Stargardzka Kolej Wąskotorowa

Schemat sieci Stargardzkiej KD
Stacja w Stargardzie w 1903 r.
Przystanek w Lubowie

Stargardzka Kolej Wąskotorowa (Stargardzka Kolej Dojazdowa, SKD, niem. Saatziger Kleinbahnen, Szadzka Kolej Wąskotorowa, od nazwy powiatu) – kolej wąskotorowa, liczyła 119,6 km torów o szerokości 1000 mm[1]. Pierwsza linia otwarta w styczniu 1895 r. połączyła Stargard przez Starą Dąbrowę i Kozy Pomorskie z Ińskiem. W miejscowości Trąbki przecięła ona normalnotorową linię SzczecinGdańsk. W maju 1895 r. otwarto linię do Kani, przedłużoną w listopadzie do Dobrej Nowogardzkiej, gdzie łączyła się z Reską KW. W sierpniu 1896 r. otwarto linię z Kóz Pomorskich przez Dobrzany do Poźrzadła Dworu. Ostatnią linię otwarto w październiku 1897 r. z Ińska do Jankowa Pomorskiego, gdzie krzyżowała się z linią Runowo PomorskieSzczecinek, w 1910 r. została jeszcze przedłużona do stacji Drawsko Pomorskie. W 1964 r. zamknięto linię z Ińska do Drawska Pomorskiego Wąsk., a w 1969 r. z Dobrzan do Poźrzadła Dworu[2]. Parę lat później obie linie zostały rozebrane, a na tym terenie utworzono poligon drawski. W 1989 r. czynnych było 81,7 km linii (68%). W 1996 r. została zamknięta kolejna linia ze Starej Dąbrowy do Ińska i Dobrzan, a w 2001 ostatnia czynna linia ze Stargardu do Dobrej Nowogardzkiej.

small Linia kolejki z mostami i przepustami oraz budynek dworca jest wpisany do rejestru zabytków pod nr rej.:A-111 z 21.12.2003

Historia

Pierwsze wzmianki o budowie linii wąskotorowej w powiecie Saatzig pojawiły się w 1892 roku. W jednej ze stargardzkich gazet ukazała się wiadomość o projekcie kolei wąskotorowej mającej połączyć Stargard z Goleniowem. Chęć zainwestowania wyrazili berlińczycy, którzy chcieli powołać w tym celu spółkę akcyjną. Zamysłem inwestorów było połączenie Stargardu z Goleniowem i dalej z Wolinem. W rzeczywistości nowa trasa miała pośredniczyć w przeładunku towarów z węzła kolejowego w Stargardzie na transport zamorski w Wolinie. Jednak do tego przedsięwzięcia nie doszło, ale za to poważnie zaczęto rozważać inne połączenia. Bardziej realne plany dotyczyły połączenia Stargard z miejscowościami powiatu Saatzig.

W pierwszej kolejności trasa miała prowadzić ze Stargardu przez Starą Dąbrowę, do Ińska, następnie zamierzano ją odgałęzić w Starej Dąbrowie w kierunku Dobrej Nowogardzkiej, a ostatnia część odgałęziona w Kozach miała wieść przez Dobrzany do Późrzadła Dwór. W przyszłości trasa miała połączyć Stargard z Nowogardem i Drawskiem Pomorskim. Nic dziwnego że przedsięwzięciem zainteresowane były władze powiatu drawskiego, które zapowiedziały wykupienie części akcji.

Oficjalne zawiązanie spółki Aktiengesellschaft Saatziger Kleinbahnen (Towarzystwo Akcyjne Szadzkiej Kolei Wąskotorowej) miało miejsce 29 września 1893. Wtedy to też rozpoczęto projektowanie linii. Sfinansowanie inwestycji miało polegać na wyemitowaniu przez Saatziger Kleinbahn AG. Cena jednej akcji wynosiła 1000 marek, po zsumowaniu dochód z akcji wyniósł prawie 2,2 mln marek. 37% akcji zakupiła Prowincja Pomorska, 19% miasto Stargard, 18% powiat Saatzig, 14% Naczelne Koleje Pruskie, 6,2% spółka Lenz&Co., 2,4% powiat drawski, pozostałe 3,4% prywatni przedsiębiorcy[3].

Po wpisie towarzystwa Saatziger Kleinbahn AG do rejestru handlowego rząd pruski wydał 3 listopada 1893 koncesję. Wkrótce rozpoczęły się prace budowlane. Pierwsza linia została uruchomiona 1895 ze Stargardu do Ińska, jeszcze w tym samym roku linię przedłużono do Studnicy, a w Starej Dąbrowie utworzono odgałęzienie do Dobrej. Pod koniec 1895 roku ogólna długość Stargardzkiej KW wynosiła prawie 90 km.

