Stare Tarnowice

Stare Tarnowice

Alt Tarnowitz

Dzielnica Tarnowskich Gór
Kościół pw. św. Marcina
Państwo	Polska
Województwo	śląskie
Powiat	tarnogórski
Miasto	Tarnowskie Góry
Data założenia	przed 1251[1]
W granicach Tarnowskich Gór	1946
Zarządzający	Jarosław Podgórski
Powierzchnia	6,88 km²
Populacja (31.12.2018) • liczba ludności	12 391[2]
• gęstość	1801,0 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 32
Kod pocztowy	42-612
Tablice rejestracyjne	STA
Położenie na mapie Tarnowskich Gór Stare Tarnowice
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Stare Tarnowice
Położenie na mapie województwa śląskiego Stare Tarnowice
Położenie na mapie powiatu tarnogórskiego Stare Tarnowice
50°26′23″N 18°49′15″E/50,439722 18,820833
Strona internetowa
Portal Polska

Stare Tarnowice (niem. Alt Tarnowitz) – dzielnica Tarnowskich Gór, od której pochodzi nazwa miasta. Powstała w 1316. Pierwszym właścicielem był prawdopodobnie rycerz Adam de Tarnowice, a następnie jego syn (lub brat) Święcisław, później Włodkowie, Wrochemowie i inni.

Historia

Stare Tarnowice na mapie z 1883

Najdawniejsza wzmianka o Tarnowicach (jednak o kwestionowanej datacji^[3]) pochodzi z 1251 roku^[1]. Późniejsze wzmianki pochodzą z początku XIV wieku, kiedy właścicielem osady był Adam de Tarnowice, występujący jako świadek w dokumentach między 1310 a 1351 rokiem. Później wsią władał Święcisław, członek dworu księcia oleśnickiego Konrada II, wyznaczony w 1369 roku jako rozjemca przy sporze o podział księstwa bytomskiego. Ostatnimi znanymi rycerzami z Tarnowic są: rycerz Sambor, wzmiankowany w 1411 roku, oraz Mikołaj i Teodor Włodkowie herbu Sulima, poświadczeni w 1415 roku. Siedzibą rycerską w XIV i XV wieku była przypuszczalnie wieża obronna wzniesiona na kopcu, którego pozostałości widoczne są za kościołem św. Marcina^[4]. Osada ta należała wówczas – jak większość na terenie dzisiejszych Tarnowskich Gór – do parafii w Reptach. Na początku XV wieku została utworzona osobna parafia w Tarnowicach, w których wybudowano kościół pw. św. Marcina (zbudowany ok. 1400 r.) będący najstarszym istniejącym kościołem na terenie powiatu tarnogórskiego.

Zamek w Starych Tarnowicach

W okresie powstania Tarnowskich Gór na początku XVI wieku na polach między Tarnowicami (odtąd zwanymi Stare Tarnowice), Sowicami i Lasowicami, właścicielem osady była rodzina Wrochemowieów. Wymieniany wówczas w dokumentach Piotr Wrochem jest zapewne fundatorem zamku, który zastąpił wcześniejszą siedzibę właścicieli koło kościoła.

W 1683 w drodze na odsiecz Wiednia król polski Jan III Sobieski kazał czterech żołnierzy powiesić w Tarnowicach za to, iż rabowali^[5].

W 1801 założono kolonię fryderycjańską Bergfreiheit dla górników kopalni kruszców srebronośnych „Fryderyk” w pobliskich Bobrownikach^[6].

Ostatnimi właścicielami Starych Tarnowic była od 1820 roku rodzina hrabiów i książąt Henckel von Donnersmarck ze Świerklańca, która w 1822 roku przekształciła dobra tarnowickie (z Pniowcem, Opatowicami i Kolonią Wolności^[7]) w fideikomis. W 1891 roku hrabia Guido Henckel von Donnersmarck połączył tereny Starych Tarnowic i Rept w jeden fideikomis dla swego młodszego syna hrabiego Krafta. Rezydował on w neorenesansowym pałacu w parku na pograniczu Rept i Starych Tarnowic.

