Stara Zagość

Artykuł

50°25'04"N 20°36'27"E

- błąd

39 m

WD

50°28'N, 20°35'E

- błąd

19647 m

Odległość

576 m

Stara Zagość
wieś
Ilustracja
Kościół św. Jana Chrzciciela
Państwo

 Polska

Województwo

 świętokrzyskie

Powiat

pińczowski

Gmina

Pińczów

Liczba ludności (2019)

338[1]

Strefa numeracyjna

41

Kod pocztowy

28-400[2]

Tablice rejestracyjne

TPI

SIMC

0263461[3]

Położenie na mapie gminy Pińczów
Mapa konturowa gminy Pińczów, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stara Zagość”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, na dole znajduje się punkt z opisem „Stara Zagość”
Położenie na mapie powiatu pińczowskiego
Mapa konturowa powiatu pińczowskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Stara Zagość”
Ziemia50°25′04″N 20°36′27″E/50,417778 20,607500

Stara Zagośćwieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie pińczowskim, w gminie Pińczów[3][4]. Leży nad rzeką Nidą, ok. 9 km od Pińczowa.

Historia Zagości

Zagość jako osada otwarta powstała pomiędzy przełomem VIII i IX w. a X w. W 1784 r. wieś administracyjnie należała do powiatu wiślickiego w województwie sandomierskim[5]. W tym czasie była własnością starosty zagojskiego Feliksa Łubieńskiego[5][6]. W 1827 r. nadal należała do powiatu stopnickiego w województwie krakowskim, ale wchodziła już w skład własności „rządowej”, czyli należała do skarbu państwa i liczyła 64 domy i 369 mieszkańców[7]. Do 1954 roku siedziba gminy Zagość. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.

w 1797 urodził się tutaj Józef Łubieński.

Kościół św. Jana Chrzciciela

Zagość stanowiła pierwszą siedzibę joannitów w Polsce[8]. Sprowadził ich tutaj Henryk Sandomierski, najprawdopodobniej pomiędzy swą wyprawą do Ziemi świętej, która miała miejsce w latach 1154-1155, a tragiczną w skutkach krucjatą przeciwko Prusom w 1166 r. Wówczas też z pewnością powstał kościół romański, którego pozostałości murów odkryto w bryle obecnego kościoła w latach 60. XX w., oraz szpital (którego pozostałości nie odnaleziono, choć być może jeszcze w XIX w. istniały resztki tej budowli). Joannici nie przetrwali tu jednak długo – ok. roku 1317 dobra biskupa kujawskiego Gerwarda zostały najechane przez joannitów z komandorii w Lubiszewie. W procesie o ten czyn w roku 1321 nakazano oddanie biskupowi przez joannitów jako odszkodowanie kilku ich majątków, w tym Zagości.

Kościół św. Jana Chrzciciela

Obecny wygląd kościół otrzymał w czasach Kazimierza Wielkiego, ok. 1353 r. – nadano mu wówczas formę gotycką, przedłużono zarówno nawę, jak i prezbiterium, postawiono zakrystię, podniesiono strop w nawie, podwyższono okna. Jan Długosz zalicza go do grupy kościołów ekspiacyjnych wielkiego króla, tj. postawionych w ramach pokuty za uśmiercenie kanonika Marcina Baryczki. Kościół został zniszczony podczas potopu przez wojska Rakoczego, odnowiony i rekonsekrowany w 1667 r. W latach 1900-1901 został powiększony.

Kościół nosi wezwanie św. Jana Chrzciciela, jest orientowany i murowany z ciosu. Jest jednonawowy, z dwuprzęsłowym prezbiterium, zamkniętym wielobocznie. Nawa jest szersza od prezbiterium, pokryta drewnianym stropem, na początku XX w. została przedłużona w kierunku zachodnim. Prezbiterium posiada sklepienie krzyżowo-żebrowe, w którego zworniku znajduje się piastowski orzeł. Do nawy przylegają od północy kaplica, a od południa kruchta, obie pochodzą z czasów przebudowy na przełomie XIX i XX w.

Wiele elementów dekoracji nosi znamiona stylu romańskiego i pochodzi z pierwotnego kościoła joannickiego. Najciekawsza zaś jest dekoracja rzeźbiarska zachowana w części północno-wschodniej zewnętrznej ściany nawy – wnęki arkad fryzu wypełniają płaskorzeźby zoomorficzne, które przedstawiają dwa rodzaje syren lub syrenę oraz trytona. Także sposób podziału ścian – poziomego gzymsami i pionowego półkolumienkami lub arkadami z fryzem nie ma analogii w tym okresie w Polsce.

W przyziemiu północnej ściany nawy znajduje się cios z rytym przedstawieniem kościoła – można przypuszczać, że przedstawia ono kościół joannicki – co oznaczałoby, że posiadał on wówczas wieżę od zachodu.

Kościół został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.663 z 15.01.1957 i z 21.02.1966)[9].

Zobacz też

Przypisy

  1. Raport o stanie gminy w roku 2019. Stan ludności 31.12.2019 str. 13-14 [dostęp 2022-05-08]
  2. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 1193 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  4. Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  5. a b Franciszek Salezy Czajkowski, „Regestr diecezjów” Franciszka Czaykowskiego, czyli właściciele ziemscy w Koronie 1783-1784, Sławomir Górzyński, Krzysztof Chłapowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2009, ISBN 978-83-7181-583-6, OCLC 751052289.
  6. Zagość (cd. ze s. 271), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 272.
  7. Tabella Miast, Wsi, Osad, Królestwa Polskiego z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowey Spraw Wewnętrznych i Policyi. Tom II. Warszawa 1827.
  8. Kazimierz Tymieniecki Majętność książęca w Zagościu i pierwotne uposażenie klasztoru Joannitów, na tle osadnictwa dorzecza dolnej Nidy. Studyum z dziejów gospodarczych XII wieku, 1912
  9. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 24 listopada 2022, s. 50 [dostęp 2016-01-05].

Bibliografia

  • Elżbieta Dąbrowska – Studia nad osadnictwem wczesnośredniowiecznym Ziemi Wiślickiej, Wrocław-Warszawa-Kraków 1965.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Świętokrzyskie Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Świętokrzyskie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 51.4 N
  • S: 50.1N
  • W: 19.6 E
  • E: 22 E
Church of Saint John the Baptist in Stara Zagość.JPG
Autor: image taken by Mathiasrex, Maciej Szczepańczyk, Licencja: CC BY-SA 4.0
Church of Saint John the Baptist in Stara Zagość
Zagosc church 20060902 1609.jpg
Autor: Jakub Hałun, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Kościół w Starej Zagości
Pińczów County location map02.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Pińczów County with urbanized area highlighted. Geographic limits of the map:
  • N: 50.68 N
  • S: 50.31 N
  • W: 20.25 E
  • E: 20.70 E
POL Pińczów COA.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to WarX (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 2.5

Author

  • real name: Artur Jan Fijałkowski
  • pl.wiki: WarX
  • commons: WarX
  • mail: [1]
  • jabber: WarX@jabber.org
  • irc: [2]