DataLiniaDługość
14.01.1895Stargard – Stara Dąbrowa – Trąbki – Kozy Pomorskie – Ińsko
Stargard/Pom. – Alt Damerow – Trampke – Kashagen – Nörenberg
54,5 km
12.05.1895Stara Dąbrowa – Kania
Alt Damerow – Kannenberg
14 km
12.05.1895Ińsko – Studnica
Nörenberg – Grassee
6,4 km
01.11.1895Kania – Dobra Nowogardzka
Kannenberg – Daber
10 km
20.08.1896Kozy Pomorskie – Dobrzany – Poźrzadło Dwór
Kashagen – Jakobshagen – Klein Spiegel Gut
19,6
01.10.1897Studnica – Jankowo Pomorskie
Grasse – Janikow
12,4
15.11.1910Jankowo Pomorskie – Drawsko Pomorskie
Janikow – Dramburg
2,5

W 1903 Kolej Szadzka posiadała 10 wagonów pasażerskich i 134 wagony towarowe, zaś w 1925 tabor liczył 18 wagonów pasażerskich i 169 towarowych, proporcje te utrzymały się do końca II wojny światowej[4]. Wagony pasażerskie posiadały II i III klasę.

Tuż po II wojnie światowej PKP przejęły infrastrukturę kolei wąskotorowych[5]. Sieć kolei była zniszczona, a parowozy i wagony nie nadawały się do eksploatacji. Pierwszą po wojnie uruchomioną na Pomorzu Zachodnim trasą była oddana 15 grudnia 1945 linia Stargard – Resko[6]. Systematycznie zwiększano prędkość z jaką kursowały pociągi z ładunkami towarowymi: w 1945: 20 km/h, 1949: 30 km/h, 1955: 50 km/h[7]. W latach 60. XX wieku rozpoczęto wymianę lokomotyw parowych produkcji niemieckiej z lat 1909–1925 na lokomotywy produkcji rumuńskiej i polskiej. Na trasach pojawiły się parowozy z serii Px48. W 1978 zaczęto wymieniać lokomotywy parowe na spalinowe rumuńskiej produkcji z serii Lxd2[8].

Przyszłość

Po zamknięciu ostatniej linii Stargard-Dobra (w 2001) władze lokalne mówią o przywróceniu jej. Jednak na przeszkodzie stoją obecnie duże braki w torowiskach, duża dewastacja infrastruktury kolejowej oraz brak maszynistów. W latach następnych, pogłębiała się dewastacja kolejki, mimo jej wpisania w rejestr zabytków[9]. W 2005 roku w Towarzystwie Przyjaciół Stargardu zrodziła się myśl przekształcenia linii kolejki w ścieżkę rowerową. Pomysłodawcą był Mirosław Mazański, który później wraz ze Stargardzkim Porozumieniem Rowerowym aktywnie uczestniczył w tworzeniu koncepcji zagospodarowania tego szlaku kolejowego jako drogi rowerowej. W maju 2008 roku, rozstrzygnięty został przetarg na sporządzenie koncepcji zagospodarowania pozostałości kolejki i przekształcenia jej szlaku w ścieżkę pieszo-rowerową z zachowaniem elementów kolejowych, np. przejazdów drezynami rowerowymi po niektórych jej fragmentach. Pod koniec 2008 roku koncepcja została zaakceptowana przez Zarząd Dróg Powiatowych w Stargardzie. W latach 2009–2010 trwały procedury związane z przekazaniem obiektów kolejowych przez PKP Zakład Nieruchomości w Szczecinie Starostwu Powiatowemu w Stargardzie. W 2010 roku trwała budowa pierwszego fragmentu ścieżki pieszo-rowerowej na odcinku StargardŻarowo[10]. Przebiega on równolegle do nasypu kolejki wąskotorowej, od strony pola. Prace były prowadzone w dwóch etapach:

Inwestorem był Zarząd Dróg Powiatowych w Stargardzie.

Ścieżka rowerowa na odcinku StargardŻarowo po jej oddaniu do użytku, cieszy się wielkim powodzeniem. Oprócz rowerzystów korzystają z niej również miłośnicy rolek i Nordic walking. W roku 2011 odbyło się przekazanie infrastruktury kolejki wąskotorowej przez PKP dla Starostwa Powiatowego w Stargardzie. W latach 2011–2013 trwały próby uruchomienia przez Kolej Bałtycką przejazdów drezynami na odcinku Stargard – Żarowo, ostatecznie zakończone niepowodzeniem. W 2013 r. Powiat Stargardzki opracował i złożył wniosek projektowy „Life+” pod nazwą „Edukacja, ekologia, wypoczynek, ale po-kolei”, który zamyka ostatecznie dyskusję co do przyszłości kolejki. Powstanie droga rowerowa zgodnie z koncepcją z 2008 r.