Po 1922 r. osada znalazła się w granicach II Rzeczypospolitej. W latach 70. i 80. na polach między Starymi Tarnowicami a Opatowicami wzniesiono osiedle „Przyjaźń” – największe osiedle mieszkaniowe Tarnowskich Gór. W okresie międzywojennym w miejscowości stacjonowała placówka Straży Granicznej I linii „Tarnowice Stare”^[8].

Panowie Starych Tarnowic

• Adam de Tarnowice (wzmianki między 1310 a 1351)
• Święcisław (wzmianka w 1369)
• Sambor (wzmianka w 1411)
• Mikołaj i Teodor Włodkowie herbu Sulima (wzmianka 1415)
• Wrochemowie – od co najmniej 1525 do 1603 r.
• Ohm-Januszewscy – 1603 – XVIII w.
• Karol Łazarz Henckel von Donnersmarck – 1820–1848
• Guido Henckel von Donnersmarck – 1848–1916
• Kraft Henckel von Donnersmarck – 1916–1945

Transport

Komunikacja miejska

Aleja Jana Pawła II – jedna z głównych ulic dzielnicy

Autobus linii nr 780 przejeżdżający przez Stare Tarnowice

Publiczny transport zbiorowy na terenie dzielnicy obejmuje wyłącznie przewozy autobusowe, których organizatorem od 1 stycznia 2019 jest Zarząd Transportu Metropolitalnego Górnośląsko-Zagłębiowskiej Metropolii. Wcześniej przewozy organizowane były przez MZKP Tarnowskie Góry. Przez Stare Tarnowice przejeżdżają autobusy linii^[9]:

• 3 (Osada Jana Pawilon – Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Fazos – Opatowice Wiejska – Stare Tarnowice GCR),
• 64 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Stare Tarnowice Pętla),
• 80 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Zbrosławice Kościół – Kamieniec – Boniowice Skrzyżowanie – Świętoszowice Szkoła – Czekanów – Szałsza – Żerniki Rogozińskiego – Gliwice Plac Piastów),
• 134 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Laryszów Skrzyżowanie nż – Ptakowice Szkoła – Zbrosławice Kościół – Wieszowa Dworzec PKP),
• 135 (Stare Tarnowice Ośrodek Rehabilitacji – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Tarnowskie Góry Gliwicka – Repty Śląskie Długa – Stolarzowice Plac Jana – Miechowice Plac Słoneczny – Karb – Bytom Dworzec)
• 142 (Tarnowskie Góry Dworzec – Osada Jana – Bobrowniki Śląskie Poczta – Tarnowskie Góry Kopalnia Zabytkowa – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Opatowice Wiejska – Rybna Lotników – Strzybnica Kościelna),
• 153 (Pyskowice Plac Wyszyńskiego – Łubie Górne – Kopienica Szkoła – Jasiona II – Księży Las – Łubki nż – Kamieniec Kościół – Zbrosławice Szkoła – Laryszów Skrzyżowanie nż – Stare Tarnowice Pętla – Tarnowskie Góry Dworzec)
• 191 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Laryszów I – Miedary Szkoła – Wilkowice – Księży Las – Łubki nż – Kamieniec Szkoła – Zbrosławice Urząd Gminy),
• 614 (Miasteczko Śląskie Osiedle – Lasowice Osiedle – Osada Jana – Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Stare Tarnowice Pętla – Opatowice Wiejska – Rybna Lotników),
• 615 (Miasteczko Śląskie Osiedle – Lasowice Osiedle – Osada Jana – Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Opatowice Wiejska – Rybna Lotników),
• 739 (Pyskowice Plac Wyszyńskiego – Jaśkowice – Srocza Góra nż – Łubie Górne – Kopienica Szkoła – Jasiona II – Księży Las – Kamieniec Kościół – Zbrosławice Szkoła – Laryszów Skrzyżowanie nż – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Tarnowskie Góry Dworzec)
• 780 (Szarlej Kaufland – Piekary Bazylika – Osiedle Wieczorka Dworzec – Kozłowa Góra – Świerklaniec Park – Nakło Śląskie – Tarnowskie Góry Dworzec – Strzybnica Fazos – Opatowice Wiejska – Stare Tarnowice Ośrodek Rehabilitacji),
• 791 (Tarnowskie Góry Dworzec – Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń – Laryszów Skrzyżowanie nż – Zbrosławice Rozwidlenie – Wilkowice – Księży Las – Jasiona II – Kopienica Szkoła – Łubie Górne – Srocza Góra nż – Jaśkowice – Pyskowice Plac Wyszyńskiego)

