Stare Brusno

Artykuł

50°14′54″N 23°21′17″E

- błąd

39 m

WD

50°18'N, 23°19'E

- błąd

19597 m

Odległość

4 m

Stare Brusno
uroczysko-dawna miejscowość
Ilustracja
Cmentarz greckokatolicki i ewangelicki
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

lubaczowski

Gmina

Horyniec-Zdrój

SIMC

nie nadano

Położenie na mapie gminy Horyniec-Zdrój
Mapa konturowa gminy Horyniec-Zdrój, blisko centrum na lewo u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Położenie na mapie powiatu lubaczowskiego
Mapa konturowa powiatu lubaczowskiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Stare Brusno”
Ziemia50°14′54″N 23°21′17″E/50,248333 23,354722

Stare Brusno – dawna wieś, obecnie uroczysko w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie lubaczowskim, w gminie Horyniec-Zdrój[1].

Od początku istnienia wsi mieszkańcy zajmowali się kamieniarstwem, korzystając z miejscowych złóż piaskowca i wapienia, pod górą Brusno (364,8 m).

Historia

Pierwsza pewna wzmianka o Bruśnie (nie dzielonym jeszcze na Stare i Nowe) pojawia się w "akcie nadania wsi Horyniec z 1444 roku", następnie w regestrze poborowym z 1531 r. Nazwa pochodzi od słowa „brus”. Większość publikacji podaje, że chodzi o brus, czyli drobnoziarnisty piaskowiec lub koło do ostrzenia narzędzi. Może to jednak być brus w znaczeniu słupa drewnianego, gdyż w Bruśnie nie wyrabiano kamieni do ostrzenia, a słowo to nie było znane wśród mieszkańców [2]

Pierwotnie osada występowała w składzie starostwa lubaczowskiego, w połowie XVI wieku została wyłączona z dóbr monarszych i do końca XVIII w. funkcjonowała jako niezależna dzierżawa. W odległości około 5 km, w dół doliny Brusienki (pierwotnie strumień nosił nazwę „Brodki”), lokowano nową część wsi, Wolę Bruśnieńską. Po I rozbiorze Polski władze austriackie podzieliły wieś na dwie części: Stare Brusno i Nowe Brusno (część zachodnia wsi, Wola Bruśnieńska), zakładając na terenie Nowego Brusna w ramach kolonizacji józefińskiej niemiecką osadę DeutschBach.

Rodzina Podgóreckich w Starym Bruśnie (1942)

Do II wojny światowej trzy sąsiadujące wsie (Nowe Brusno, DeutschBach i Stare Brusno) łączyły się ze sobą i liczyły razem ponad 2000 mieszkańców. Brusno Stare zamieszkiwali głównie Ukraińcy, DeutschBach Niemcy, a Brusno Nowe Polacy.

Wieś została spalona przez Ludowe Wojsko Polskie w dniu 21 września 1945 podczas operacji przeciwko Ukraińskiej Armii Powstańczej. Część mieszkańców wysiedlono do ZSRR, a pozostałą część w 1947 podczas akcji „Wisła”. Teren dawnej wsi należy administracyjnie do Nowego Brusna.

Urodzeni w Brusnie Starem

Kuźniewicz w prace nad pomnikiem Głowackiego we Lwowie (Nowosci Illustrowane, 1907)
Kuźniewicz podczas prac nad pomnikiem Głowackiego we Lwowie (Nowości Ilustrowane, 1907)

Grzegorz Kuźniewicz (ukr. Григорій Кузневич, Hryhorij Kuznevych) – znany ukraiński rzeźbiarz. Studiował w Rzymie i Lwowie. Pracował we Lwowie, Stanisławowie, Stryju, Rawie Ruskiej, Cieszanowie, Bruśnie i okolicach. Najbardziej znane jego prace: pomnik Kilińskiego we Lwowie, pomnik Głowackiego we Lwowie, pomniki na grobach Szczepanowskiego i Szelenberga na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie, polichromia w cerkwi w Cieszanowie, pomnik Wolności na cmentarzu wojennym w Horyńcu-Zdroju.

Zabytki

W lesie, który zarósł teren opuszczonej wsi, znajduje się miejsce po cerkwi. Ostatnia murowana cerkiew pw. św. Paraskewy była zbudowana w 1906 roku, a rozebrana w 1956. Przy fundamentach cerkwi stoją dwa krzyże. Jeden upamiętnia pierwsze misje w parafii w 1925 i znajduje się na miejscu dawnej drewnianej cerkwi, drugi 950 rocznicę chrztu Rusi. Przy cerkwisku zachował się miejscowy cmentarz, a na nim ponad 300 kamiennych nagrobków. Najstarsze, prymitywne i toporne, z nieporadnie wyrytymi napisami, pochodzą z początku XIX wieku, najnowsze z lat 40. XX wieku. Wszystkie wykonane były przez miejscowych kamieniarzy.

