrzennego Włocławka od 1793 do 1918 roku, w: Włocławek. Dzieje miasta, red. J. Staszewski, T. 1, Włocławek 1999, s. 512–513. ISBN 83-88115-09-X. ISBN 83-88115-08-1.
Linki zewnętrzne
- Synagoga we Włocławku (1864). wuja.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]., rys. B. Podbielski, ryt. A. Regulski.
- Wnętrze synagogi we Włocławku (1872). wuja.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]., rys. A. Kozarski, ryt. J. Schubeler.
- Synagoga we Włocławku (przed 1902). wuja.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-01)]., fot. B. Sztejner.
- Stara Wielka Synagoga, Wirtualny Sztetl.
Media użyte na tej stronie
(c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de
Location map of Poland
(c) SANtosito, CC BY-SA 4.0
Location map of Kuyavian-Pomeranian Voivodeship. Geographic limits of the map:
- N: 53.83 N
- S: 52.28 N
- W: 17.16 E
- E: 19.88 E
Symbol zabytku judaizmu do legendy mapy
Autor: autor muralu (author of the mural): Anna Wardęga z Krakowa [1], autor zdjęcia muralu (author of the photograph): Ola8922, Licencja: CC BY-SA 4.0
Mural „Włocławskie popołudnie” na budynku przy ul. Żabiej 14/16 we Włocławku, wzniesionym na gruzach synagogi
Żabia 14 we Włocławku - działka, na której stała najstarsza włocławska synagoga, spalona przez Niemców w trakcie II wojny światowej
Autor:
Stara Wielka Synagoga we Włocławku - opis [1], ukończona 1854, pod nadzorem Henryka Bocka i Markusa Leszczyńskiego