Stara baśń (powieść)

Stara baśń: powieść z IX wieku
Ilustracja
"Ślepy gęślarz stanął we wrotach,
kij jego dotknął leżącego trupa
[...] chłopak przytulił się i płakał."
– grafika Michała Elwiro Andriollego
Autor

Józef Ignacy Kraszewski

Tematyka

początek państwa polskiego

Typ utworu

powieść historyczna

Wydanie oryginalne
Miejsce wydania

Polska

Język

polski

Data wydania

1876

Wydawca

Spółka Księgarzy Warszawskich

poprzednia
brak
następna
Lubonie
"Ogień [...] podkładając, aby
Hengo upiekł mu się żywcem."
– grafika Michała Elwiro Andriollego

Stara baśń: powieść z IX wiekupowieść historyczna autorstwa Józefa Ignacego Kraszewskiego z 1876 roku, stanowiąca pierwszą część cyklu powieściowego Dzieje Polski.

Zarys treści

Fabuła powieści nawiązuje do staropolskich podań i legend, m.in. o okrutnym władcy Popielu. Jej akcja rozgrywa się w czasach przedhistorycznych na ziemiach plemienia Polan.

Władzę nad nim sprawuje okrutny kneź, którego w powieści nazywa się Chwostkiem, oraz jego żona – Niemka Brunhilda. Oboje marzą o tym, by wprowadzić władzę absolutną, podobną tej, jaką sprawują władcy w Niemczech. Nie odpowiada to kmieciom nawykłym do poszanowania ich swobód przez rządzących. Coraz okrutniejszy kneź ze swymi podwładnymi działa coraz bezwzględniej. Wówczas wybucha bunt przeciwko Chwostkowi, który wzywa na pomoc niemieckich popleczników. Dochodzi do wojny domowej i oblężenia kneziowego grodu, który zostaje zdobyty, Chwostek ze swymi bliskimi ginie, a władza zostaje powierzona prostemu, lecz cieszącemu się autorytetem kmieciowi Piastowi.

Obok politycznego drugim wątkiem powieści jest miłosny: Doman, młody kmieć i wojownik, zakochuje się w pięknej Dziwie – córce szanowanego kmiecia Wisza. Ona jednak przeznaczona została do służby bogom, więc choć obdarza go uczuciem, odmawia Domanowi, który postanawia uczynić wszystko, by ją zdobyć.

Informacje dodatkowe

Powieść została wydana w 1876 przez Spółkę Księgarzy Warszawskich, (reprezentowaną przez firmę Gebethner i Wolff w Warszawie), która w tym roku zaczęła wydawanie cyklu powieści historycznych Kraszewskiego, mających objąć całe dzieje Polski. Składu powieści dokonano w krakowskiej drukarni Władysława Anczyca. Jeszcze za życia pisarza nastąpiło drugie wydanie (1879) mające charakter albumowy (z ilustracjami Michała Androllego). Z zachowanej korespondencji pisarza wynika, że autorowi znajdującemu się wtedy w Dreźnie przysyłano niektóre arkusze korekty obu wydań, natomiast nie ma śladów zwrotu korekty ani dowodów ustosunkowania się drukarni czy wydawcy do uwag autora. Z dokumentów Gebethnera i Anczyca wynikałoby, że Kraszewski kontrolował niektóre szpalty powieści, lecz była to tylko kontrola pracy korektorskiej samej drukarni.

Rękopisy Starej baśni zostały zniszczone podczas II wojny światowej, jedynie pierwsza (w brulionie) jej wersja zachowała się w Bibliotece Narodowej (sygn. rkpsu III 6056[1]).

Powieść poświęcono legendarnym początkom państwa polskiego (przed objęciem władzy przez pierwszego władcę PolanSiemowita Piastowica). Akcja rozgrywa się w IX wieku, gdy miejsce księcia Popiela zajęła dynastia Piastów. Utwór składa się z trzech tomów (30 rozdziałów) oraz "dopisku" zatytułowanego Dziejowe legendy, a będącego historycznym komentarzem autora do powieści. Tematykę tę pisarz ponownie podjął później w powieści Lublana (1878), nadając jej jednak odmienny charakter.

Utwór zawiera liczne archaizmy (np. skórznie, tok, dziewierz) oraz zapożyczenia z innych języków słowiańskich (np. horodyszcze, korowaj), ale także neologizmy stworzone przez Kraszewskiego i wykorzystane w postaci archaizmów (np. kneź, podziomek, witeź). Prace autora nad powieścią zbiegły się z jego badaniami etnograficznymi oraz śledzeniem prac Joachima Lelewela i Karola Szajnochy, które w sposób istotny wpłynęły na twórczość Kraszewskiego.

Adaptacje powieści

Przypisy

  1. Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń – rękopis, polona.pl [dostęp 2018-02-01].
  2. Julian Baczyński, Królewna hoża, polona.pl [dostęp 2018-02-01].
  3. Władysław Żeleński, Stara baśń: opera..., polona.pl [dostęp 2018-02-01].

Bibliografia

  • Józef Ignacy Kraszewski: Stara baśń. Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1983, s. 311 – 312. ISBN 83-205-3077-6.

Linki zewnętrzne

  • Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń na Wolne Lektury [1]
  • Józef Ignacy Kraszewski, Stara baśń (różne wydania) w Polonie [2]

Media użyte na tej stronie

Stara basn - powiesc z dziewiatego wieku 1879 (102449659) (cropped).jpg
Tytuł: Stara baśń : powieść z dziewiątego wieku
Adres wydawniczy: Kraków : Gebethner i Wolff, 1879 (Lipsk : W. Drugulin)
Gatunek: powieść polska
Forma i typ: książki
Opis fizyczny: [4], 432 s., [25] k. tabl. : il. ; 34 cm
Współtwórcy: Andriolli, Michał Elwiro (1836-1893) Il
Wyd. jubileuszowe z port. aut. Nie dublet do 79.245, 78.949 A.
Stara basn - powiesc z dziewiatego wieku 1879 (102449419) (cropped).jpg
Tytuł: Stara baśń : powieść z dziewiątego wieku
Adres wydawniczy: Kraków : Gebethner i Wolff, 1879 (Lipsk : W. Drugulin)
Gatunek: powieść polska
Forma i typ: książki
Opis fizyczny: [4], 432 s., [25] k. tabl. : il. ; 34 cm
Współtwórcy: Andriolli, Michał Elwiro (1836-1893) Il
Wyd. jubileuszowe z port. aut. Nie dublet do 79.245, 78.949 A.