Po drugiej stronie Brusienki odnaleźć można ruiny kaplicy św. Mikołaja, przy której niegdyś świętowano Jordan.

W Starym Bruśnie pod koniec 1891 r. Brat Albert Chmielowski otworzył pustelnię dla sióstr albertynek. Znajdowała się ona blisko dawnego cmentarza[3][4]. W tej pustelni pod kierownictwem Brata Alberta formowała swoją duchowość z innymi siostrami, bł. Siostra Bernardyna Maria Jabłońska, pochodząca z pobliskich Pizun[5][6]. Do niedawna była przy cmentarzu tablica informacyjna o pustelni. Druga tablica znajduje się na pomniku przy kościele parafialnym w Nowym Bruśnie[3].


  • Nagrobek z 1823 r.

    Nagrobek z 1823 r.

  • Nagrobek z 1850 r.

    Nagrobek z 1850 r.

  • Krzyż misyjny przy fundamentach cerkwi

    Krzyż misyjny przy fundamentach cerkwi

  • Krzyż na 950. rocznicę chrztu Rusi

    Krzyż na 950. rocznicę chrztu Rusi

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – nazwy obiektów fizjograficznych – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 9 sierpnia 2022
  2. ↑ Brusno ''nowe i stare'', [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 391.
  3. ↑ a b Artur Pawłowski: Pustelnie brata Alberta na Roztoczu. swietostworzenia.pl. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  4. ↑ Artur Pawłowski: Moje spotkania z roztoczańskim szlakiem św. Brata Alberta. roztocze24.info. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  5. ↑ bp. Mariusz Leszczyński: Albertyńskie ślady na Roztoczu Południowym. 17 czerwca – wspomnienie św. Brata Alberta Chmielowskiego zakonnika. niedziela.pl, 7 czerwca 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).
  6. ↑ Przewodnicy w Zamościu. "Miłość trzeba udowodnić!". Klasztorek w Bruśnie. przewodnicyzamosc.pl, 24 lutego 2017. [dostęp 2020-10-11]. (pol.).

Bibliografia

  • Stefan Lew – Ludowy ośrodek kamieniarki w Bruśnie, pow. lubaczowski, Rocznik Przemyski t. XI, 1967.
  • P. Wład, M. Wiśniewski – Roztocze Wschodnie, Wyd. Nauk. Turyst. i Eduk., Mielec 2004
  • Grzegorz Rąkowski – Polska egzotyczna, część II, wyd. "Rewasz" 2004.
  • Akt Nadania wsi Horyniec z 1444 roku - Archiwum Państwowe w Przemyślu, Przemyśl 1994

Linki zewnętrzne

Gmina Horyniec-Zdrój
Wsie
Osady
Przysiółek
Integralne
części wsi

Herb gminy Horyniec-Zdrój

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Stare Brusno 1850.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stare Brusno (Polska) - nagrobek z 1850 r.
Григорій Кузневич під час роботи над пам`ятником Бартошу Гровацькому для Львова (вирізка з газети "Nowosci Illustrowane").jpg
Autor: Stanislav Klosovskyi, Licencja: CC BY-SA 4.0
Григорій Кузневич під час роботи над пам`ятником Бартошу Гровацькому для Львова (вирізка з газети "Nowosci Illustrowane")
Сім'я Підгорецьких у Старому Брусні (1942 р.).jpg
Autor: Stanislav Klosovskyi, Licencja: CC BY-SA 4.0
У центрі фото Ганна Підгорецька-Хміль (в чорній хустці) - померла в Брусні до 1946 року. Ліворуч від неї її син Петро Григорович Підгорецький (помер у вісімдесятих в Підгайчиках "на Мурованці"), його дружина Юлія з Шевчиків (померла в Підгайчиках "на Мурованці" в 1967 році), їхній син Петро (помер у Львові у кінці дев`яностих) та дочка Марія (доля невідома). Ліворуч стоять дочки Ганни - Катерина Підгорецька (вивезена з Брусна остарбайтером до Німеччини в 1944 році, там і залишилася, померла в 2011 році у Мюнхені) та Марія Підгорецька-Жуківець (померла в 1991 році в Підгайчиках). Біля Марії маленька донечка Ганна Підгорецька-Клосовська
Stare Brusno 1938.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stare Brusno (Polska) - krzyż przy cerkwi nieistniejącej z 1936 r.
Stare Brusno 1925.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stare Brusno (Polska) - krzyż przy nieistniejącej cerkwi z 1925 r.
Stare Brusno 1823.jpg
Autor: Wojciech Pysz, Licencja: CC-BY-SA-3.0
Stare Brusno (Polska) - nagrobek z 1823 r.