Linie

kmpolska nazwaniemiecka nazwa
linia Stargard Szczeciński Wąsk. –
Stara Dąbrowa – Dobra Nowogardzka
0,0Stargard Szczeciński Wąskotorowy[11]Stargard (Pommern) Ldb.
5,1ŻarowoSaarow (b. Stargard)
5,9Lubowo Wąsk.Lübow (b. Stargard)
8,3MałkowinyMulkenthin
12,3Storkówko Pom.Storkow (Kr. Saatzig)
14,4Łęczyca Pom.Lenz
18,1
0,0
Stara DąbrowaAlt Damerow
3,5Białuń Wąsk.Müggenhall (Kr. Saatzig)
5,7ChlebówkoSassenhagen
9,1Chlebowo Wąsk.Sassenburg
14,0Kania Wąsk.Kannenberg
19,3Dobropole Wąsk.Breitenfelde
21,7ZapłocieHospital Vorweck
24,0Dobra
Nowogardzkie
[11]
Daber
(Kr. Naugard) Süd
linia Kozy Pom. – Poźrzadło Dwór
0,0Kozy Pom.[12]Kashagen[13]
2,88Dobrzany[14]Jacobshagen
5,22Inica[15]Ihnathal
7,6Dolice Wąskotorowe[16]Konstantinopel
10,71Bytowo Wąskotorowe[17]Butow
12,2Zdbino (ładownia)Stabenow
14,7SulibórzGroß Silber
17,74Poźrzadło Wieś[18]Klein Spiegel Dorf
19,63Poźrzadło-Dwór[19]Klein Spiegel Gut
kmpolska nazwaniemiecka nazwa
linia Stara Dąbrowa – Kozy Pom.-
Drawsko Pom. Wąsk.
0,0Stara DąbrowaAlt Damerow
2,9Nowa Dąbrowa WieśNeu Damerow Dorf
3,8Nowa DąbrowaNeu Damerow
4,8KrzywnicaUchtenhagen A
5,8KępyUchtenhagen B
10,1Trąbki Wąsk.[11]Trampke Ldb.
12,9MarianowoMarienfließ
15,8WiechowoBüche
20,1Mosina Pom.Mössin
24,5Kępno Pom.Kempendorf
29,4
0,0
Kozy Pom.Kashagen
2,4Biała IńskaBall
5,7LinówkoKlein Lienichen
11,9IńskoNörenberg
18,3StudnicaGrassee
20,1ChworstnoQuost
23,0ZiemskoZamzow
27,6WolicznoGolz
30,7Jankowo Pom. Wąsk.[11]Janikow Ldb.
33,2Drawsko Pom. Wąsk.[11]Dramburg Ldb.


Zobacz też

Przypisy

  1. Archiwum Państwowe w Szczecinie, Naczelne Prezydium Prowincji Pomorskiej (Oberprasidium von Provinz Pommern), nr 214, Kleinbahn 1896-1897, vol. IV, k. 30-33.
  2. Świat Kolei 8/2012 podaje, że linia ta po wojnie nie została już odbudowana.
  3. Szwajlik S. Dzieje kolei stargardzkiej, wyd. Towarzystwo Przyjaciół Stargardu, Stargard 2002, s 66.
  4. Szwajlik S. op. cit. s. 66–67.
  5. Leszczyński K., Niektóre aspekty rozwoju kolei wąskotorowych na Pomorzu Zachodnim w XIX i XX wieku. Przegląd Zachodniopomorski, t. IV, z. 1-2, Szczecin 1989, s. 87.
  6. Szwajlik S. op. cit. s. 106.
  7. Próchniewicz A. Honorowa Księga Zakładu Przodowników Socjalistrycznego Współzawodnictwa Pracy, Zarząd Kolei Dojazdowych DOKP, Szczecin 1955, s. 14.
  8. Pociąg turystyczny w starym stylu. Ciuchcia – Retro Ekspress, Pomorska DOKP, Szczecin 1993, s. 3.
  9. Rejestr Zabytków – Stargard. Wojewódzki Konserwator Zabytków. [dostęp 2011-02-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-04)]. (pol.).
  10. Synowiecki M: Ścieżka rowerowa zamiast wąskotorówki. radio.szczecin.pl, 2010-09-03. [dostęp 2011-02-01]. (pol.).
  11. a b c d e Skrzyżowanie z linią normalnotorową.
  12. 1945 Koza Pom., następnie Kozy.
  13. Pierwotnie Cashagen.
  14. 1945 Dobrzanek, następnie Dobrzanek Iński.
  15. 1945 Ińsko.
  16. 1945 Kutkowo, potem Dolice Stargardzkie.
  17. 1945 Butowa n/Iną.
  18. 1945 Pojerzadło Wieś, następnie Pożrzadło Wieś.
  19. 1945 Pojerzadło, następnie Pożrzadło Dwór.

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Stargard Wąsk. stacja 1903.JPG
Stacja w Stargardzie w 1903r.
Lubowo stacja 1910.JPG
Train station in Lubowo, near Stargard, Poland
Obiekt zabytkowy znak.svg
Wzór znaku informacyjnego umieszczonego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków w Polsce
POL Stargard COA.svg
Herb miasta Stargard Szczeciński, zachodniopomorskie
Stargardzka KD.PNG
Autor: Politykstargard, Licencja: CC BY 2.5
Stargardzka Kolej Dojazdowa map, Polish version - (German: Saatziger Klein Bahn)