Na terenie dzielnicy znajdują się przystanki: Stare Tarnowice Osiedle Przyjaźń, Stare Tarnowice Francuska, Stare Tarnowice Janasa, Stare Tarnowice Szpital, Stare Tarnowice Pętla, Stare Tarnowice Pomorska, Stare Tarnowice Litewska oraz Stare Tarnowice Sielanka^[9].

Handel i usługi

Pawilon handlowy przy ul. Łotewskiej

W dzielnicy poza drobnym handlem znajdują również sklepy wielkopowierzchniowe takie jak supermarket Aldi, market Stokrotka, dwa markety Biedronka, wolnostojący, pasaż handlowy „Poczdamska” mieszczący m.in. drogerię Rossmann, aptekę Ziko, księgarnię, sklepy spożywcze, pasaż handlowy „Czerwona Torebka” mieszczący m.in. aptekę sieci Zdrowit oraz filię Poczty Polskiej.

Usługi zlokalizowane są głównie na Osiedlu „Przyjaźń” (centrum spa), w dawnej wsi Stare Tarnowice znajduje się duże ogrodnictwo.

Edukacja

Na terenie dzielnicy mieści się przedszkole oraz żłobek (ul. Bałkańska) oraz dwie szkoły podstawowe: nr 15 przy ulicy Litewskiej i nr 8 (do 2017 Gimnazjum nr 4) przy ulicy Janasa. Brak szkół ponadpodstawowych oraz wyższych.

Kultura

• Spółdzielczy Dom Kultury „Jubilat” przy ulicy Litewskiej,
• Miejska Biblioteka Publiczna. Filia nr 2, ul. Gustawa Morcinka 7.

Herb

Herb Starych Tarnowic

Według statutu dzielnicy Stare Tarnowice do 2015 roku herbem dzielnicy był:

Sport

W dzielnicy działa klub piłkarski TS Tarnowiczanka Stare Tarnowice z siedzibą przy ulicy Włoskiej 9a^[11]. Zespół obecnie (sezon 2019/2020) gra w rozgrywkach śląskiej B-klasy w grupie Bytom II^[12]. Jego stadion znajduje się na terenie zabytkowego parku w dzielnicy Repty Śląskie^[11].

Zabytki

• Gródek stożkowaty w Starych Tarnowicach
• Zamek w Starych Tarnowicach
• Kościół św. Marcina w Tarnowskich Górach-Starych Tarnowicach (stary)
• Kościół św. Marcina w Tarnowskich Górach-Starych Tarnowicach (nowy)

Przypisy

Bibliografia

• Idzi Panic: Wczesnośredniowieczne osadnictwo w kasztelanii bytomskiej. W: Z dziejów dzielnic Bytomia. Jan Drabina (red.). Bytom: Towarzystwo Miłośników Bytomia, 1991, seria: Magazyn Bytomski tom VIII.
• Jan Drabina: Okręg tarnogórski przed założeniem miasta. W: Historia Tarnowskich Gór. red. Jan Drabina. Tarnowskie Góry: Muzeum w Tarnowskich Górach, 2000. ISBN 83-911508-3-6.
• Tarnowice Stare, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 206 .

Linki zewnętrzne

• staretarnowice.pl – Oficjalna strona internetowa dzielnicy